Hành chính Đ i Vi t th i Lýạ ệ ờ
T th i ừ ờ nhà Đinh, ch đ hành chính trung ng t p quy n đã đ c xây d ng. Đ nế ộ ươ ậ ề ượ ự ế
th i nhà Lý, ch đ này đ c c ng c thêm. Ch đ hành chính c a ờ ế ộ ượ ủ ố ế ộ ủ Đ i Vi tạ ệ th i ờnhà
Lý bao g m 5 c p, trong đó có 4 c p đ a ph ng.ồ ấ ấ ị ươ
Khái quát
C p hành chính trung ng bao g m 3 b ph n ch y u, đó là:ấ ươ ồ ộ ậ ủ ế
•Các c quan giúp vi c cho hoàng đ : s nh, hàn lâm vi n ơ ệ ế ả ệ
•Các c quan đ u não c a tri u đình: khu m t vi n, b ơ ầ ủ ề ậ ệ ộ
•Các c quan giúp vi c cho tri u đình: vi n, ty, cu c ơ ệ ề ệ ộ
Các c p hành chính đ a ph ng l n l t t cao xu ng th p là:ấ ở ị ươ ầ ượ ừ ố ấ
•Ph , l , châu, tr i ủ ộ ạ
•Huy n, h ng, giáp, ph ng, sách, đ ng ệ ươ ườ ộ
•Giáp
•Thôn
Trung ngươ
S nhả
S nh là các c quan giúp vi c cho hoàng đ . Nhà Lý có 2 s nh hay đ c nh c đ nả ơ ệ ế ả ượ ắ ế
trong các t li u l ch s cũ là Th ng th s nh và Trung th s nh. Đ ng đ u các s như ệ ị ử ượ ư ả ư ả ứ ầ ả
là ch c viên ngo i lang. Không rõ s nh đ c đ t ra t th i v hoàng đ nào, nh ngứ ạ ả ượ ặ ừ ờ ị ế ư
Đ i Vi t s ký toàn thạ ệ ử ư và L ch tri u hi n ch ng lo i chíị ề ế ươ ạ đ u có đ c p t i m t sề ề ậ ớ ộ ố
nhân v t nh Lý Công Tín, Hàn Qu c B o, Đào Thu n, Lý B o Thu n, Ph mậ ư ố ả ấ ả ầ ạ
Th ng, Đ L c, Kh ng Nguyên, Ph m B o, Kim Cát, Lý Khái, Đào Lão, Nguy nưở ỗ ụ ổ ạ ả ễ
Hoàn đ c Lý Th n Tông b nhi m làm viên ngo i lang Th ng th s nh hay Trungượ ầ ổ ệ ạ ượ ư ả
th s nh.ư ả
Hàn lâm vi nệ
Hàn lâm vi n là c quan giúp vi c cho hoàng đ ch đ c l p ra vào th i ệ ơ ệ ế ỉ ượ ậ ờ Lý Nhân
Tông có ch c năng giúp Hoàng đ so n th o các văn ki n. Ng i đ ng đ u Hàn lâmứ ế ạ ả ệ ườ ứ ầ
vi n là Hàn lâm h c sĩ. Đ i Vi t s ký toàn th và ệ ọ ạ ệ ử ư L ch tri u Hi n ch ng lo i chíị ề ế ươ ạ có
nh c đ n vi c Lý Nhân Tông tuy n ng i vào Hàn lâm vi n và b nhi m ắ ế ệ ể ườ ệ ổ ệ M c Hi nạ ể
Tích làm Hàn lâm h c sĩ.ọ
Khu m t vi nậ ệ
Khu m t vi n có t th i Lý Thái T , có ch c năng tham m u cho Hoàng đ và Tháiậ ệ ừ ờ ổ ứ ư ế
phó các vi c c m t. Đ ng đ u khu m t vi n là khu m t s ; có t s và h u s . Ngayệ ơ ậ ứ ầ ậ ệ ậ ứ ả ứ ữ ứ
khi lên ngôi, Lý Thái T đã b nhi m Ngô Đinh làm khu m t s . Th i Lý Thái Tông,ổ ổ ệ ậ ứ ờ
Lý Đ o K gi ch c t khu m t s trong khi Xung Tân gi ch c h u khu m t s .ạ ỷ ữ ứ ả ậ ứ ữ ứ ữ ậ ứ
Nh ng ng i này đ u là tay chân thân c n c a hoàng đ .ữ ườ ề ậ ủ ế
Bộ
L ch tri u hi n ch ng lo i chíị ề ế ươ ạ cho hay r ng các b th i Lý ch a phân đ nh rõ ràng.ằ ộ ờ ư ị
Tuy nhiên, các t li u l ch s khác nh các văn bia th i Lý Tr n mà các nhà nghiên c uư ệ ị ử ư ờ ầ ứ
sau này tìm đ c và công b trong ươ ố Văn th Lý-Tr nơ ầ cho bi t ít ra là vào th i ế ờ Lý Th nầ
Tông, Đ i Vi tạ ệ có đ ủ6 bộ: H , L , L i, Binh, Hình và Công.ộ ễ ạ
Qu c T Giámố ử
Năm 1076, Lý Nhân Tông l p Qu c T Giám đ phát tri n giáo d c trong c n c. Cóậ ố ử ể ể ụ ả ướ
th xem Qu c T giám là B Giáo d c c a ể ố ử ộ ụ ủ Đ i Vi tạ ệ th i Lý. Tuy nhiên, các t li uờ ư ệ
l ch s cũ không cho bi t t ch c c a Qu c T Giám ra sao.ị ử ế ổ ứ ủ ố ử
Nh ng ch c v đ ng đ uữ ứ ụ ứ ầ
Các ch c t ng công, thái phó đ c hoàng đ nhà Lý ban cho nh ng ng i có nhi mứ ướ ượ ế ữ ườ ệ
v tr c ti p đi u khi n toàn b chính quy n. ụ ự ế ề ể ộ ề Lý Thái Tổ đã b nhi m Tr n C o làmổ ệ ầ ả
t ng công. ướ Lý Thánh Tông b nhi m ổ ệ Lý Th ng Ki tườ ệ làm Thái phó ph qu c th ngụ ố ượ
t ng quân. ướ Lý Nhân Tông b nhi m ổ ệ Lý Đ o Thànhạ làm Thái phó bình ch ng quânươ
qu c tr ng s . ố ọ ự Lý Anh Tông b nhi m ổ ệ Tô Hi n Thànhế làm Nh p n i ki m hi u tháiậ ộ ể ệ
phó bình ch ng quân qu c tr ng s .ươ ố ọ ự
Ph tá cho các thái phó là t tham tri chính s , h u tham tri chính s , và hành khi n.ụ ả ự ữ ự ể
Ph tá cho thái phó còn có các c quan là khu m t vi n và b .ụ ơ ậ ệ ộ
Các c p hành chính đ a ph ngấ ị ươ
Sau khi thành l p tri u Lý, ậ ề Lý Thái Tổ li n ti n hành s p x p l i các đ n v hànhề ế ắ ế ạ ơ ị
chính đ a ph ng. Ph Thiên Đ c và ph Thiên Tr ng đ c thành l p. Các đ o th iị ươ ủ ứ ủ ườ ượ ậ ạ ờ
Đinh, Ti n Lê b thay th b ng 24 l n u là đ ng b ng, là châu, tr i n u là vùngề ị ế ằ ộ ế ở ồ ằ ạ ế
r ng núi ho c vùng xa kinh đô. V sau còn l p thêm ph Thanh Hóa (ừ ặ ề ậ ủ Thanh Hóa ngày
nay), đ o Lâm Tây (vùng Tây B c ngày nay). Đ ng đ u b máy hành chính c a cácạ ắ ứ ầ ộ ủ
ph , l là tri ph , phán ph , c a các châu là tri châu, c a các tr i, đ o là quan m c.ủ ộ ủ ủ ủ ủ ạ ạ ụ
Các ph , l đ c chia thành các huy n. Đ ng đ u b máy hành c a các huy n làủ ộ ượ ệ ứ ầ ộ ủ ệ
huy n l nh. Cùng c p v i huy n là h ng. T ng đ ng v i các huy n nh ng kinhệ ệ ấ ớ ệ ươ ươ ươ ớ ệ ư ở
đô thì có các ph ng. Th i Lý có 61 ph ng.ườ ờ ườ
Các t li u l ch s cũ cho bi t th i Lý còn có các đ n v hành chính g i là h ng màư ệ ị ử ế ờ ơ ị ọ ươ
Tr n Th Vinh (2008) cho r ng cùng c p v i huy n.ầ ị ằ ấ ớ ệ
Các huy n, h ng l i chia thành các giáp. Đ ng đ u b máy hành chính giáp là qu nệ ươ ạ ứ ầ ộ ở ả
giáp và ch đô.ủ
Các giáp l i chia thành các thôn.ạ
Bách khoa toàn th m Wikipediaư ở