B. TÌNH HUỐNG (GIAO TIẾP GIỮA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH)
Giải quyết tình huống theo 3 bước: Nêu vấn đề - Nêu mục tiêu – Đề xuất giải
pháp (Ưu + Nhược) và lựa chọn giải pháp tối ưu
Tình huống 1: Trong giờ chữa bài tập, có một học sinh đưa ra cách giải quyết ngắn và độc
đáo hơn cách giải quyết của giáo viên. Là giáo viên đó, bạn sẽ giải quyết như thế nào?
1. Xác định vấn đề:
- Cách giải bài ngắn và độc đáo của học sinh
- Ý thức học tập của học sinh
- Cách chữa bài của giáo viên
2. Phân tích vấn đề:
- Cách giải bài ngắn và độc đáo của học sinh
● Học sinh có tư duy sáng tạo để làm bài tập. Việc có tư duy độc đáo, cách giải
sáng tạo giúp học sinh làm chủ được vốn kiến thức, chủ động tìm tòi những điều
mới, giúp học sinh tự tin đối mặt với những thử thách. Từ đó, học sinh sẽ dễ dàng
đạt được những thành tựu cao trong học tập và sự nghiệp sau này.
● Nói một cách dễ hiểu, tư duy sáng tạo là khả năng tư duy, sáng tạo, tìm tòi ra
những phương án, chủ đề mới của một hay nhiều người về một lĩnh vực nghiên
cứu nào đó. Và trong thời đại hiện nay, bất kỳ ngành nghề nào như chính trị, xã
hội, kinh tế, nghệ thuật, kỹ thuật… đều cần đến tư duy sáng tạo.Tại các trường
học, ngoài các kiến thức chuyên môn, nhà trường luôn ưu tiên rèn luyện cho học
sinh những kỹ năng mềm như giao tiếp, xử lý tình huống và đặc biệt là tư duy
sáng tạo. Mục đích là để học sinh rèn luyện sự nhạy bén, sáng tạo của mình để
áp dụng vào đời sống hằng ngày và dễ dàng đạt được thành công hơn.
● Bên cạnh đó, kỹ năng sáng tạo cũng giúp bạn tạo dựng mối quan hệ tốt đẹp với
những người xung quanh. Đặc biệt, với những ai tham gia vào lĩnh vực truyền
thông hay kinh doanh, để đạt được thành công, vượt trội so với những người khác
thì tư duy sáng tạo đóng vai trò vô cùng quan trọng. Trong xã hội hiện nay, tư
duy sáng tạo giúp cho con người phát minh ra những công trình mới để cuộc sống
ngày càng văn minh, hiện đại.
● Thông qua cách giải độc đáo của học sinh thì người giáo viên cũng có thể học
hỏi thêm cách giải mới bởi vì giáo viên cũng chính là người học, người giáo viên
phải không ngừng trau dồi kiến thức kĩ năng để có thể truyền đạt cho những thế
hệ sau.
- Ý thức học tập của hoc sinh
● Ý thức học tập là quá trình nhận thức về việc học tập, từ đó lĩnh hội các kiến thức
học tập áp dụng vào cuộc sống.Ý thức học tập là quá trình bản thân tự nhận thức,
tự tư duy về vai trò, lợi ích của việc học đối với tương lai của mình. Ý thức học
tập được thể hiện qua nhiều phương diện như là mục tiêu phấn đấu, cách thức
học tập sao cho hiệu quả trong trường lớp, trong xã hội. Học sinh đã có ý thức
làm bài, có khả năng độc lập suy nghĩ, việc học sinh có ý thức học tâp sẽ giúp
học sinh đạt được kết quả tốt. Ý thức học tập mà không có thì việc học cũng như
không. Không có sự học tập, trau dồi, tu luyện thì làm gì có kết quả. Khi việc học
không được chú tâm, thì bản thân người học sẽ gặp rất nhiều khó khăn sau này
bởi họ sẽ gặp nhiều lỗ hổng trong kiến thức.
- Cách chữa bài của giáo viên
● Cách chữa bài của giáo viên sẽ giúp cho những bạn chưa biết cách làm có thể
tham khảo và những bạn làm được rồi sẽ có thêm cách giải khác, bên cạnh đó
việc giáo viên chữa bài có thể giúp các bạn học sinh hình thành được tư duy làm
bài, giúp học sinh củng cố và nắm vững kiến thức. Việc giáo viên chưa bài cũng
là việc giao tiếp của giáo viên với học sinh, học sinh được chia sẻ những kiến
thức, kinh nghiệm và kĩ năng của mình đồng thời với việc bổ sung những kiến
thức, kinh nghiệm và kĩ năng không chỉ từ người thầy mà còn từ chính các bạn
trong lớp.
3. Mục tiêu:
- Giáo viên phân tích, đưa ra sự nhận xét và chỉ ra sự độc đáo trong cách giải mà học
sinh đó đưa ra. Đồng thời, giáo viên giải thích cho cả lớp biết rằng mỗi bài tập có
thể có một hay nhiều cách giải quyết: có cách giải thông thường mà tất cả học sinh
đều hiểu và làm được, có cách giải nhanh, độc đáo của những học sinh tích cực, ham
học hỏi cái mới. Cách giải của giáo viên là cách giải thông thường phù hợp với lực
học của tất cả học sinh. Giáo viên cần kịp thời khen ngợi học sinh đó chăm chỉ, sáng
tạo, có cách giải hay và độc đáo; khuyến khích các em khác tích cực để tìm ra nhiều
cách giải khác nhau.
4. Xác định những giải pháp có thể:
- Giải pháp 1: Khen học sinh đó thông minh.
- Giải pháp 2: Khen học sinh đó có cách giải độc đáo và hay, khuyến khích các em
khác tích cực để tìm ra nhiều cách giải không giống cách giải của giáo viên.
- Giải pháp 3: Khen học sinh đó có cách giải độc đáo và hay, so sánh cách giải của
giáo viên và cách giải của học sinh, chỉ ra sự độc đáo trong cách giải của học sinh
đó, khuyến khích cả lớp cần học tập tích cực như học sinh đó và tìm tòi ra nhiều
cách giải hay và từ đó có thể giúp học sinh chọn cách giải phù hợp với thời gian làm
bài.
- Giải pháp 4: Giải thích cho học sinh biết rằng mỗi bài toán có cách giải thông
thường mà tất cả học sinh có học lực trung bình đều làm được, có cách giải độc đáo
giành cho những em chịu khó tìm tòi, suy nghĩ. Cách giải của giáo viên là giành cho
những em có học lực trung bình.
- Giải pháp 5: Không thừa nhận cách giải của học sinh là hay mà cố gắng bảo vệ cách
giải của mình là hay hơn.
5. Nêu ra cụ thể các giải pháp và chọn giải pháp phù hợp:
❖ Nếu là giáo viên đó thì em sẽ chọn giải pháp thứ ba.
- Giải pháp 1: Khen học sinh đó thông minh.
● Ở giải pháp này, nếu chỉ khen học sinh thông minh thì sẽ dễ làm cho sinh tự cao
và cho mình là nhất, điều này sẽ ảnh hưởng đến quá trình phát triển nhân cách
của học sinh, học sinh sẽ cứ nghĩ mình thông minh, không cần học hỏi ai và dễ
tạo cho học sinh thói ngạo mạn, ích kỉ và những học sinh kém hơn sẽ không tiếp
nhận được kiến thức và làm giảm chất lượng buổi học.
- Giải pháp 2: Khen học sinh đó có cách giải độc đáo và hay, khuyến khích các em
khác tích cực để tìm ra nhiều cách giải không giống cách giải của giáo viên.
● Ở giải pháp này khen học sinh có cách giải độc đáo và khuyến khích học sinh tìm
ra cách giải khác là tốt tuy nhiên giải pháp này chưa đủ vì giải pháp này chưa
giúp học sinh trong bài học, giải pháp này thiếu việc đánh giá so sánh giữa những
cách giải với nhau để nêu ra những tính chất, định lý quan trọng liên quan tới bài
học, việc giải quyết vấn đề phải đảm bảo về tính sư phạm có nghĩa là phải đảm
bảo việc truyền thụ kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm. Nếu chỉ khuyên học sinh
tìm tòi cách khác với giáo viên thì sẽ dễ làm cho học sinh không chú ý đến buổi
học của giáo viên trên lớp và một số học sinh có thể không hiểu và nắm được bài
học.
- Giải pháp 3: Khen học sinh đó có cách giải độc đáo và hay, so sánh cách giải của
giáo viên và cách giải của học sinh, chỉ ra sự độc đáo trong cách giải của học sinh
đó, khuyến khích cả lớp cần học tập tích cực như học sinh đó và tìm tòi ra nhiều
cách giải hay và từ đó có thể giúp học sinh chọn cách giải phù hợp với thời gian làm
bài.
● Đây là một trong những giải pháp tối ưu. Việc khen học sinh có cách giải hay và
độc đáo sẽ giúp học sinh đó hứng thú hơn trong buổi học, là động lực để cho các
học sinh khác noi theo. Việc so sánh các cách giải có thể giúp học sinh hiểu bài
học hơn, qua bài học thì học sinh có thể rút ra được những kiến thức bổ ích, quan
trọng. Việc khuyến khích các học sinh tìm tòi cách giải sẽ giúp học sinh khai phá
bản thân, kích thích sự sáng tạo và tìm tòi của học sinh. Việc khuyên học sinh
chọn cách giải phù hợp với bản thân sẽ đảm bảo tính dân chủ, tôn trọng nhân
cách trong giao tiếp sư phạm, cũng như tạo được niềm tin cho học sinh.
- Giải pháp 4: Giải thích cho học sinh biết rằng mỗi bài toán có cách giải thông
thường mà tất cả học sinh có học lực trung bình đều làm được, có cách giải độc đáo
giành cho những em chịu khỏ tìm tòi, suy nghĩ. Cách giải của giáo viên là giành cho
những em có học lực trung bình.
● Đây cũng là một cách giải quyết khá hay. Việc giải thích các cách giải khác nhau
cho từng đối tượng sẽ giúp học sinh chọn được cách giải phù hợp với bản thân.
Tuy nhiên việc nói rằng cách giải của giáo viên là giành cho những em có học
lực trung bình thì sẽ dễ làm cho những em học sinh giỏi chủ quan, không nắm
kiến thức cơ bản và không tập trung vào buổi học, bên cạnh đó nó sẽ làm cho các
học sinh kém hơn không cố gắng tìm tòi những cách giải mới để học hỏi mà sẽ
học theo kiểu thụ động.
- Giải pháp 5: Không thừa nhận cách giải của học sinh là hay mà cố gắng bảo vệ cách
giải của mình là hay hơn.
● Đây là một cách giải quyết bảo thủ của giáo viên, nó sẽ làm cho học sinh giảm
hứng thú học tập và làm mất đi sự tự giác tìm tòi, tính sáng tạo của học sinh và
làm giảm chất lượng buổi học. Không có cách giải nào là hay nhất, mỗi cách giải
đều có những ưu nhược điểm của nó mà chỉ có cách giải tối ưu để phù hợp với
từng điều kiện hoàn cảnh. Bên cạnh đó là một người giáo viên thì trước hết phải
là một người học, giáo viên phải không ngừng trau dồi, tích lũy những kiến thức,
kinh nghiệm và kỹ năng để truyền lại cho những thế hệ sau này.
6. Bài học kinh nghiệm:
Người giáo viên không nên là người độc đoán trên bục giảng, chỉ cho phép mình
đúng. Người giáo viên cần ghi nhận sự nỗ lực, tìm tòi và phát hiện mới của học sinh, tạo
điều kiện để học sinh được chủ động, tích cực học tập và khích lệ học sinh phát huy khả
năng của mình. Người giáo viên cũng phải xem chính mình là một người học, không ngừng
trau dồi bản thân để truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng cho học sinh.
Tình huống 2: Hôm nay cô giáo Hoa có tiết dạy ở lớp 11C. Một đồng nghiệp trẻ mới tốt
nghiệp về công tác ở trường được 2 năm đến xin dự giờ ở lớp của cô. Khi cô đang giảng
bài, bỗng người đồng nghiệp trẻ đó nói to: “Chỗ này cô giảng sai rồi”. Cả lớp học nhốn
nháo. Là cô giáo Hoa trong trường hợp đó bạn sẽ giải quyết như thế nào?
1. Xác định vấn đề:
- Mâu thuẫn về kiến thức chuyên môn giữa hai giáo viên trong khi tiết học đang diễn
ra.
- Học sinh hoang mang về kiến thức mình đang học.
- Tình huống giao tiếp sư phạm giữa giáo viên với học sinh, giáo viên với giáo viên.
2. Phân tích vấn đề:
- Sự nhầm lẫn trong kiến thức chuyên môn của người giáo viên có thể gây ra sự thiếu
sót trong kiến thức của nhiều thế hệ học sinh.