28
BỆNH THẬN IgA
1. ĐẠI CƯƠNG
Bệnh thận IgA (IgA nephropathy) là một trong những tổn thương cầu thận
hay gặp nhất trong viêm cầu thận. Bệnh thận IgA thường gặp hơn trong các quần
thể da trắng và người châu Á [1]. Tỷ lệ mắc mới bệnh thận IgA ước tính tại Pháp là
khoảng 26 và 30 trường hợp mới phát hiện bệnh trên một triệu dân, ở trẻ em Nhật
Bản 45 trường hợp trên một triệu dân, và ở Hoa Kỳ 12 trường hợp trên một triệu
dân [2, 3].
2. NGUYÊN NHÂN
Nhiều nghiên cứu về cơ chế bệnh sinh của bệnh thận IgA đã đưa ra những
yếu tố đã được xác định có thể góp phần vào sự hình thành bệnh thận IgA và những
yếu tố có ảnh hưởng đến tiến triển nặng mà đặc biệt là gây suy giảm chức năng
thận ở bệnh thận IgA. Ví dụ như các yếu tố tham gia vào sự tổng hợp và lưu hành
trong chu trình lưu thông của polymeric IgA1 và gây tình trạng lắng đọng
polymeric IgA1 tại gian mạch cầu thận.
Đáp ứng của sự đáp ứng viêm tại gian mạch cầu thận hình thành nhằm giải
quyết hiện tượng viêm, tuy nhiên sự đáp ứng viêm quá mức có thể tiến triển thành
xơ cứng cầu thận gây suy giảm chức năng thận. Một yếu tố quan trọng khác là xu
hướng của toàn bộ thận phản ứng để đối phó với tổn thương và do đó dẫn đến suy
giảm chức năng thận mà triệu chứng bao gồm tăng huyết áp, protein niệu, teo ống
thận và xơ hóa kẽ.
Điều quan trọng cần nhớ là thực sự toàn bộ bệnh lý được gọi là bệnh thận
IgA biểu hiện tổn thương tại thận nhưng được xác định là do kết hợp nhiều cơ chế
trong phản ứng hệ thống của toàn bộ cơ thể. Cơ chế sinh mô bệnh học dẫn đến sự
lắng đọng của phức hợp IgA trong gian mạch cầu thận thực sự là chưa biết. Nồng
độ IgA1 và IgA trong dạng phức hợp lưu hành được tìm thấy trong huyết thanh của
hầu hết các bệnh nhân bệnh thận IgA.
Sự giảm glycosyl hóa tại khu vực bản lề không chỉ tạo điều kiện hình thành
các cao phân tử IgA1, mà hệ miễn dịch còn nhận biết các dạng IgA1 này như
29
neoantigen và tạo ra tự kháng thể IgG chống lại các phân tử IgA1 thiếu glycosyl
hóa (Gal-deficient IgA1). Gal-deficient IgA1 hoặc kháng thể IgG kháng IgA1, gắn
với CD89 (FcR) được bài tiết ở bề mặt tế bào gian mạch dẫn đến sự tổng hợp các
yếu tố tiền viêm cytokine làm thu hút các tế bào lưu hành trong máu đến và làm
quá trình viêm phát triển quá mức [4].
3.CHẨN ĐOÁN
a) Triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng
Bệnh thận IgA có thể bắt đầu từ việc giãn rộng gian mạch cầu thận và lâm
sàng là biểu hiện từ đái máu đơn thuần đại thể hoặc vi thể cho đến các triệu chứng
đầy đủ của một viêm cầu thận tiến triển nhanh với sự tăng sinh nội mạch và hình
thành tổn thương hình liềm [5].
Bệnh nhân có bệnh thận IgA thường xuất hiện ở độ tuổi tương đối trẻ, tuy
nhiên cũng có thể ở bất cứ lứa tuổi. Bệnh nhân thông thường mang triệu chứng
trong một khoảng thời gian dài trước khi chẩn đoán xác định được thực hiện vì các
triệu chứng lâm sàng thường không rầm rộ nên bệnh nhân không tự nhận biết được.
Đái máu đại thể tái phát, thường đi kèm với triệu chứng đau thắt lưng, xảy
ra trong vòng 48 giờ sau một viêm nhiễm đường hô hấp trên, hoặc nhiễm trùng
khác, là một triệu chứng kinh điển của bệnh thận IgA và được thấy xuất hiện trong
hơn 40% bệnh nhân. Đái máu vi thể tồn tại liên tục xuất hiện trong phần lớn các
bệnh nhân, thường đi kèm với protein niệu và đặc biệt có số lượng tế bào bạch cầu
và hồng cầu khi ly tâm nước tiểu và quan sát dưới kính hiển vi.
Trong thời điểm chẩn đoán, triệu chứng albumin niệu với ở trên 1gam/ ngày
xuất hiện ở gần 50% bệnh nhân và số bệnh nhân có trên 3 gam/ngày xuất hiện ở
xấp xỉ 10% tổng số bệnh nhân.
Tăng creatinine huyết thanh gặp ở 1/3 bệnh nhân và biểu hiện nặng của suy
thận xuất hiện ở khoảng 5% bệnh nhân.
Tăng huyết áp gặp ở khoảng 25% bệnh nhân tại thời điểm chẩn đoán và
khoảng 25% được chẩn đoán trong giai đoạn theo dõi quá trình phát triển của bệnh
thận IgA.
b) Chẩn đoán xác định bệnh thận IgA
30
Tăng tỷ lệ IgA/C3 trong huyết thanh, phối hợp với trên 5 tế bào hồng cầu
trong một vi trường trong phân tích cặn nước tiểu, protein niệu trên 0,3 gam/ngày
và nồng độ IgA huyết thanh 315 mg/dl có thể chẩn đoán đúng cho rất nhiều bệnh
nhân bị bệnh thận IgA, tuy nhiên, sinh thiết thận vẫn là tiêu chuẩn vàng cho chẩn
đoán xác định bệnh thận IgA.
Sinh thiết thận nên được đánh giá dưới kính hiển vi quang học và miễn dịch
huỳnh quang cho việc xác định chính xác có lắng đọng IgA tại gian mạch cầu thận.
Biểu hiện trên kính hiển vi quang học có thể từ tăng sinh gian mạch đến những
phần tổn thương cục bộ hoặc tổn thương của viêm cầu thận hình liềm. Những phát
hiện của hóa mô miễn dịch bao gồm lắng đọng tại gian mạch cầu thận polymeric
IgA1, thường xuyên phối hợp với C3, và IgG hoặc IgM, hoặc cả hai và C5b-9.
4. ĐIỀU TRỊ
Hai tiêu chí cơ bản nhất của điều trị bệnh thận IgA là khống chế huyết áp, và
giảm albumin niệu xuống dưới 0,5gam/24h. Tốt nhất là với thuốc ức chế men
chuyển (ACE) hoặc thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARB).
Nếu hai mục tiêu được đáp ứng mà không có tác dụng phụ hoặc không đáng
kể và bệnh nhân vẫn phù hợp trong thời gian dài, nhiều bệnh nhân có thể tránh
được bệnh thận mạn tính tiến triển nặng.
Nếu bệnh nhân không thể đạt được các mục tiêu trên cho dù đã có những
điều trị tích cực thì nên điều trị kết hợp với corticosteroids, chỉ định corticosteroids
khi protein niệu/24h > 1 gam. Có thể cân nhắc sử dụng thuốc độc tế bào kết hợp
với corticosteroids khi có biểu hiển của tình trạng suy thận tiến triển nhanh và tổn
thương hình liềm trong kết quả mô bệnh học của sinh thiết thận.
Những nghiên cứu quan sát thấy một tỷ lệ cao hơn của sự khống chế triệu
chứng lâm sàng ở bệnh thận IgA sau khi phẫu thuật cắt amiđan, so với điều trị
steroid đơn độc.
Axit béo Omega-3 cũng có thể được xem xét như là một biện pháp điều trị
thêm vào, đặc biệt đối với bệnh nhân có protein niệu nặng và mức lọc cầu thận
giảm.
31
Tài liệu tham khảo
1. Schena FP. A retrospective analysis of the natural history of primary IgA
nephropathy worldwide. Am J Med. Aug 1990;89(2):209-215.
2. Utsunomiya Y, Koda T, Kado T, et al. Incidence of pediatric IgA nephropathy.
Pediatr Nephrol. Jun 2003;18(6):511-515.
3. Wyatt RJ, Julian BA, Baehler RW, et al. Epidemiology of IgA nephropathy in
central and eastern Kentucky for the period 1975 through 1994. Central Kentucky
Region of the Southeastern United States IgA Nephropathy DATABANK Project.
J Am Soc Nephrol. May 1998;9(5):853-858.
4. Alamartine E, Sabatier JC, Guerin C, Berliet JM, Berthoux F. Prognostic factors
in mesangial IgA glomerulonephritis: an extensive study with univariate and
multivariate analyses. Am J Kidney Dis. Jul 1991;18(1):12-19.
5. Haas M. Histologic subclassification of IgA nephropathy: a clinicopathologic
study of 244 cases. Am J Kidney Dis. Jun 1997;29(6):829-842.