Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI KHOA VĂN HÓA DU LỊCH ------
LÀNG NGHỀ SƠN MÀI HẠ THÁI HUYỆN THƯỜNG TÍN VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH DU LỊCH
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Giảng viên hướng dẫn : ThS. Hồ Thu Hà Sinh viên thực hiện : Nguyễn Thanh Huyền Lớp : VHDL 14A
HÀ NỘI – 2010
1
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 5 1. Lý do chọn đề tài...................................................................................................... 5 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 6 3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 7 4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 7 5. Tình hình nghiên cứu .............................................................................................. 7 6. Nguồn tư liệu............................................................................................................ 8 7. Bố cục của đề tài ...................................................................................................... 9 CHƯƠNG 1 ................................................................................................................... 10 LÀNG HẠ THÁI VÀ NGHỀ SƠN MÀI TRUYỀN THỐNG ...................................... 10 1.1. Làng Hạ Thái ................................................................................................. 10 1.1.1. Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên................................................................... 10 1.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển làng Hạ Thái ............................................ 11 1.1.3. Đời sống kinh tế ............................................................................................ 12 1.1.4. Những giá trị văn hoá độc đáo...................................................................... 13 1.2. Nghề sơn truyền thống làng Hạ Thái ................................................................. 18 1.2.1. Lịch sử nghề sơn Hạ Thái............................................................................. 18 1.2.2. Nguyên liệu và dụng cụ................................................................................. 19 1.2.3. Kỹ thuật chế tác sơn và vóc ........................................................................... 20 1.2.4. Cách thức chế tác sản phẩm tiêu biểu........................................................... 24 1.2.5. Những sản phẩm nghề sơn mài truyền thống............................................... 26 CHƯƠNG 2 ................................................................................................................... 29 THỰC TRẠNG NGHỀ SƠN MÀI HẠ THÁI.............................................................. 29 VÀ GIÁ TRỊ DU LỊCH CỦA LÀNG NGHỀ ............................................................... 29 2.1. Thực trạng nghề sơn mài Hạ Thái ..................................................................... 29 2.1.1. Cách thức tổ chức hoạt động nghề ............................................................... 29 2.1.2. Đội ngũ lao động........................................................................................... 30 2.1.3. Vẫn đề mẫu mã ............................................................................................. 34 2.1.4. Kỹ thuật, kỹ xảo và chất lượng sản phẩm ..................................................... 35 2.1.5. Tính năng động trong sản xuất, kinh doanh và tiêu thụ sản phẩm .............. 36 2.1.6. Vấn đề môi trường và xã hội......................................................................... 37 2.2. Giá trị du lịch của làng nghề sơn mài Hạ Thái.................................................. 39 2.2.1. Đáp ứng nhu cầu thưởng thức cái lạ, cái độc đáo về nghệ thuật của du khách ................................................................................................................................ 39 2.2.2. Đem đến cho du khách sự cảm nhận về chân giá trị của những con người của một làng quê làm nghệ thuật ........................................................................... 41 2.2.3. Đem lại lợi ích kinh tế lớn............................................................................. 42 2.2.4. Vị thế của làng nghề sơn mài Hạ Thái trong sự phát triển du lịch Hà Tây.. 43 CHƯƠNG 3 ................................................................................................................... 46 THỰC TRẠNG, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ...................................................... 46 PHÁT TRIỂN DU LỊCH TẠI LÀNG NGHỀ SƠN MÀI............................................. 46 3.1. Thực trạng hoạt động du lịch tại làng nghề....................................................... 46 3.1.1. Cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch....................................................................... 46
3
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
3.1.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật.................................................................................. 47 3.1.3. Nguồn nhân lực phục vụ du lịch................................................................... 49 3.1.4. Khách du lịch và doanh thu .......................................................................... 49 3.2. Định hướng và giải pháp phát triển du lịch tại làng nghề Hạ Thái .................. 52 3.2.1. Định hướng phát triển du lịch làng nghề Hạ Thái. ...................................... 52 3.2.2. Một số giải pháp nhằm phát triển du lịch tại làng nghề Hạ Thái ................. 54 KẾT LUẬN.................................................................................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 69
4
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chỉ đạo của ban chấp hành TW đảng về lãnh đạo đổi mới và phát triển
du lịch trong tình hình mới đã xác định: “Du lịch là ngành kinh tế tổng hợp có
tính liên ngành, liên vùng và xã hội hoá cao. Vì vậy, phát triển du lịch là
nhiệm vụ và trách nhiệm của các ngành các cấp, các đoàn thể nhân dân và tổ
chức xã hội”. Trong tính tổng hợp để tạo nên hiệu quả cao bằng phát triển du
lịch bền vững phải nói đến vai trò mới của văn hoá. Văn hoá là điều kiện và
môi trường cho du lịch phát sinh và phát triển. Cùng với tài nguyên tự nhiên,
tài nguyên văn hoá là một trong những điều kiện đặc trưng cho phát triển du
lịch của một quốc gia, một địa phương. Du lịch là phương tiện để truyền tải
và trình diễn các giá trị văn hoá của một địa phương, một dân tộc để du khách
trong nước và quốc tế khám phá, chiêm ngưỡng và thưởng thức. Nhờ có du
lịch mà sự giao lưu văn hoá giữa các cộng đồng, quốc gia được tăng cường và
mở rộng. Khách du lịch đến với Việt Nam không phải để chiêm ngưỡng
những ngôi nhà cao tầng, những thiết bị hiện đại mà họ đi tìm cái riêng, cái
bản sắc, bề dày lịch sử đa dạng và phong phú muôn hình, muôn vẻ của Việt
Nam mà quê hương họ không có. Và có lẽ nơi đây hội tu đầy đủ những yếu tố
văn hoá đó du khách sẽ tìm thấy ở một làng nghề truyền thống của Việt Nam.
Bởi sự phát triển làng nghề Việt Nam luôn luôn gắn liền với lịch sử phát triển
của nền văn hoá cũng như lịch sử phát triển nền kinh tế nước nhà. Mỗi sản
phẩm thủ công mỹ nghệ không chỉ là những vật phẩm văn hoá hay vật phẩm
kinh tế thuần tuý cho sinh hoạt bình thường hang ngày mà nó chính là tác
phẩm nghệ thuật tiêu biểu, biểu trưng của nền văn hoá xã hội, mức độ phát
triển kinh tế, trình độ dân trí, đặc điểm nhân văn của dân tộc. Trên đất nước
5
ta, suốt từ Bắc vào Nam, có biết bao làng nghề truyền thống. Nhiều làng nghề
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
đã nổi tiếng trong lịch sử bởi tài khéo léo, bởi sản phẩm có những bản sắc
riêng. Kèm theo đó là cảnh quan, phong tục, tập quán lễ hội cũng rất đặc sắc
của làng nghề. Truyền thống đó đã từ lâu trở thành một bộ phận không thể
thiếu được của văn hoá dân gian, làm phong phú thêm truyền thông văn hoá
dân tộc. Trên hành trình du lịch văn hóa đi từ các giá trị văn hoá truyền thống
của vùng đất cổ nằm ở phía Tây Nam thủ đô Hà Nôi có một địa danh rất nổi
tiếng về làng nghề, đó là Thường Tín.
Hà Tây cũ (nay là Hà Nội) được mệnh danh là mảnh đất trăm nghề với
những sản phẩm thủ công truyền thống như lụa Vạn Phúc, nón Chuông, tiện
Nhị Khê… Trong các làng nghề ở Hà Tây, làng nghề sơn mài Hạ Thái xã
Duyên Thái với những sản phẩm sơn mài đã được nhiều khách du lịch trong
và ngoài nước biết đến. là một làng nghề thủ công nhưng Hạ Thái lại có một
phong cảnh đẹp và môi trường trong lành khác hẳn với một số lnàg nghề khác
của Hà Tây đang trên đường công nghiệp hoá. Là một sinh viên của khoa Văn
hoá du lịch, tôi thấy đây là một làng nghề có nhiều tiềm năng để phát triển du
lịch nhưng hiện nay vẫn chưa được khai thác một cách hiệu quả. Hơn nữa,
làng nghề sơn mài Hạ Thái chưa được nghiên cứu với mục đích phát triển du
lịch. Với những lí do trên, tôi đã chọn đề tài “Làng nghề sơn mài Hạ Thái với
hoạt động phát triển du lịch Hà Nội” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của
mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu: Khai thác những giá trị độc đáo, hấp dẫn của
làng nghề sơn mài Hạ Thái để góp phần thúc đẩy việc phát triển du lịch ở làng
nghề Hạ Thái nói riêng cũng như huyện Thường Tín – Hà Nội nói chung.
* Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích trên, đề tài phải giải
6
quyết được những vấn đề sau đây:
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
+ Thứ nhất: Giới thiệu chung về làng Hạ Thái và nghề sơn mài truyền
thống
+ Thứ hai: Đánh giá trực trạng nghề sơn mài Hạ Thái trong hiện tại
cùng những giá trị du lịch của làng nghề.
+ Thứ ba: Đánh giá những ưu tiên và những tồn tại của việc khai thác
làng nghề sơn mài Hạ Thái trong hoạt động kinh doanh du lịch, trên cơ sở đó
đề xuất những giải pháp hữu hiệu nhằm phát triển Hạ Thái trở thành một làng
nghề du lịch hấp dẫn.
3. Phạm vi nghiên cứu
Ở Hà Tây có nhiều làng nghề sơn mài truyền thống, nhưng trong số đó,
làng nghề sơn mài Hạ Thái là làng nghề phát triển nhất, sản phẩm cũng đặc
sắc và đa dạng hơn cả. Hơn nữa, do khuôn khổ quy định của một bài khoá
luận tốt nghiệp khá hạn hẹp, nên người viết chỉ chọn làng nghề sơn mài Hạ
Thái để làm đề tài cho bài khoá luận của mình.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, người viết phải sử dụng các phương pháp chủ
nghiên cứu chủ yếu sau:
- Phương pháp thu thập và xử lí thông tin.
- Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh.
-Phương pháp khảo sát thực tế
5. Tình hình nghiên cứu
Việc nghiên cứu về nghề sơn mài truyền thống nói chung đã được
nhiều nhà nghiên cứu thuộc nhiều ngành nghề, lĩnh vực đề cập tới dưới nhiều
góc độ khác nhau như: “Đôi điều về tranh sơn mài” của Truyền Đăng; “Hà
Sơn Bình với tuyền thống sơn mài” của Nguyễn Văn Chuốt; “Kỹ thuật sơn
7
mài” của Phạm Đức Cường; “Sơn mài Việt Nam” của Thái Bá Vân…
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
Riêng về làng nghề sơn mài Hạ Thái, có một số công trình nghiên cứu
với những mức độ khác nhau chẳng hạn bài “Di tích và lễ hội ở Hạ Thái” của
bà Nguyễn Thị Hương Liên đăng trên tạp chí văn hoá dân gian số 4 năm
1990. Ngoài ra, còn có một số bài báo, chương trình phát song của đài truyền
hình Việt Nam cũng đã giới thiệu, tôn vinh làng nghề Hạ Thái nhưng cũng chỉ
ở mức độ sơ lược. Trong công trình nghiên cứu về “Nghề sơn Bình Vọng và
Hạ Thái” của nhóm tác giả thuộc phòng nghệ thuật tạ hình viện nghiên cứu
văn hoá dân gian, các tác giả chỉ tập trung vấn đề vào việc nghiên cứu nghề
sơn Bình Vọng, còn việc nghiên cứu nghề sơn Hạ Thái chỉ là thứ yếu nhằm
chứng minh cho sự lan toả của nghề sơn Bình Vọng tới các àng phụ cận,
nhiều hơn là nghiên cứu về làng nghề sơn mài này. Luận án tiến sĩ của
Nguyễn Xuân Nghị với đề tài “Nghề sơn truyền thống tỉnh Hà Tây”, trong đó,
tác giả trình bày về sự phát triển nghề sơn, kĩ thuật chế tác sản phẩm của nghề
sơn ở Hà Tây và có một phần nhỏ nghiên cứu về nghề sơn mài làng Hạ Thái,
trong đó có bàn về các vấn đề như vị trí, dân cư, lịch sử, và diện mạo văn hoá
làng Hạ Thái và có trình bày kỹ thuật chế tác sản phẩm của nghề sơn làng Hạ
Thái.
Qua đó, chúng ta có thể đi đến một nhận xét, là cho đến nay, chưa có
một công trình nào nghiên cứu về làng sơn mài Hạ Thái một cách toàn diện
và sâu sắc. Và nghiên cứu làng nghề dưới góc độ du lịch lại càng chưa hề có.
Cho nên, có thể coi luận văn này là chuyên khảo đầu tiên bước đầu nghiên
cứu về vấn đề này.
6. Nguồn tư liệu
Tư liệu được sử dụng trong bài viết chủ yếu từ hai nguồn:
- Thứ nhất là sách báo, tạp chí văn hoá dân gian, luận án, thông tin trên
8
mạng internet.
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
- Thứ hai là kết quả khảo sát thực tế của bản thân người viết.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài
được triển khai theo 3 chương:
Chương 1 : Làng Hạ Thái và nghề sơn mài truyền thống.
Chương 2: Thực trạng nghề sơn mài Hạ Thái và giá trị du lịch của
làng nghề.
Chương 3: Thực trạng, định hướng và giải pháp phát triển du lịch
9
tại làng nghề sơn mài Hạ Thái.
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ban thường vụ huyện uỷ Thường Tín, Thường Tín đất danh hương, Sở
Văn hoá thông tin Hà Nội. 2004.
2. Đặng Kim Chi, Tưởng Thị Hội, Nguyễn Đự Khiển, Tài liệu hướng
dẫn áp dụng các giải pháp cải thiện môi trường cho làng nghề thủ công mỹ
nghệ Đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc xây dựng các
chính sách và biện pháp giải quyết vấn đề môi trường ở các làng nghề Việt
Nam, Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật 2005
3. Đinh Thị Vân Chi, Nhu cầu du lịch, NXB Trường Đại học Văn hoá.
4. Phạm Đức Cường, Kỹ thuật tranh sơn mài, NXB Văn hoá thông
tin.2004.
5. Phạm Doãn Đại, Nguyên Quang Ngọc, Những bàn tay tài hoa của cha
ông, NXB Văn hoá.
6. PGS.TS. Trần Minh Đạo, Maketting, NXB Thống kê, Hà Nội 2003.
7. TS. Nguyễn Hồng Giáp, Kinh tế du lịch, NXB trẻ.2002.
8. Đỗ Thị Hảo, Nghề thủ công truyền thống ở Việt Nam và các vị tổ
nghề, NXB Văn hoá.
9. TS. Mai Thế Hởn, Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình
công nghiệp hoá, hiện đại hoá, NXB chính trị quốc gia.2004.
10. Nguyễn Văn Lưu, Thị Trường du lịch, NXB Đại học quốc gia. Hà
Nội 1998.
11. TS. Phạm Trung Lương, Tài nguyên và môi trường du lịch Việt Nam,
69
NXB Giáo dục.2000.
Nguyễn Thanh Huyền – VHDL 14A
Khóa luận tốt nghiệp Khoa Văn hóa du lịch
12. TS. Dương Bá Phượng, Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong
quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, NXB Khoa học xã hội.2001.
13. Sở du lịch Hà Tây tháng 12/2005, Thực trạng và giải pháp phát
triển du lịch làng nghề truỳen thống Hà Tây.
14. Dương Viên, Trần Lưu Hậu, Vũ Giáng Hương, Tranh sơn mài Việt
Nam, NXB Mỹ thuật 1994.
15. Phượng Vũ, Chu Huy, Trần Lê Văn, Ngọc Vũ, Tạ Phong Châu,
Quách Vinh…, Hà Tây làng nghề - làng văn, tập 1: Làng nghề, Sở văn hoá
thong tin thể thao Hà Tây.
16. Trần Quốc Vượng, Nghề thủ công truyền thống Việt nam và các vị tổ
nghề, NXB VHDT.1996.
17. GS. Trần Quốc Vượng, Cơ sở văn hoá Việt Nam, NXB giáo dục
2005.
18. Bùi Văn Vượng, Việt Nam truyền thống nghề thủ công, NXB Hà Nội
1997.
19. Bùi Văn Vượng, Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam, NXB
Văn hoá dân tộc. Hà Nội 1998.
20. Phạm Đức Cường, Kỹ thuật sơn mài, NXB Văn hoá thông tin. 2005.
21. Bùi Kim Tuyến, Đoàn Thu Hằng, Hội hoạ sơn mài Việt Nam, NXB
70
Mỹ thuật 2006.
