Giáo án chủ nghĩa Mác-Lenin

Chia sẻ: Tranhuy Dau | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

361
lượt xem 53
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chủ nghĩa Mác-Lênin “là hệ thống quan điểm và học thuyết” khoa học của C.Mác, Ph.Ăngghen và sự phát triển của V.I.Lênin; là sự kế thừa và phát triển những giá trị của lịch sử tư tưởng nhân loại, trên cơ sở thực tiễn của thời đại.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo án chủ nghĩa Mác-Lenin

CHƯƠNG MỞ ĐẦU NHẬP MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN I. KHÁI LƯỢC VỀ CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN 1.Chủ nghĩa Mác – - Chủ nghĩa Mác-Lênin “là hệ thống quan điểm và học Lênin và ba bộ phận cấu thuyết” khoa học của C.Mác, Ph.Ăngghen và sự phát thành triển của V.I.Lênin; là sự kế thừa và phát triển những giá trị của lịch sử tư tưởng nhân loại, trên cơ sở thực tiễn của thời đại; là khoa học về sự nghiệp giải phóng Chủ tịch Hồ Chí Minh giai cấp vô sản, giải phóng nhân dân lao động và giải đã từng khẳng định:… phóng con người; là thế giới quan và phương pháp luận chỉ có chủ nghĩa Mác – phổ biến của nhận thức khoa học và thực tiễn cách Lênin mới là học thuyết mạng. khoa học nhất, chắc - Ba bộ phận cấu thành: chắn nhất và chân chính Chủ nghĩa Mác-Lênin là hệ thống tri thức phong phú về nhất để thực hiện lý nhiều lĩnh vực, nhưng trong đó có ba bộ phận lý luận tưởng ấy… quan trọng nhất là: triết học, kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học. + Triết học Mác-Lênin là bộ phận nghiên cứu những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy nhằm hình thành thế giới quan và phương pháp luận chung nhất cho nhận thức khoa học và thực tiễn cách mạng. + Kinh tế chính trị nghiên cứu những quy luật kinh tế của xã hội, đặc biệt là nghiên cứu quy luật kinh tế của sự phát sinh, phát triển của chủ nghĩa tư bản và sự ra đời của phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa. 1
+ Chủ nghĩa xã hội khoa học nghiên cứu quy luật khách quan của quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa, sự chuyển biến lịch sử từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội.  Ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác-Lênin có đối tượng nghiên cứu cụ thể khác nhau nhưng đều nằm trong hệ thống lý luận khoa học thống nhất – Đó là khoa học về sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản, giải phóng nhân dân lao động khỏi chế độ áp bức, bóc lột, tiến tới giải phóng 2.Khái lược sự ra đời và con người. phát triển của chủ nghĩa Mác – Lênin Quá trình ra đời và phát triển của chủ nghĩa Mác – Lênin bao gồm hai giai đoạn lớn: 1.Giai đoạn hình thành, phát triển chủ nghĩa Mác (do C.Mác, Ph.Ăngghen thực hiện). 2.Giai đoạn bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác thành chủ nghĩa Mác – Lênin (do V.I. Lênin thực hiện). a. Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời Chủ nghĩa Mác – Lênin hình thành và phát triển dựa trên chủ nghĩa Mác những điều kiện và những tiền đề lịch sử tất yếu, khách quan, là một quá trình hợp quy luật trong lịch sử phát triển của thực tiễn xã hội và nhận thức khoa học nói chung của loài người. Nó không phải là quá trình mang tính ngẫu nhiên hay do ý muốn chủ quan của con người. Vì vậy, để hiểu được chủ nghĩa Mác – Lênin thì trước hết phải hiểu được những điều kiện, tiền đề lịch sử của sự hình thành nó. Đó cũng là lời khẳng định của Ăngghen: …không có tư tưởng nào ra đời trên mảnh đất *Điều kiện kinh tế - xã trống mà nó luôn có sự kế thừa từ những dòng tư tưởng 2
hội trước đó… -Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa với nền đại công nghiệp cơ -Chủ nghĩa Mác ra đời vào những năm 40 thế kỷ XIX. khí và kinh tế hàng hoá Đây là thời kỳ phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa ở phát triển? các nước Tây Âu đã phát triển mạnh mẽ trên cơ sở những thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp. Cách mạng công nghiệp không những đánh dấu sự chuyển biến từ nền sản xuất thủ công sang đại công nghiệp mà còn làm thay đổi sâu sắc cục diện xã hội, nhất là sự hình thành và phát triển của giai cấp vô sản. Cách mạng công nghiệp làm cho mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất -Mâu thuẫn giai cấp trở mang tính xã hội hoá với quan hệ sản xuất mang tính tư nên gay gắt -> Phong nhân tư bản chủ nghĩa ngày càng gay gắt. Biểu hiện của mâu thuẫn trên là sự xuất hiện của khủng hoảng kinh tế trào công nhân phát (xảy ra lần đầu tiên ở Anh vào năm 1825). triển mạnh mẽ -> Cần -Phong trào công nhân phát triển mạnh mẽ, tiêu biểu là hệ lý luận dẫn đường? cuộc khởi nghĩa của công nhân ngành dệt thành phố Liôn (Pháp) năm 1831, 1834; Phong trào Hiến chương Anh (1835-1848), khởi nghĩa của công nhân dệt ở Silêdi (Đức) năm 1844...Điều đó chứng tỏ giai cấp công nhân đã trở thành lực lượng chính trị độc lập. Thực tiễn cuộc đấu tranh giai cấp đặt ra đòi hỏi khách quan là giai cấp *Tiền đề lý luận công nhân cần phải được trang bị vũ khí về lý luận làm cơ sở cho đấu tranh giai cấp. ->Vì vậy, thực tiễn cách mạng là điều kiện thực tiễn cho sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác. -Chủ nghĩa Mác ra đời dựa trên sự kế thừa tinh hoa di 3
sản lý luận của nhân loại trong đó trực tiếp là Triết học cổ điển Đức, Kinh tế chính trị học cổ điển Anh và Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp. +Triết học cổ điển Đức: hai thành tựu lớn nhất là phép biện chứng của Kant, Hêghen và chủ nghĩa duy vật của Phơbach. . Hêghen đã diễn đạt được nội dung của phép biện chứng dưới dạng lý luận chặt chẽ thông qua một hệ thống các quy luật, phạm trù. Song hạn chế lớn nhất của Hêghen là xây dựng phép biện chứng trên cơ sở duy tâm. . Phơbách đứng trên quan điểm duy vật để nhìn nhận về tự nhiên nhưng quan điểm duy vật của Phơbách mang tính trực quan, không triệt để, chỉ dừng lại ở nhận thức duy vật về tự nhiên còn nhận thức duy tâm trong lĩnh vực xã hội.  Mác và Ăngghen đã kết hợp một cách chặt chẽ cả hai ưu điểm lớn trong lịch sử triết học trước đó: phép biện chứng và chủ nghĩa duy vật để xây dựng nên học thuyết của mình. + Kinh tế chính trị cổ điển Anh: với hai đại diện tiêu biểu là A. Xmít và Đ. Ricacđô. . Kinh tế chính trị cổ điển ở Anh là một môn khoa học nghiên cứu về những quan hệ kinh tế cơ bản của xã hội và gắn liền với nó là những lợi ích kinh tế cơ bản. Từ đó, nó nghiên cứu xem xét mối liên hệ chặt chẽ giữa kinh tế và chính trị. . Kinh tế chính trị cổ điển Anh đã thấy được lao động là nguồn gốc của mọi của cải, mọi giá trị trong xã hội là 4
lao động. Kết luận ấy cho thấy: những người lao động trong xã hội tư bản mà trước hết là công nhân là người sáng tạo ra của cải và những giá trị của xã hội tư bản, nhưng thực tế là người công nhân đang phải sống trong cảnh rất lầm than cơ cực. Từ đây, các nhà kinh tế chính trị đứng trước một mâu thuẫn: một bên là lập trường giai cấp, một bên là logic tư duy phải hướng đến sự thật và chân lý. Do đó, KTCT học không thể rút ra kết luận là: chế độ tư hữu là nguyên nhân của tình trạng hiện có của giai cấp vô sản. Họ cho rằng “tư hữu là quyền thiêng liêng, bất khả xâm phạm” còn “chế độ tư hữu là vĩnh viễn”. . Nghiên cứu KTCT học đã đặt ra cho Mác và Ăngghen nhiệm vụ là phải khắc phục mâu thuẫn của KTCT học *Tiền đề khoa học tự cổ điển để xây dựng môn KTCT học của giai cấp công nhiên nhân. + Chủ nghĩa xã hội không tưởng Pháp: Chủ nghĩa xã hội không tưởng không tưởng đã có quá trình phát triển lâu dài và đạt đến đỉnh cao vào cuối thế kỷ XIX. Các đại biểu xuất sắc như: H.Xanh Ximông, S. Phurie, R. Ôoen. . Nó thể hiện đậm nét tư tưởng nhân đạo, phê phán mạnh mẽ chủ nghĩa tư bản và đưa ra nhưng dự báo thiên tài về xã hội tương lai. . Hạn chế của họ là không phân tích được một cách khoa học bản chất của chủ nghĩa tư bản, chưa thấy được quy luật phát triển của chủ nghĩa tư bản cũng như chưa thấy được sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân…song tinh thần nhân đạo và những dự báo của các ông đã trở thành tiền đề lý luận quan trọng cho sự ra đời của lý luận 5
khoa học về chủ nghĩa xã hội trong chủ nghĩa Mác. - Chủ nghĩa duy vật biện chứng của C.Mác là kết quả của sự tổng kết những thành tựu khoa học của nhân loại, nhất là ba phát minh trong khoa học tự nhiên: +Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng đã chứng minh khoa học về sự không tách rời nhau, chuyển hoá lẫn nhau và được bảo toàn giữa các hình thức vận động của vật chất. Đồng thời, đây còn là cơ sở khoa học để khẳng định rằng vật chất và vận động của vật chất không do ai sáng tạo ra và không thể bị tiêu diệt. Chúng chỉ chuyển hóa từ dạng này sang dạng khác, từ hình thức này sang hình thức khác. +Thuyết tiến hóa của Đácuyn đã đem lại cơ sở khoa học về sự phát sinh, phát triển của các giống loài, mối liên b. Giai đoạn hình hệ hữu cơ giữa các loài thực vật, động vật trong quá thành và phát trình chọn lọc tự nhiên. triển chủ nghĩa + Học thuyết tế bào do GS. M.Slaiđen (trường Đại học Mác Gana, ở Đức) xây dựng năm 1838. Ông cho rằng, tế bào là đơn vị sống cơ bản nhất trong kết cấu của mọi thực vật. Quá trình phát dục của thực vật là quá trình hình thành và phát triển của tế bào. Sau đó, vào năm 1839, GS. T.Svannơ (GS phẫu thuật người của trường Đại học Ruăng ở Đức) đã mở rộng học thuyết tế bào từ giới thực vật sang giới động vật, khiến loài người nhận thức được rằng, tế bào là đơn nguyên kết cấu chung của mọi cơ thể sinh vật. - Những phát hiện nêu trên đã vạch ra quá trình biện chứng của sự vận động, phát triển, chuyển hoá không ngừng của bản thân giới sinh vật cũng như mối liên hệ 6
giữa chúng. - Như vậy, sự ra đời của chủ nghĩa Mác là hiện tượng hợp quy luật, nó vừa là sản phẩm của tình hình kinh tế xã hội đương thời, của tri thức nhân loại trong các lĩnh vực khoa học, vừa là sản phẩm năng lực tư duy và tinh thần nhân văn của những người sáng lập ra nó. * Giai đoạn hình thành chủ nghĩa Mác (1842-1848) Trong giai đoạn này với các tác phẩm chủ yếu như: Bản thảo kinh tế-triết học (C.Mác, 1844), Gia đình thần thánh (C.Mác - Ph.Ăngghen, 1845), Luận cương về Phơbách (C.Mác, 1845), Hệ tư tưởng Đức (C.Mác- Ph.Ăngghen, 1845). C.Mác và Ph.Ăngghen đã kế thừa những tinh hoa của chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng để xây dựng nên phép biện chứng duy vật.Trong tác phẩm Sự khốn cùng của triết học (C.Mác, 1847), C.Mác đã đề xuất những nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa xã hội khoa học và bước đầu thể hiện tư tưởng về giá trị thặng dư. Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (C. Mác - Ph. Ăngghen, 1848) đã chỉ ra quy luật vận động của lịch sử, thể hiện tư tưởng cơ bản về lý luận hình thái kinh tế xã hội, về giai cấp và đấu tranh giai cấp. Với các quan điểm này, C. Mác và Ph. Ăngghen đã tạo tiền đề sáng lập ra chủ nghĩa duy vật lịch sử. *Giai đoạn từ 1849-1895 - Đây là giai đoạn phát triển, hoàn thiện của chủ nghĩa c. Giai đoạn bảo vệ và Mác. Trong giai đoạn này, cùng với các hoạt động thực phát triển chủ nghĩa tiễn, trên cơ sở vận dụng chủ nghĩa duy vật lịch sử, C. Mác và Ph. Ăngghen đã nghiên cứu một cách toàn diện 7
Mác phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. - Dựa trên việc phát hiện ra phạm trù hàng hóa sức lao động, C. Mác đã tìm ra nguồn gốc của giá trị thặng dư, chỉ ra bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản. Lý luận giá trị thặng dư được C. Mác và Ph. Ăngghen trình bày toàn diện, sâu sắc trong bộ Tư bản. Tác phẩm này không chỉ mở đường cho sự hình thành hệ thống lý luận kinh tế chính trị trên lập trường giai cấp vô sản mà còn củng cố, phát triển quan điểm duy vật lịch sử thông qua lý luận hình thái kinh tế - xã hội, làm cho chủ nghĩa duy vật lịch sử không còn là một giả thuyết mà là một nguyên lý đã được chứng minh một cách khoa học. Bộ Tư bản còn là tác phẩm chủ yếu trình bày về chủ nghĩa xã hội khoa học thông qua việc làm sáng tỏ quy luật hình thành, phát triển và diệt vong tất yếu của chủ nghĩa tư bản, sự thay thế nó bằng chủ nghĩa xã hội và sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. - Tư tưởng về chủ nghĩa duy vật lich sử, về cách mạng vô sản tiếp tục được phát triển trong tác phẩm Phê phán cương lĩnh Gôta (C. Mác, 1875). Tác phẩm này trình bày những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác về nhà nước chuyên chính vô sản, về thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, các giai đoạn xây dựng chủ nghĩa cộng sản… * Bối cảnh lịch sử và nhu cầu bảo vệ, phát triển chủ nghĩa Mác: - Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản đã chuyển sang giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền. Bản chất bóc lột và thống trị của chủ nghĩa tư bản ngày càng 8
được bộc lộ rõ nét, mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản trở nên gay gắt. Các nước tư bản chia nhau thị trường thế giới và gây ra cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914 - 1918). Tại các nước thuộc địa, cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc tạo nên sự thống nhất giữa cách mạng giải phóng dân tộc với cách mạng vô sản mà trung tâm là Cách mạng Tháng Mười Nga. Sau khi Ph. Ăngghen qua đời, các phần tử cơ hội trong Quốc tế II tìm mọi cách nhằm xuyên tạc chủ nghĩa Mác. Trước tình hình đó đòi hỏi V.I. Lênin phải tiến hành đấu tranh bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác. - Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, trong khoa học tự nhiên, nhất là trong vật lý học, có nhiều phát minh khoa học làm đảo lộn quan niệm siêu hình về vật chất và vận động, gây ra cuộc khủng hoảng về thế giới quan trong triết học. Chủ nghĩa duy tâm đã lợi dụng tình trạng khủng hoảng này để tấn công và bác bỏ chủ nghĩa duy vật. Trong hoàn cảnh đó, V.I. Lênin tiến hành đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm để bảo vệ và phát triển chủ nghĩa duy vật. * Vai trò của V.I. Lênin đối với việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác. - Quá trình bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác chia thành ba thời kỳ: + Giai đoạn 1893-1907: . Là thời kỳ V.I. Lênin tập trung chống lại phái Dân túy. Trong tác phẩm: Những người bạn dân là thế nào và họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao (1894), V.I. Lênin đã phê phán tính chất duy tâm và 9
những sai lầm của phái Dân túy về nhận thức những vấn đề lịch sử - xã hội, vạch rõ ý đồ xuyên tạc chủ nghĩa Mác bằng cách xóa nhòa ranh giới giữa phép biện chứng duy vật của C.Mác với phép biện chứng duy tâm của G. Hêghen, nêu lên mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn. Trong tác phẩm Làm gì? (1902), V.I. Lênin phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác về các hình thức đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản trước khi giành chính quyền; đề cập đến nhiều vấn đề đấu tranh kinh tế, chính trị, tư tưởng; đặc biệt ông nhấn mạnh quá trình hình thành hệ tư tưởng của giai cấp vô sản. . Năm 1905, V.I. Lênin viết tác phẩm Hai sách lược của Đảng dân chủ - xã hội trong cách mạng dân chủ. Trong tác phẩm này, V.I. Lênin đã phát triển lý luận về phương pháp cách mạng, các nhân tố chủ quan và nhân tố khách quan, vai trò của quần chúng nhân dân, của các d. Chủ nghĩa Mác – đảng chính trị trong cách mạng tư sản giai đoạn đế quốc Lênin và thực tiễn chủ nghĩa. phong trào cách mạng + Giai đoạn 1907-1917: thế giới Trong giai đoạn này diễn ra cuộc khủng hoảng về thế Liên hệ với Việt Nam giới quan, dẫn đến sự xuất hiện tư tưởng duy tâm của hiện nay? Makhơ phủ nhận chủ nghĩa Mác. V.I. Lênin đã tổng kết toàn bộ thành tựu khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX; tổng kết các sự kiện lịch sử của thời kỳ này để viết tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1909). Bằng việc đưa ra định nghĩa kinh điển về vật chất; nêu lên mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội, những nguyên tắc của nhận thức, Lênin đã không chỉ 10
bảo vệ thành công mà còn phát triển chủ nghĩa Mác lên một tầm cao mới. Việc bảo vệ và phát triển này còn thể hiện rõ nét ở tư tưởng của Lênin về nguồn gốc lịch sử, bản chất và kết cấu của chủ nghĩa Mác (ở tác phẩm Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác, 1913), về phép biện chứng trong tác phẩm Bút ký triết học, 1914-1916), phát triển tư tưởng về nhà nước và chuyên chính vô sản, bạo lực cách mạng, vai trò của Đảng Cộng sản và con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội trong tác phẩm Nhà nước và cách mạng, 1917. + Giai đoạn sau Cách Mạng Tháng Mười 1917-1924: . Cách mạng Tháng Mười Nga thành công mở ra thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới, nảy sinh những nhu cầu mới về lý luận mà thời C.Mác, Ph.Ăngghen chưa đặt ra. . Trên cơ sở tổng kết thực tiễn cách mạng của quần chúng nhân dân, V.I.Lênin đã viết các tác phẩm: Bệnh ấu trĩ “tả khuynh” trong phong trào cộng sản (1920), Lại bàn về về công đoàn, về tình hình trước mắt và về những sai lầm của các đồng chí Tơrôtxki và Bukharin (1921), Về chính sách kinh tế mới (1921), Bàn về thuế lương thực (1921)... nhằm tiếp tục bảo vệ phép biện chứng mácxít, chống chủ nghĩa chiết trung và thuyết ngụy biện; phát triển học thuyết Mác, đánh dấu bước phát triển toàn diện của chủ nghĩa Mác và trở thành chủ nghĩa Mác – Lênin. * Chủ nghĩa Mác-Lênin với cách mạng vô sản Nga (1917): Chủ nghĩa Mác ra đời đã ảnh hưởng to lớn đến phong 11
trào cộng sản và công nhân quốc tế. Cách mạng tháng Ba năm 1871 ở Pháp với sự ra đời của nhà nước chuyên chính vô sản (công xã Pari) là sự kiểm nghiệm đầu tiên của chủ nghĩa Mác. Tháng 8 năm 1903, chính đảng vô sản đầu tiên được thành lập ở Nga và lãnh đạo cuộc cách mạng 1905. Tháng Mười năm 1917, cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa của giai cấp vô sản thắng lợi, mở ra một kỷ nguyên mới cho nhân loại, chứng minh tính hiện thực của chủ nghĩa Mác - Lênin trong lịch sử. * Chủ nghĩa Mác - Lênin với phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi thế giới: - Sau 1917, học thuyết Mác - Lênin tiếp tục có những ảnh hưởng sâu rộng: năm 1919 Quốc tế Cộng sản được thành lập; năm 1922 Liên bang Cộng hòa xã hội chủ II. ĐỐI TƯỢNG, MỤC nghĩa Xô viết ra đời; sau chiến tranh thế giới thứ 2, hàng ĐÍCH VÀ YÊU CẦU loạt nước xã hội chủ nghĩa ra đời, hình thành nên hệ VỀ PHƯƠNG PHÁP thống xã hội chủ nghĩa thế giới bao gồm các nước HỌC TẬP, NGHIÊN Mông Cổ, Ba Lan, Rumani, Hunggari, Việt Nam, Tiệp CỨU MÔN HỌC Khắc… “NHỮNG NGUYÊN LÝ - Những sự kiện trên đã cổ vũ mạnh mẽ phong trào công CƠ BẢN CỦA CHỦ nhân và phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. Vai trò định hướng của chủ nghĩa Mác Lênin đã đem lại NGHĨA MÁC – LÊNIN” những thành quả lớn lao cho sự nghiệp vì hòa bình, độc 1. Đối tượng và mục lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. đích của việc học - Do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan mà đặc tập, nghiên cứu biệt là do sai lầm trong việc vận dụng chủ nghĩa Mác Vận dụng vào việc học của những người cộng sản đã dẫn tới hệ thống xã hội tập các ngành điện và chủ nghĩa trên thế giới lâm vào khủng hoảng, thoái trào, rút ra ý nghĩa phương 12
pháp luận cụ thể, áp song đó không phải là sự sụp đổ của chủ nghĩa Mác- dụng cho các môn học Lênin; sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu khác? không đồng nhất với sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội nói chung. Một số nước xã hội chủ nghĩa như Trung Quốc, Việt Nam... thực hiện thành công công cuộc đổi mới chủ nghĩa xã hội, chẳng những đã có thể ra khỏi khủng hoảng, mà còn thực hiện tốt hơn những mục tiêu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Quyết tâm xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội vẫn được khẳng định ở nhiều quốc gia và chiều hướng đi theo con đường xã hội chủ nghĩa vẫn lan rộng ở các nước khu vực Mỹ Latinh. Sự sụp đổ của Liên Xô và các nước Đông Âu trước đây là sự phá sản của mô hình cũ của chủ nghĩa xã hội. Việc đổi mới thành công chủ nghĩa xã hội ở một số nước đã mở ra cho nhân loại nhiều triển vọng mới. Nhân loại chẳng những không từ bỏ chủ nghĩa xã hội, mà trái lại, tìm kiếm một mô hình mới của chủ nghĩa xã hội phù hợp với tình hình mới. Cần phải thấy rằng, dù xã hội hiện nay có biến đổi thế nào thì bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn không thay đổi. Chính vì vậy, việc bảo vệ thành quả của chủ nghĩa xã hội, phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin và đổi mới công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trở thành vấn đề cấp bách trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. - Công cuộc đổi mới ở nước ta do Đảng ta phát động và lãnh đạo không có nghĩa là từ bỏ mà là nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giữ vững sự lãnh đạo của Đảng; kiên trì mục tiêu chủ nghĩa xã hội; nghiên cứu và vận 13
dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với điều kiện cụ thể của nước ta và bối cảnh thế giới hiện nay. 2. Một số yêu cầu cơ bản về phương pháp học tập, nghiên cứu Các yêu cầu nói trên có quan hệ với nhau - Đối tượng học tập, nghiên cứu môn học “Những không? nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin” là những quan điểm cơ bản, nền tảng và mang tính chân lý bền vững của chủ nghĩa Mác-Lênin trong phạm vi ba bộ phận lý luận cấu thành nó. + Trong phạm vi lý luận triết học của chủ nghĩa Mác- Lênin: nghiên cứu những nguyên lý cơ bản về thế giới quan và phương pháp luận chung nhất, bao gồm: Những nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng với tư cách là hạt nhân lý luận của thế giới quan khoa học. Phép biện chứng duy vật với tư cách là khoa học về mối liên hệ phổ biến và sự phát triển, những quy luật chung nhất của sự vận động, phát triển của tự nhiên, xã hội, tư duy. Chủ nghĩa duy vật lịch sử với tư cách là sự vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa duy vật và phép biện 14
chứng vào việc nghiên cứu đời sống xã hội. + Trong phạm vi lý luận kinh tế chính trị của chủ nghĩa Mác-Lênin, đó là nghiên cứu học thuyết giá trị lao động, học thuyết giá trị thặng dư, học thuyết về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước; khái quát những quy luật kinh tế cơ bản của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa từ giai đoạn hình thành đến giai đoạn phát triển cao của nó. + Trong phạm vi chủ nghĩa xã hội khoa học, đó là nghiên cứu về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa; những quy luật của sự hình thành, phát triển của hình thái kinh tế xã hội cộng sản chủ nghĩa và những định hướng cho hoạt động của giai cấp công nhân. - Mục đích của việc nghiên cứu, học tập môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin: + Nắm vững quan điểm khoa học, cách mạng, nhân văn của chủ nghĩa Mác Lênin. + Hiểu rõ cơ sở lý luận quan trọng nhất của Tư tưởng Hồ Chí Minh và Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. + Xây dựng thế giới quan, phương pháp luận khoa học và vận dụng sáng tạo những nguyên lý đó trong hoạt động nhận thức và thực tiễn, hiểu rõ nền tảng tư tưởng của Đảng. + Học tập, nghiên cứu Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin là để xây dựng niềm tin, lý tưởng cách mạng, rèn luyện tu dưỡng đạo đức, đáp ứng yêu cầu của con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và 15
bảo vệ đất nước. - Học tập, nghiên cứu Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin cần phải hiểu đúng tinh thần, thực chất của nó; tránh bệnh kinh viện, giáo điều trong quá trình học tập, nghiên cứu và vận dụng các nguyên lý cơ bản đó trong thực tiễn. - Những luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin có quan hệ mật thiết với nhau, bổ sung và hỗ trợ cho nhau, vì vậy, nghiên cứu mỗi luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin phải đặt chúng trong mối liên hệ với các luận điểm khác, mỗi bộ phận cấu thành trong mối quan hệ với các bộ phận cấu thành khác để thấy sự thống nhất trong tính đa dạng và nhất quán của mỗi tư tưởng nói riêng, của chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung. - Học tập, nghiên cứu Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin cần phải theo nguyên tắc gắn kết những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin với thực tiễn cách mạng Việt Nam và thực tiễn thời đại để thấy được sự vận dụng sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong từng giai đoạn lịch sử. - Học tập, nghiên cứu chủ nghĩa Mác-Lênin phải gắn với quá trình giáo dục, tu dưỡng, rèn luyện bản thân, đáp ứng yêu cầu xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn mới. - Hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin không phải là hệ thống lý luận khép kín mà trái lại là hệ thống lý 16
luận không ngừng phát triển trên cơ sở phát triển thực tiễn của thời đại, do vậy, cần đặt nó trong lịch sử phát triển tư tưởng của nhân loại. -> phải biết cách vận dụng những tinh hoa vào hoạt động thực tiễn của bản thân. CHƯƠNG I CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG 1.1. Mục đích - Nêu được định nghĩa triết học, điều kiện ra đời của triết h ọc, nội dung ý nghĩa vấn đề cơ bản của triết học. - Hiểu thế nào là chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm, thuy ết không thể biết. - Nêu được đặc điểm phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình. - Nêu được đặc điểm quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước Mác về vật chất. - Trình bày nội dung định nghĩa của Lênin về ph ạm trù vật ch ất. Trình bày quan niệm của triết học Mác – Lênin về các hình thức tồn tại của vật chất. - Quan niệm của triết học Mác – Lênin về nguồn gốc, bản chất, kết cấu của ý thức. - Quan niệm của triết học Mác – Lênin về mối quan hệ giữa vật ch ất và ý thức. 1.2. Yêu cầu - Phân biệt triết học với tôn giáo, nghệ thuật và các khoa học cụ thể. - Phân biệt được quan điểm duy vật và quan điểm duy tâm: Quan đi ểm biện chứng và quan điểm siêu hình. - Giải thích nguồn gốc của chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy tâm khách quan. 17
- So sánh quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước Mác với quan điểm của triết học Mác – Lênin về vật chất, về nguồn gốc và bản chất của ý thức, về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. - Chỉ ra được tính chất khoa học trong quan niệm của triết học Mác – Lênin về vật chất, ý thức và quan hệ giữa vật chất và ý thức. NỘI DUNG CHI TIẾT I. CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG 1.Sự đối lập giữa chủ - Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt, mỗi mặt trả nghĩa duy vật và chủ lời cho một câu hỏi lớn: nghĩa duy tâm trong việc + Mặt thứ nhất: Giữa ý thức và vật chất thì cái nào có giải quyết vấn đề cơ trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào? bản của triết học + Mặt thứ hai: con người có khẳ năng nhận thức được thế giới hay không?  - Chính từ việc trả lời vấn đề cơ bản trên như thế nào mà các nhà triết học cũng như các trường phái triết học đã phân ra thành chủ nghĩa duy tâm hay duy vật.  + Các nhà triết học duy vật là những người cho rằng vật chất và giới tự nhiên là cái có trước và quyết định ý thức. + Chủ nghĩa duy tâm chia thành hai phái: chủ nghĩa duy tâm khách quan và chủ nghĩa duy tâm chủ quan. Cả hai phái duy tâm đều thừa nhận tính thứ nhất của ý thức và coi ý thức sản sinh ra giới tự nhiên, thừa nhận sự sáng tạo ra thế giới. 18
. Phái duy tâm chủ quan cho rằng mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức hợp của những cảm giác cá nhân, của chủ thể… . Phái duy tâm khách quan lại cho rằng ý thức là thứ tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với con người mang những tên gọi khác nhau như ý niệm tuyệt đối, lý tính thế giới… - Để trả lời câu hỏi thứ hai trong vấn đề cơ bản của triết học, các nhà triết học chia thành hai trường phái: khả tri và bất khả tri. Hầu hết các nhà duy vật và duy tâm đều cho rằng con người có thể nhận thức được thế giới. Tuy nhiên, dưới góc độ duy tâm, các nhà triết học theo trường phái này cho rằng sự nhân thức của con người chỉ là sự tự nhận thức về chính bản thân mình. Còn những nhà triết học phủ nhận sự nhận thức của con người đã cho ra đời “thuyết không thể biết”. Học thuyết này cho rằng con người không thể hiểu được đối tượng hoặc có chăng là chỉ hiểu hình thức bề ngoài vì tính xác thực của hình ảnh về đối tượng mà các giác quan của con người cung cấp trong quá trình nhận thức không đảm bảo tính chân thực. Tính tương đối của nhận thức dẫn đến sự hình thành trào lưu “hoài nghi luận”, những người theo trào lưu này nâng sự hoài nghi lên thành nguyên tắc trong việc xem xét tri thức đã đạt được và cho rằng con người không thể đạt đến chân lý khách 2.Chủ nghĩa duy vật quan. biện chứng - hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy vật - Từ khi ra đời đến nay, chủ nghĩa duy vật đã trải qua 3 19
giai đoạn cơ bản: + Chủ nghĩa duy vật chất phác ra đời vào thời cổ đại ở Trung Quốc, Ấn Độ và Hy Lạp. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật thời kỳ này là thừa nhận tính thứ nhất của vật chất. Tuy rằng, các quan điểm có tính đúng đắn vì nó đã lấy giới tự nhiên để giải thích giới tự nhiên, không viện đến thần linh hay Thượng đế nhưng các quan điểm này vẫn còn nhiều hạn chế và mang tính ngây thơ, chất phác bởi lẽ nó đã đồng nhất vật chất với một hay một số chất cụ thể, vẫn còn những kết luận mang nặng tính chất trực quan. + Hình thức cơ bản thứ hai của chủ nghĩa duy vật thể hiện khá rõ ở các nhà triết học từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII. Tuy những quan điểm của chủ nghĩa duy vật siêu hình có tính chất kế thừa từ những quan điểm của chủ nghĩa duy vật chất phác nhưng nó có sự phát triển hơn do cơ học cổ điển thời kỳ này đạt được những thành tựu rực rỡ. Các nhà triết học thời kỳ này sử dụng phương pháp siêu hình để nhìn nhận thế giới. Do cách nhìn nhận đối tượng ở trạng thái cô lập, tách rời đối tượng ra khỏi chỉnh thể khác và giữa các mặt đối lập nhau có một ranh giới tuyệt đối, coi đối tượng nghiên cứu ở trạng thái tĩnh tại, nếu có biến đổi thì đấy chỉ là sự biến đổi về số lượng và nguyên nhân của sự biến đổi đó nằm ở ngoài đối tượng nên các nhà duy vật siêu hình chỉ nhìn thấy những sự vật riêng biệt mà không thấy mối quan hệ qua lại giữa những sự vật ấy, chỉ nhìn thấy sự tồn tại của sự vật chứ không thấy sự phát sinh và tiêu vong của sự vật ấy, chỉ nhìn thấy trạng thái tĩnh của sư vật mà quên 20