Hoắc hương - thanh
nhiệt, sát khuẩn
Hoắc
hương, tên
khoa học là
Poyostemo
n cablin
(Bl) Benth.
Bộ phận
dùng làm
thuốc của
hoắc hương
là cả cây,
nhất là lá,
thu hái khi trời khô ráo, loại bỏ lá sâu hay lá già úa,
đem phơi nắng nhẹ hay sấy ở nhiệt độ 40-45oC đến
khô. Có thể cất tinh dầu từ lá tươi để dùng.
Theo đông y, lá hoắc hương có vị cay, the, mùi thơm
hắc, tính ấm, có tác dụng giải cảm, sát khuẩn, chống
nôn, giảm đau.
Tuệ Tĩnh đã dùng hoắc hương 8g, phối hợp với trần
bì 8g, gừng sống 3 lát, sắc uống chữa đau bụng, nôn
mửa, ợ hơi, tiêu hóa kém.
Hải Thượng Lãn Ông đã dùng bài thuốc "Hoắc
hương bách giải hoàn" để phòng và điều trị bệnh sốt
rét, đau bụng, thổ tả, cảm nóng bệnh gồm hoắc hương
120g, hương phụ 100g, lá sung 120g, nam mộc
hương 120g, ngũ gia bì 80g, lá gắm 80g, long đởm
thảo 40g, bách thảo sương 40g, hạt cau 40g, thương
truật 40g, can khương 10g. Tất cả thái nhỏ, phơi khô,
tán bột, ray mịn, trộn với nước đậu xanh quấy thành
hồ làm viên bằng đầu ngón tay. Mỗi lần uống 3-5
viên với nước sắc gừng và hành để trị sốt rét cơn,
cảm nóng lạnh; với nước cơm trị tiêu chảy; uống với
nước đun sôi để nguội trị đau bụng, thổ tả.
Bột "Hoắc hương chính khí" chữa cảm mạo, sốt, ăn
không tiêu, đau bụng gồm: hoắc hương 15g, lá tía tô
10g, thương truật 8g, trần bì 5g, cam thảo 3g, đại táo
4 quả, phục linh 6g, hậu phác 3g. Người lớn uống
mỗi lần 8-10g, ngày 2-5 lần. Trẻ em dưới 1 tuổi
không được dùng; 2-3 tuổi, mỗi lần 2g; 4-7 tuổi mỗi
lần 3g; 8-10 tuổi mỗi lần 4g.
Viên "Thiên kim bất hoán hoàn" chữa sốt rét, cảm
cúm, đầy bụng, nôn mửa, tiêu chảy. Hoắc hương cả
cành lá; hậu phác tẩm nước gừng một đêm (sao);
thương truật tẩm nước gạo một đêm (sao); hương phụ
tẩm muối, dấm, rượu đồng tiện (sao); bán hạ ngâm
nước gừng một ngày đêm (sao); trần bì, thanh bì, bỏ
lớp trắng ở trong (sao); thảo quả nước bỏ vỏ; hạt cau,
cam thảo. Các vị đều bằng nhau, tán nhỏ luyện với
hồ, viên bằng ngón tay út, mỗi lần uống 3 viên với
nước sắc gừng.
Kinh nghiệm dân gian dùng hoắc hương trong những
trường hợp sau:
Chữa ăn không tiêu, sôi bụng, đau bụng: hoắc hương
12g, thạch xương bồ 12g, hoa đại 12g, vỏ bưởi đào
(sao cháy) 6g. Tất cả tán thành bột trộn đều. Mỗi lần
uống 2g với nước chè nóng trước bữa ăn nửa giờ.
Ngày uống 3 lần.
Chữa tiêu chảy: hoắc hương 12g; nụ sim 8g, sao; đậu
ván trắng 8g; sa nhân 8g, mộc hương 8g, cát căn 12g;
cam thảo 4g; vỏ rộp ổi 8g; gừng nướng 3 lát. Tất cả
sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong
ngày.
Chữa cảm, sốt, ho, đau nhức: hoắc hương 6g, tía tô
6g, hương nhu 6g, lá chanh 8g, cam thảo đất 8g, chua
me đất 10g, gừng 3 lát. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa thổ tả: hoắc hương, hậu phác, cam thảo, sa
nhân, mộc hương, thương truật, trần bì, các vị lượng
bằng nhau, sắc nước uống.
Chữa phát ban: hoắc hương, hậu phác, trần bì, bồ bồ
(nướng), mỗi vị 50g. Tất cả tán nhỏ, rây bột mịn. Mỗi
lần uống nửa thìa cà phê
