H p đ ng dân s vô hi u và h u quợ ồ ự ệ ậ ả
pháp lý c aủ nó
Tháng B y 11, 2009 in ảPháp Lu t Dân Sậ ự, Pháp Lu t Th ng M iậ ươ ạ
Xem bài liên quan: Th c hi n h p đ ng khi các bên th a thu n không đ yự ệ ợ ồ ỏ ậ ầ đủ
Đi u 410 BLDS năm 2005 vi n d n vi c áp d ng các quy đ nh t Đi u 127 đ nề ệ ẫ ệ ụ ị ừ ề ế
Đi u 138 vì h p đ ng là m t lo i giao d ch dân s , do đó, c n áp d ng nh ngề ợ ồ ộ ạ ị ự ầ ụ ữ
quy đ nh v giao d ch dân s vô hi u đ i v i h p đ ng vô hi u.ị ề ị ự ệ ố ớ ợ ồ ệ
Minh h aọ
Theo quy đ nh t i Đi u 127 BLDS, giao d ch dân s không có m t trong các đi u ki nị ạ ề ị ự ộ ề ệ
đ c quy đ nh t i Đi u 122 BLDS thì vô hi u. V lý thuy t, có th phân chia thành haiượ ị ạ ề ệ ề ế ể
lo i vô hi u c a giao d ch: đó là giao d ch đ ng nhiên vô hi u (hay còn g i là giaoạ ệ ủ ị ị ươ ệ ọ
d ch vô hi u tuy t đ i) và giao d ch dân s vô hi u theo đ ngh c a ng i có quy n,ị ệ ệ ố ị ự ệ ề ị ủ ườ ề
l i ích liên quan ( hay còn g i là giao d ch vô hi u t ng đ i). N u không có đ nghợ ọ ị ệ ươ ố ế ề ị
ho c có đ ngh nh ng không đ c Toà án ch p nh n thì giao d ch v n có hi u l cặ ề ị ư ượ ấ ậ ị ẫ ệ ự
pháp lu t. BLDS quy đ nh 7 tr ng h p giao d ch dân s vô hi u. Đây ch là nh ngậ ị ườ ợ ị ự ệ ỉ ữ
tr ng h p vô hi u nói chung. Ngoài ra, Đi u 411 quy đ nh v h p đ ng dân s vôườ ợ ệ ề ị ề ợ ồ ự
hi u do có đ i t ng không th th c hi n đ c, c th :ệ ố ượ ể ự ệ ượ ụ ể
Trong tr ng h p ngay t th i đi m ký k t, h p đ ng có đ i t ng không th th cườ ợ ừ ờ ể ế ợ ồ ố ượ ể ự
hi n đ c vì lý do khách quan thì h p đ ng này b vô hi u.ệ ượ ợ ồ ị ệ
Trong tr ng h p khi giao k t h p đ ng mà m t bên bi t ho c ph i bi t v vi c h pườ ợ ế ợ ồ ộ ế ặ ả ế ề ệ ợ
đ ng có đ i t ng không th th c hi n đ c, nh ng không thông báo cho bên kia bi tồ ố ượ ể ự ệ ượ ư ế
nên bên kia đã giao k t h p đ ng thì ph i b i th ng thi t h i cho bên kia, tr tr ngế ợ ồ ả ồ ườ ệ ạ ừ ườ
h p bên kia bi t ho c ph i bi t v vi c h p đ ng có đ i t ng không th th c hi nợ ế ặ ả ế ề ệ ợ ồ ố ượ ể ự ệ
đ c.Quy đ nh này cũng đ c áp d ng đ i v i tr ng h p h p đ ng có m t ho cượ ị ượ ụ ố ớ ườ ợ ợ ồ ộ ặ
nhi u ph n đ i t ng không th th c hi n đ c, nh ng ph n còn l i c a h p đ ngề ầ ố ượ ể ự ệ ượ ư ầ ạ ủ ợ ồ
v n có giá tr pháp lý.ẫ ị
Đ ng th i, BLDS năm 2005 gi i quy t m i quan h gi a vô hi u c a h p đ ng chínhồ ờ ả ế ố ệ ữ ệ ủ ợ ồ
và vô hi u c a h p đ ng ph , trong đó s vô hi u c a h p đ ng chính làm ch m d tệ ủ ợ ồ ụ ự ệ ủ ợ ồ ấ ứ
h p đ ng ph , tr tr ng h p các bên có tho thu n h p đ ng ph đ c thay th h pợ ồ ụ ừ ườ ợ ả ậ ợ ồ ụ ượ ế ợ
đ ng chính. Quy đ nh này không áp d ng đ i v i các bi n pháp b o đ m th c hi nồ ị ụ ố ớ ệ ả ả ự ệ
nghĩa v dân s . S vô hi u c a h p đ ng ph không làm ch m d t h p đ ng chính,ụ ự ự ệ ủ ợ ồ ụ ấ ứ ợ ồ
tr tr ng h p các bên tho thu n h p đ ng ph là m t ph n không th tách r i c aừ ườ ợ ả ậ ợ ồ ụ ộ ầ ể ờ ủ
h p đ ng chính.ợ ồ
H u qu pháp lý c a h p đ ng vô hi u đ c gi i quy t theo Đi u 137 BLDS nămậ ả ủ ợ ồ ệ ượ ả ế ề
2005, theo đó h p đ ng vô hi u không làm phát sinh, thay đ i, ch m d t quy n, nghĩaợ ồ ệ ổ ấ ứ ề
v dân s c a các bên k t th i đi m xác l p. Trong tr ng h p này, các bên khôiụ ự ủ ể ừ ờ ể ậ ườ ợ
ph c l i tình tr ng ban đ u, hoàn tr cho nhau nh ng gì đã nh n; n u không hoàn trụ ạ ạ ầ ả ữ ậ ế ả
đ c b ng hi n v t thì ph i hoàn tr b ng ti n, tr tr ng h p tài s n giao d ch, hoaượ ằ ệ ậ ả ả ằ ề ừ ườ ợ ả ị
l i, l i t c thu đ c b t ch thu theo quy đ nh c a pháp lu t. Bên có l i gây thi t h iợ ợ ứ ượ ị ị ị ủ ậ ỗ ệ ạ
ph i b i th ng.ả ồ ườ
1.1.11. V th i hi u yêu c u Tòa án tuyên b h p đ ng vô hi uề ờ ệ ầ ố ợ ồ ệ
Th i hi u yêu c u Toà án tuyên b giao d ch dân s vô hi u t i Đi u 136 đ c ápờ ệ ầ ố ị ự ệ ạ ề ượ
d ng đ i v i yêu c u Toà án tuyên b h p đ ng vô hi u, vì h p đ ng là m t lo i phụ ố ớ ầ ố ợ ồ ệ ợ ồ ộ ạ ổ
bi n c a giao d ch dân s .ế ủ ị ự
Xu t phát t đó, th i hi u yêu c u Toà án tuyên b giao d ch dân s vô hi u đ c quyấ ừ ờ ệ ầ ố ị ự ệ ượ
đ nh t i các đi u t Đi u 130 đ n Đi u 134 c a BLDS năm 2005 là hai năm, k tị ạ ề ừ ề ế ề ủ ể ừ
ngày giao d ch dân s đ c xác l p. Đ i v i các giao d ch dân s đ c quy đ nh t iị ự ượ ậ ố ớ ị ự ượ ị ạ
Đi u 128 và Đi u 129 c a BLDS năm 2005 thì th i hi u yêu c u Toà án tuyên b giaoề ề ủ ờ ệ ầ ố
d ch dân s vô hi u không b h n ch , có nghĩa là yêu c u Toà án vào b t kỳ th i đi mị ự ệ ị ạ ế ầ ấ ờ ể
nào cũng đ c.ượ
1.1.12. Th c hi n h p đ ngự ệ ợ ồ
Đây là m t trong nh ng giai đo n quan tr ng c a h p đ ng, vì m c đích c a các bênộ ữ ạ ọ ủ ợ ồ ụ ủ
có đ t đ c hay không ph thu c vào v n đ h p đ ng đ c th c hi n t t hay không.ạ ượ ụ ộ ấ ề ợ ồ ượ ự ệ ố
Do đó, khi th c hi n h p đ ng, các bên ph i tuân theo các nguyên t c đ c quy đ nhự ệ ợ ồ ả ắ ượ ị
t i Đi u 412 BLDS.ạ ề
1.1.13. C m gi tài s n trong h p đ ng song vầ ữ ả ợ ồ ụ
C m gi tài s n là vi c bên có quy n (sau đây g i là bên c m gi ) đang chi m giầ ữ ả ệ ề ọ ầ ữ ế ữ
h p pháp tài s n là đ i t ng c a h p đ ng song v đ c c m gi tài s n khi bên cóợ ả ố ượ ủ ợ ồ ụ ượ ầ ữ ả
nghĩa v không th c hi n nghĩa v ho c th c hi n nghĩa v không đúng theo th aụ ự ệ ụ ặ ự ệ ụ ỏ
thu n.ậ
Bên c m gi có quy n c m gi toàn b ho c m t ph n tài s n; thu hoa l i t tài s nầ ữ ề ầ ữ ộ ặ ộ ầ ả ợ ừ ả
c m gi và đ c dùng đ bù tr nghĩa v ; yêu c u bên có tài s n b c m gi thanhầ ữ ượ ể ừ ụ ầ ả ị ầ ữ
toán các chi phí c n thi t cho vi c b o qu n, gi gìn tài s n đó và ph i b o qu n, giầ ế ệ ả ả ữ ả ả ả ả ữ
gìn tài s n c m gi .ả ầ ữ
Quy n c m gi ch m d t theo th a thu n c a các bên; khi bên c m gi vi ph m nghĩaề ầ ữ ấ ứ ỏ ậ ủ ầ ữ ạ
v b o qu n, gi gìn tài s n c m gi ho c bên có tài s n b c m gi hoàn thành nghĩaụ ả ả ữ ả ầ ữ ặ ả ị ầ ữ
v .ụ
1.1.14. V ph t vi ph m đ i v i vi ph m h p đ ngề ạ ạ ố ớ ạ ợ ồ
BLDS năm 2005 không quy đ nh ph t vi ph m là bi n pháp b o đ m th c hi n nghĩaị ạ ạ ệ ả ả ự ệ
v dân s nh quy đ nh c a BLDS năm 1995, mà quy đ nh đó là m t trong các n iụ ự ư ị ủ ị ộ ộ
dung c a h p đ ng, n u các bên có tho thu n và tùy t ng lo i h p đ ng (kho n 7ủ ợ ồ ế ả ậ ừ ạ ợ ồ ả
Đi u 402).ề
Ph t vi ph m là s tho thu n gi a các bên trong h p đ ng v vi c bên vi ph m nghĩaạ ạ ự ả ậ ữ ợ ồ ề ệ ạ
v ph i n p m t kho n ti n cho bên b vi ph m. M c ph t vi ph m do các bên thoụ ả ộ ộ ả ề ị ạ ứ ạ ạ ả
thu n. V quan h gi a ph t vi ph m và b i th ng thi t h i, BLDS quy đ nh: cácậ ề ệ ữ ạ ạ ồ ườ ệ ạ ị
bên có th tho thu n v vi c bên vi ph m nghĩa v ch ph i n p ti n ph t vi ph mể ả ậ ề ệ ạ ụ ỉ ả ộ ề ạ ạ
mà không ph i b i th ng thi t h i ho c v a ph i n p ph t vi ph m và v a ph i b iả ồ ườ ệ ạ ặ ừ ả ộ ạ ạ ừ ả ồ
th ng thi t h i; n u không có tho thu n tr c v m c b i th ng thi t h i thì ph iườ ệ ạ ế ả ậ ướ ề ứ ồ ườ ệ ạ ả
b i th ng toàn b thi t h i. Trong tr ng h p các bên không có tho thu n v b iồ ườ ộ ệ ạ ườ ợ ả ậ ề ồ
th ng thi t h i thì bên vi ph m nghĩa v ch ph i n p ti n ph t vi ph m.ườ ệ ạ ạ ụ ỉ ả ộ ề ạ ạ
1.1.15. S a đ i h p đ ngử ổ ợ ồ
Xu t phát t nguyên t c t do ý chí trong vi c giao k t h p đ ng, các bên có th thoấ ừ ắ ự ệ ế ợ ồ ể ả
thu n s a đ i h p đ ng và gi i quy t h u qu c a vi c s a đ i, tr tr ng h p phápậ ử ổ ợ ồ ả ế ậ ả ủ ệ ử ổ ừ ườ ợ
lu t có quy đ nh khác.ậ ị
Trong tr ng h p h p đ ng đ c l p thành văn b n, đ c công ch ng, ch ng th c,ườ ợ ợ ồ ượ ậ ả ượ ứ ứ ự
đăng ký ho c cho phép thì vi c s a đ i h p đ ng cũng ph i tuân theo hình th c đó.ặ ệ ử ổ ợ ồ ả ứ
1.1.16. Ch m d t, hu b h p đ ng, đ n ph ng ch m d t th c hi n h p đ ngấ ứ ỷ ỏ ợ ồ ơ ươ ấ ứ ự ệ ợ ồ
H p đ ng ch m d t trong các tr ng h p sau đây:ợ ồ ấ ứ ườ ợ
- H p đ ng đã đ c hoàn thành:ợ ồ ượ
Các bên đã th c hi n xong các nghĩa v phát sinh t h p đ ng, ví d , bên bán đã giaoự ệ ụ ừ ợ ồ ụ
tài s n cho bên mua, bên mua đã tr đ ti n cho bên bán.ả ả ủ ề
- Theo tho thu n c a các bên.ả ậ ủ
Ví d , A cho B vay ti n. N u A tho thu n v i B xoá kho n n đó cho B thì h p đ ngụ ề ế ả ậ ớ ả ợ ợ ồ
vay ti n gi a A và B ch m d t.ề ữ ấ ứ
- Cá nhân giao k t h p đ ng ch t, pháp nhân ho c ch th khác ch m d t mà h pế ợ ồ ế ặ ủ ể ấ ứ ợ
đ ng ph i do chính cá nhân, pháp nhân ho c ch th đó th c hi n.ồ ả ặ ủ ể ự ệ
Đây là nh ng lo i h p đ ng b t bu c ng i có nghĩa v ph i t h th c hi n, khôngữ ạ ợ ồ ắ ộ ườ ụ ả ự ọ ự ệ
đ c chuy n cho ng i khác. Ví d , A ký h p đ ng v i ho sĩ B v cho mình b cượ ể ườ ụ ợ ồ ớ ạ ẽ ứ
tranh; B ch a v xong thì không may b ch t; h p đ ng này s ch m d t vì b c tranhư ẽ ị ế ợ ồ ẽ ấ ứ ứ
đó ph i do chính ho sĩ B v theo h p đ ng đã giao k t.ả ạ ẽ ợ ồ ế
- H p đ ng b hu b , b đ n ph ng ch m d t th c hi n.ợ ồ ị ỷ ỏ ị ơ ươ ấ ứ ự ệ
- H p đ ng không th th c hi n đ c do đ i t ng c a h p đ ng không còn và cácợ ồ ể ự ệ ượ ố ượ ủ ợ ồ
bên có th tho thu n thay th đ i t ng khác ho c b i th ng thi t h i.ể ả ậ ế ố ượ ặ ồ ườ ệ ạ
- Các tr ng h p khác do pháp lu t quy đ nh.ườ ợ ậ ị
1.1.17. Hu b h p đ ngỷ ỏ ợ ồ
M t bên có quy n hu b h p đ ng và không ph i b i th ng thi t h i khi bên kia viộ ề ỷ ỏ ợ ồ ả ồ ườ ệ ạ
ph m h p đ ng là đi u ki n hu b mà các bên đã tho thu n ho c pháp lu t có quyạ ợ ồ ề ệ ỷ ỏ ả ậ ặ ậ
đ nh.ị
Bên hu b h p đ ng ph i thông báo ngay cho bên kia bi t v vi c hu b , n u khôngỷ ỏ ợ ồ ả ế ề ệ ỷ ỏ ế
thông báo mà gây thi t h i thì ph i b i th ng.ệ ạ ả ồ ườ
H u qu pháp lý là: khi h p đ ng b hu b thì h p đ ng không có hi u l c t th iậ ả ợ ồ ị ỷ ỏ ợ ồ ệ ự ừ ờ
đi m giao k t và các bên ph i hoàn tr cho nhau tài s n đã nh n; n u không hoàn trể ế ả ả ả ậ ế ả
đ c b ng hi n v t thì ph i tr b ng ti n.ượ ằ ệ ậ ả ả ằ ề
Bên có l i trong vi c h p đ ng b hu b ph i b i th ng thi t h i.ỗ ệ ợ ồ ị ỷ ỏ ả ồ ườ ệ ạ
1.1.18. Đ n ph ng ch m d t th c hi n h p đ ngơ ươ ấ ứ ự ệ ợ ồ
M t bên có quy n đ n ph ng ch m d t th c hi n h p đ ng n u các bên có thoộ ề ơ ươ ấ ứ ự ệ ợ ồ ế ả
thu n ho c pháp lu t có quy đ nh.ậ ặ ậ ị
Bên đ n ph ng ch m d t th c hi n h p đ ng ph i thông báo ngay cho bên kia bi tơ ươ ấ ứ ự ệ ợ ồ ả ế
v vi c ch m d t h p đ ng, n u không thông báo mà gây thi t h i thì ph i b iề ệ ấ ứ ợ ồ ế ệ ạ ả ồ
th ng.ườ
H u qu pháp lý là: Khi h p đ ng b đ n ph ng ch m d t th c hi n thì h p đ ngậ ả ợ ồ ị ơ ươ ấ ứ ự ệ ợ ồ
ch m d t t th i đi m bên kia nh n đ c thông báo ch m d t. Các bên không ph iấ ứ ừ ờ ể ậ ượ ấ ứ ả
ti p t c th c hi n nghĩa v . Bên đã th c hi n nghĩa v có quy n yêu c u bên kia thanhế ụ ự ệ ụ ự ệ ụ ề ầ
toán.
Bên có l i trong vi c h p đ ng b đ n ph ng ch m d t ph i b i th ng thi t h i.ỗ ệ ợ ồ ị ơ ươ ấ ứ ả ồ ườ ệ ạ
1.1.19. Th i hi u kh i ki n v h p đ ngờ ệ ở ệ ề ợ ồ
Th i hi u kh i ki n đ yêu c u Toà án gi i quy t tranh ch p h p đ ng dân s là haiờ ệ ở ệ ể ầ ả ế ấ ợ ồ ự
năm, k t ngày quy n và l i ích h p pháp c a cá nhân, pháp nhân, các ch th khác bể ừ ề ợ ợ ủ ủ ể ị
xâm ph m.ạ
Trong quá trình so n th o BLDS, có ý ki n đ ngh th i h n nêu trên c n đ c tính tạ ả ế ề ị ờ ạ ầ ượ ừ
th i đi m bên có quy n b vi ph m bi t ho c ph i bi t quy n c a mình b vi ph m;ờ ể ề ị ạ ế ặ ả ế ề ủ ị ạ
n u tính th i đi m k t ngày quy n và l i ích h p pháp c a cá nhân, pháp nhân, cácế ờ ể ể ừ ề ợ ợ ủ
ch th khác b xâm ph m, thì quy n l i c a bên có quy n trong nhi u tr ng h pủ ể ị ạ ề ợ ủ ề ề ườ ợ
không đ c b o v t t, vì h có th không bi t quy n c a h đã b vi ph m. BLDSượ ả ệ ố ọ ể ế ề ủ ọ ị ạ
năm 2005 không th hi n ý ki n này, mà gi i quy t m c tiêu t ng t b ng cách tínhể ệ ế ả ế ụ ươ ự ằ
th i h n c a th i hi u kh i ki n, c th : n u ng i có quy n kh i ki n g p tr ng iờ ạ ủ ờ ệ ở ệ ụ ể ế ườ ề ở ệ ặ ở ạ
khách quan, trong đó có tr ng h p không bi t ho c không th bi t quy n c a mình bườ ợ ế ặ ể ế ề ủ ị
xâm ph m, thì th i gian này cũng không tính vào th i h n c a th i hi u (đo n 3 kho nạ ờ ờ ạ ủ ờ ệ ạ ả
1 Đi u 161 BLDS năm 2005).ề