Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
1
Gi¸o tr×nh h-íng tíi thÕ kû 21
ViÖn sü Shen Guofang
Khoa häc Trång vµ ch¨m sãc rõng
Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc 2001.
(TËp I)
Ng-êi biªn dÞch: GS.TS TrÇn V¨n M·o
§¹i häc L©m nghiÖp 2004
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
2
Lêi t¸c gi¶
Trång vµ ch¨m sãc rõng lµ mét m«n khoa häc chñ yÕu cña l©m
sinh häc, gi¸o tr×nh khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng cã tªn gäi ®Çu tiªn.
Tr-íc ®©y khoa häc trång rõng. Vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 ®Õn nay,
cø 10 n¨m söa ®æi bæ sung 1 lÇn. LÇn nµy v× sö dông tªn m«n häc míi vµ
gÆp lóc x©y dùng m«i tr-êng sinh th¸i ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ
néi dung gi¸o tr×nh ®· ®-îc söa ®æi bæ sung, ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ:
(1) Cã c¬ së lý luËn ®Çy ®ñ ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi sinh th¸i häc. (2) Cè
g»ng ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, nh-ng tr¸nh chi tiÕt cô thÓ qu¸. (3) Cè g¾ng liªn hÖ víi
nhõng c«ng tr×nh träng ®iÓm míi x©y dùng cña nhµ n-íc, ph¶n ¸nh vÒ
nh-ng néi dung thÝch øng víi thùc tÕ nh-: “n«ng l©m kÕt hîp”, “lËp ®Þa
rõng”, “khoanh nu«i rõng”, “thiÕt kÕ quy ho¹ch rõng”
Cuèn s¸ch nµy do nhiÒu nhµ khoa häc giµ trÎ tËp trung biªn so¹n
trong 2 n¨m, bao gåm 22 ch-¬ng. Do chóng t«i mÊy n¨m nay ®¶m nhiÖm
nhiÒu c«ng t¸c nÆng nÒ, néi dung mét sè ch-¬ng tiÕt vÉn ch-a ®ñ, thay
®æi hÖ thèng gi¸o tr×nh còng cÇn cã thêi gian kh¶o nghiÖm. Hy väng sù
chØ dÉn cña ng-êi ®äc.
Shen Guofang
25 thµng 7 n¨m 2001
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
3
Lêi ng-êi dÞch
Khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng ®-îc dÞch tõ gi¸o tr×nh chuÈn
h-íng tíi thÕ kû 21 cho c¸c tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ë Trung Quèc
do ViÖn sü Shen Guofang chñ biªn.
NhiÒu ch-¬ng tiÕt trong cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸n bé gi¶ng
d¹y, häc viªn sau ®¹i häc vµ sinh viªn tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp tham
kh¶o. Ngoµi ra gi¸o tr×nh còng gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o, c¸c nhµ khoa
häc, c¸c nhµ doanh nghiÖp cã tÇm nh×n ®óng ®¾n h¬n trong c«ng t¸c
trång vµ ch¨m sãc rõng.
Trong qu¸ tr×nh biªn dÞch chóng t«i nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña ban
l·nh ®¹o nhµ tr-êng, bé m«n L©m sinh vµ khoa L©m häc mµ ng-êi trùc
tiÕp lµ: Gi¸o s-, hiÖu phã Vò TiÕn Hinh, PGS. Chñ nhiÖm bé m«n Hoµng
Kim Ngò, PGS tr-ëng phßng Qu¶n lý ®µo t¹o NguyÔn V¨n TuÊn, PCN
khoa Ph¹m V¨n §iÓn, chñ nhiÖm bé m«n Vò §¹i D-¬ng.
Do cuèn s¸ch bao gåm nhiÒu néi dung, chóng t«i biªn dÞch thµnh
2 tËp.
TËp I bao gåm 2 phÇn: nguyªn lý c¬ b¶n vÒ trång vµ ch¨m sãc
rõng, trång rõng
TËp II bao gåm Qu¶n lý ch¨m sãc rõng ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch vµ
t¸i sinh rõng, nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm vµ ch¨m sãc rõng.
NhiÒu vÊn ®Ò Ýt liªn quan víi ®iÒu kiÖn n-íc ta chóng t«i chØ l-îc
dÞch. Cã thÓ nhiÒu danh tõ vµ néi dung ch-a phï hîp víi v¨n phong vµ
t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam. Xin ®éc gi¶ l-îng thø vµ bæ sung cho lÇn xuÊt
b¶n sau.
Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2004
Ng-êi biªn dÞch
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
4
PhÇn 1. Nguyªn lý c¬ b¶n
cña trång vµ ch¨m sãc rõng
Ch-¬ng I
LËp ®Þa rõng
LËp ®Þa rõng lµ c¬ së kü thuËt øng dông rÊt quan träng cña trång
vµ ch¨m sãc rõng, néi dung chñ yÕu lµ nghiªn cøu nh©n tè lËp ®Þa, ph©n
lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Th«ng qua nghiªn cøu lËp ®Þa rõng, cã
thÓ chän ra loµi c©y trång rõng cã s¶n l-îng cao nhÊt, ®Ò ra c¸c biÖn
ph¸p ch¨m sãc rõng thÝch hîp, ®ång thêi cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt rõng
vµ s¶n l-äng rõng trong t-¬ng lai, tiÕn ®Õn cã thÓ ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i
rõng, c¸c hiÖu Ých kinh doanh rõng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gç vµ ®Çu t- ch¨m
sãc rõng. Nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng
rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn,
kh«i phôc vµ më réng tµi nguyªn rõng. Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc
ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ®· më réng c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa, trong ®ã
rÊt nhiÒu thµnh qunghiªn cøu ®· ph¸t huy ®-îc t¸c dông quan träng
trong x©y dùng s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
§Êt n-íc ta do ®Þa m¹o, khÝ hËu , ®Êt ®ai vµ sinh vËt cã sù kh¸c
nhau rÊt lín, tÊt nhiªn cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p s¶n
xuÊt l©m nghiÖp. Cho nªn , ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu, ph©n lo¹i vµ ®¸nh
gi¸ c¸c nh©n tè ®ã, nghÜa lµ ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn ®Õn lËp ®Þa rõng.
1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ lËp ®Þa rõng
LËp ®Þa lµ kh¸i niÖm th-êng dïng trong l©m häc. Khi ph©n lo¹i lËp
®Þa ph¶i lµm râ mét sè thuËt ng÷ sau:
LËp ®Þa vµ sinh c¶nh (site and habitat)
- Héi nh÷ng ng-êi c«ng t¸c l©m nghiÖp Mü (1971) cho r»ng: “LËp ®Þa lµ
c¸c lo¹i h×nh thùc b× vµ chÊt l-îng cña chóng ë trªn ®Êt rõng vµ m«i
tr-êng ®Êt rõng”.
- Tµi liÖu “®iÒu tra lËp ®Þa rõng” §øc n¨m1981 cho r»ng:
“ LËp ®Þa lµ tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña thùc vËt, mµ chóng
lµ nh÷ng nh©n tè t¸c dông ®Õn sinh tr-ëng thùc vËt”.
- Nhµ l©m häc §øc- Ernst Rohrig (1982) trong cuèn “ Trång vµ ch¨m sãc
rõng” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý vµ
ho¸ häc mµ cã t¸c dông quan träng ®èi víi sinh tr-ëng, ph¸t triÓn cña
Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
5
c©y rõng. Nh÷ng nh©n tè ®ã ®èi víi c¸c thÕ hÖ rõng ph¶i ®¶m b¶o æn
®Þnh hoÆc cã sù biÕn ®æi theo qui luËt tuÇn hoµn”.
-
Nhµ l©m häc Mü D.M Smith (1996) trong quyÓn “trång rõng thùc
dông” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng thÓ m«i tr-êng cña mét ®Þa
ph-¬ng, m«i tr-êng lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã c©y rõng vµ sinh vËt
®ang sèng, tån t¹i vµ t¸c ®ông qua l¹i lÉn nhau”.
Ngµy nay néi dung cña “lËp ®Þa” trong l©m häc vµ “ sinh c¶nh” trong
sinh th¸i häc cã xu thÕ gièng nhau. Nãi chung lËp ®Þa cã 2 nghÜa:
(1) Cã vÞ trÝ ®Þa lý.
(2) Nã lµ tæng hîp cña ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ( sinh vËt, ®Êt, khÝ hËu)
tån t¹i ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Cho nªn cã thÓ nãi lËp ®Þa kh«ng thay
®æi vµ kh«ng liªn quan víi loµi c©y sinh tr-ëng trªn ®ã.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ( site quality and site condition)
ChÊt l-îng lËp ®Þa lµ 1 tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y rõng trªn 1 ®iÒu
kiÖn lËp ®Þa nµo ®ã hoÆc c¸c lo¹i thùc b× kh¸c nhau trªn lËp ®Þa ®ã. Cho
nªn chÊt l-îng lËp ®Þa cã liªn quan víi loµi c©y, cã lËp ®Þa cao, lËp ®Þa
thÊp. ChÊt l-îng lËp ®Þa bao gåm nh©n tè khÝ hËu, ®Êt vµ sinh vËt. Mét
lËp ®Þa ®èi víi c¸c loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ cã chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c
nhau. Cßn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c ®iªï kiÖn m«i tr-êng tù
nhiªn cã quan hÖ víi sinh tr-ëng ph¸t triÓn c©y rõng trªn ®Êt trång rõng.
ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tõ chung th-êng ®-îc dïng nh-
nhau. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng tiÕn hµnh ph¸n ®o¸n hoÆc
dù b¸o søc s¶n xuÊt hiÖn t¹i ®èi víi lËp ®Þa. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ lµ dù b¸o
thu ho¹ch vµ l-îng ho¸ søc s¶n xuÊt cña ®Êt hoÆc lµ x¸c ®Þnh lo¹i lËp ®Þa
cña rõng. ChØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng dïng chØ sè lËp
®Þa, cßn gäi lµ chØ sè vÞ trÝ ®Êt, tøc lµ ®¸nh gi¸ b»ng chiÒu cao b×nh qu©n
(H) cña c©y -u thÕ ë 1 tuæi chuÈn nhÊt ®Þnh hoÆc chiÒu cao b×nh quÇn
cña mét sè c©y cao nhÊt.
Ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ lo¹i h×nh lËp ®Þa ( site classification and site type)
Mçi lo¹i lËp ®Þa cã ®Æc tÝnh cña b¶n th©n nã. Trªn ®Êt trång rõng
víi diÖn tÝch lín th× kh«ng tån t¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh- nhau. VÒ nghiªn
cøu khoa häc ®èi víi mçi nh©n tè lËp ®Þa ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu tû mØ
lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng, nh-ng khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ quy ho¹ch
trång rõng th× Ýt khi lÊy 1 nh©n tè ®¬n ®éc ®Ó nghiªn cøu. Trong thùc tiÔn
ch¨m sãc nu«i d-ìng rõng, ph©n lo¹i lËp ®Þa cã 2 m¨t : Theo nghÜa réng
vµ theo nghÜa hÑp. VÒ nghÜa hÑp cã khÝ hËu, lo¹i ®Êt gÇn gièng nhau vÒ
®iÒu kiÖn sinh th¸i gäi lµ ph©n lo¹i lËp ®Þa. §¬n vÞ mµ tæ hîp thµnh ®-îc
gäi lµ lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (lo¹i h×nh lËp ®Þa) hoÆc lo¹i h×nh ®iÒu
kiÖn thùc vËt. Lo¹i h×nh lËp ®Þa lµ tªn gäi chung cña ph©n lo¹i dinh
d-ìng ®Êt vµ dinh d-ìng n-íc t-¬ng tù nhau. Nãi réng ra ph©n lo¹i lËp
®Þa bao gåm viÖc ph©n khu vµ v¹ch ra c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¸c cÊp trong
hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. NÕu theo ý nghÜa chung th× ph©n lo¹i lËp ®Þa
th-êng theo nghÜa hÑp.