TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2.
KHOA VẬT LÝ
ĐẶNG THỊ MẾN
CÁC PHÉP ĐO CƠ BẢN
TRONG THIÊN VĂN HỌC
Chuyên ngành: Vật lí Đại cƣơng
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Hà Nội, 2017
i
LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cảm ơn:
- TS. Nguyễn Hữu Tình đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ em để
hoàn thành khóa luận này.
- Các thầy cô trong hội đồng giám khảo bảo vệ đề cƣơng và
Hội đồng giám khảo bảo vệ và đánh giá khóa luận tốt nghiệp trƣờng
Đại học Sƣ Phạm Hà Nội 2 đã không quản thời gian để đọc và tham gia
góp ý cho khóa luận đƣợc hoàn thành.
- Bạn bè và ngƣời thân đã quan tâm giúp đỡ.
Hà Nội, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Đặng Thị Mến
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận
này là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác. Tôi cũng xin cam
đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã đƣợc cảm ơn
và các thông tin trích dẫn trong khóa luận đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, tháng 4 năm 2017
Tác giả
Đặng Thị Mến
iii
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 1
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 1
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 1
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 2
6. Cấu trúc khoá luận ........................................................................................ 2
Chƣơng 1. MỘT SỐ PHÉP ĐO CƠ BẢN TRONG THIÊN VĂN HỌC. ........ 3
1.1. Đo các toạ độ địa lí ..................................................................................... 3
1.1.1. Đo vĩ độ φ............................................................................................. 3
1.1.2. Đo kinh độ λ ......................................................................................... 4
1.2. Đo thời gian, đồng hồ Mặt Trời ................................................................. 5
1.2.1. Đồng hồ Mặt Trời kiểu xích đạo .......................................................... 6
1.2.2. Đồng hồ Mặt Trời kiểu chân trời ......................................................... 6
1.3. Đo khoảng cách đến các thiên thể .............................................................. 7
1.3.1. Đo khoảng cách đến các thiên thể ở gần (trong dải Ngân Hà) ............ 7
1.3.1.1. Phƣơng pháp vô tuyến định vị (radar) ............................................ 7
1.3.1.2. Phƣơng pháp xác định khoảng cách bằng thị sai ............................ 8
1.3.1.3. Xác định khoảng cách theo cấp sao .............................................. 12
1.3.2. Xác định khoảng cách đến các thiên thể ở xa (ngoài dải Ngân Hà) .. 13
1.3.2.1. Phổ sai (Spectroscopic parallax) ................................................... 13
1.3.2.2. Định luật Hubble ........................................................................... 14
1.3.2.3. Xác định khoảng cách qua sao biến quang ................................... 15
1.3.2.4. Xác định khoảng cách qua hiệu ứng Doppler ............................... 15
1.3.3. Các đơn vị đo khoảng cách trong thiên văn học ................................ 16
1.4. Xác định kích thƣớc thiên thể .................................................................. 17
iv
1.4.1. Xác định kích thƣớc thiên thể ở gần ................................................... 17
1.4.2. Xác định kích thƣớc thiên thể ở xa ..................................................... 18
1.5. Đo khoảng cách đỉnh kính lục phân ......................................................... 19
1.5.1. Kính đo góc ......................................................................................... 19
1.5.2. Đo khoảng cách đỉnh kính lục phân .................................................... 20
1.6. Xác định nhiệt độ ..................................................................................... 22
1.6.1. Bức xạ nhiệt ........................................................................................ 22
1.6.2. Bức xạ của vật đen tuyệt đối ............................................................... 22
1.7. Xác định thành phần cấu tạo .................................................................... 23
1.8. Xác định khối lƣợng ................................................................................. 24
1.9. Xác định từ trƣờng ................................................................................... 25
1.10. Phƣơng pháp để tìm các ngoại hành tinh trong các năm gần đây.......... 26
1.10.1. Sử dụng sự biến quang của chính sao đó .......................................... 26
1.10.2. Kính thiên văn Kepler ....................................................................... 27
1.10.3. Kính thiên văn hồng ngoại Spitzer .................................................... 27
Chƣơng 2. MỘT SỐ VÍ DỤ VỀ CÁC PHÉP ĐO CƠ BẢN .......................... 28
2.1. Ví dụ về xác định tọa độ địa lí ................................................................. 28
2.2. Ví dụ về đo thời gian, đồng hồ Mặt Trời ................................................. 28
2.3. Ví dụ về đo khoảng cách giữa các thiên thể ............................................ 31
2.4. Ví dụ về xác định kích thƣớc thiên thể .................................................... 33
2.5. Ví dụ về đo khoảng cách đỉnh kính lục phân ........................................... 34
Chƣơng 3. HỆ THỐNG CÁC BÀI TẬP DỰA TRÊN CÁC PHÉP ĐO ............
TRONG THIÊN VĂN .................................................................................... 36
3.1. Đề bài ....................................................................................................... 36
3.2. Lời giải ..................................................................................................... 38
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 48