TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
KHOA NGỮ VĂN
--------------------
BÀI TẬP LỚN
Môn học:
THỰC HÀNH VÀ DIỄN XƯỚNG
VĂN HỌC DÂN GIAN VIỆT NAM
Chủ đề 1: Định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong
nghiên cứu folklore. Hát đối đáp trong nghi lễ đón dâu của người Dao Áo Dài
vùng Đông Bắc Việt Nam (tìm hiểu trường hợp xã Thượng Bình, huyện Bắc
Quang, tỉnh Hà Giang).
Sinh viên thực hiện: Trịnh Thị Thu Hương
Lớp: A4-K70
Mã sinh viên: 705601194
Hà Nội, ngày 17 tháng 5 năm 2023
1
Báo cáo độc sáng
2
MỤC LỤC
PHẦN 1. Định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong nghiên cứu
folklore. Các khía cạnh tiếp cận diễn xướng lĩnh vực folklore ngôn từ cần quan tâm. Các
phương pháp nghiên cứu được sử dụng. ........................................................................... 3
1. Định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong nghiên cứu folklore 3
2. Các khía cạnh cần quan tâm khi tiếp cận diễn xướng lĩnh vực folklore ngôn từ 4
3. Các phương pháp sử dụng trong nghiên cứu diễn xướng folklore ngôn từ ........ 7
PHẦN 2. Hát đối đáp trong lễ đón dâu của người Dao Áo Dài vùng Đông Bắc
Việt Nam (Nghiên cứu trong tình huống nghi lễ đám cưới ở xã Thượng Bình, huyện Bắc
Quang, tỉnh Hà Giang) ........................................................................................................ 9
CHƯƠNG I. MỞ ĐẦU ........................................................................................... 9
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 9
2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................. 9
3. Các khái niệm cơ bản và quan điểm tiếp cận trong nghiên cứu về Hát đối đáp
trong nghi lễ đám cưới của tộc người Dao (Việt Nam) ............................................ 12
4. Mục đích, phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 13
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 14
6. Cấu trúc của nghiên cứu ................................................................................ 14
CHƯƠNG II. NỘI DUNG .................................................................................... 15
1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài ............................................................. 15
2. Đặc trưng lối hát đối đáp trong lễ đón dâu của người Dao Áo Dài .............. 19
3. Diễn xướng dân ca trong nghi lễ đón dâu của người Dao Áo Dài ................ 25
4. Những thay đổi trong lễ cưới của người Dao Áo Dài trong xã hội hiện đại. 27
CHƯƠNG III. KẾT LUẬN .................................................................................. 28
CHƯƠNG IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 30
CHƯƠNG V. PHỤ LỤC....................................................................................... 31
3
PHẦN 1. Định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong nghiên
cứu folklore. Các khía cạnh tiếp cận diễn xướng lĩnh vực folklore ngôn từ cần quan
tâm. Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng.
1. Định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong nghiên cứu folklore
Ngược dòng lịch sử, chúng ta trở về thời điểm William J. Thoms đưa ra thuật ngữ
'folk-lore' vào ngày 12 tháng 8 năm 1846, để thay thế cho thuật ngữ mà nước Anh và toàn
châu Âu đã sử dụng từ cuối thế kỷ XVIII: Popular Antiquities (Chuyện đời xưa dân dã).
Thời điểm đó, Thoms đề xuất đây là một từ ghép giữa hai từ Dân gian - Tri thức, thuộc về
tri thức của một dân tộc, cộng đồng tộc người. Sau đó hơn một thế kỷ, phương pháp nghiên
cứu folkore theo hướng tiếp cận diễn xướng (performance) ra đời, gắn liền với tên tuổi
của những nhà folklorist trẻ đầy tài năng: Dan Ben-Amos, Robert Georges, Richard
Bauman,... Họ đều có chung một ý kiến xoay quanh vấn đề nghiên cứu folklore: bên cạnh
nghiên cứu theo cách "tiếp cận văn bản hóa theo kiểu dân tộc học ngôn ngữ", thì cần tiếp
cận folklore theo phương thức diễn xướng, coi diễn xướng như một hành vi nằm trong
chính bối cảnh thực hiện yếu tố văn hóa dân gian đó. Từ đây, có rất nhiều ý kiến xoay
quanh việc định nghĩa về thực hành/diễn xướng (performance) trong nghiên cứu folkore.
Nhà nghiên cứu Dan Ben Amos trong công trình "Tiến tới một định nghĩa về
folklore trong ngữ cảnh" đã chỉ ra sự khác biệt giữa việc tiếp cận văn hóa dân gian thông
qua văn bản và thông qua bối cảnh diễn xướng: "[...] Không giống như văn học thành văn,
âm nhạc hay mỹ thuật, các hình thức và văn bản folklore được những nhóm người khác
nhau diễn xướng lặp đi lặp lại vào nhiều dịp khác nhau. Rốt cuộc, tình huống diễn xướng
là bối cảnh cốt yếu cho một văn bản"
1
.
Trong công trình "Nghệ thuật ngôn từ truyền miệng như một hình thức diễn
xướng", nhà nghiên cứu Richard Bauman đã khẳng định "về cơ bản, sự diễn xướng với tư
cách một phương thức thông tin bằng miệng và có trách nhiệm trước thính giả về một sự
thể hiện năng lực truyền đạt. Năng lực này nằm ở chỗ kiến thức và khả năng nói theo
những cái thích hợp về mặt xã hội." Ông đặc biệt đề cao tầm quan trong của định nghĩa
diễn xướng và cho rằng: "Có vẻ đã đến lúc thích hợp cho những nỗ lực nhằm mở rộng nội
hàm khái niệm của sự diễn xướng mang tính folklore như một hiện tượng thông tin, vượt
ra ngoài cái ứng dụng phổ biến đã đưa chúng đạt đến điểm này."
2
Đối với vấn đề nghiên cứu trong nước, các cuộc thảo luận xoay quanh việc định
nghĩa thuật ngữ 'diễn xướng' diễn ra vô cùng sôi nổi. Trong "Hội nghị khoa học diễn
1
2 GS. Ngô Đức Thịnh, TS. Frank Proschan (2005), "Folklore thế giới - Một số công trình nghiên cứu cơ bản",
NXB Khoa học xã hội.
4
xướng dân gian và nghệ thuật sân khấu", tác giả Lê Trung Vũ quan niệm: "Diễn xướng
vừa là hình thức sinh hoạt văn hóa xã hội định kì (như hội Gióng, hội Xoan, hội Chùa...)
quy mô làng xã; vừa là sinh hoạt văn hóa xã hội không định kì như (đám cưới, đám tang,
lễ thành niên, lễ thượng thọ...) quy mô gia đình hoặc việc làng xã. Diễn xướng là lối trình
diễn rất tự nhiên không định kì cũng không định lệ, mà do nhu cầu sinh hoạt trong lúc lao
động, vì lao động hoặc để giải trí"
3
.
Cũng trong hội nghị này, tác giả Nguyễn Hữu Thu quan niệm: "Thuật ngữ diễn
xướng là để chỉ chung việc thể hiện, trình bày những sáng tác văn nghệ của con người gồm
nhiều yếu tố hợp thành (...) Diễn xướng là tất cả những phương thức sinh hoạt văn nghệ
mang tính chất nguyên hợp của nhiều người từ lúc sơ khai cho đến thời đại ngày nay"
4
.
Kết lại, có một số nhận định xoay quanh vấn đề "định nghĩa về thực hành/diễn
xướng (performance) trong nghiên cứu folklore" mà người viết thu thập được như sau:
1) Diễn xướng văn hóa dân gian như một nghệ thuật nói, một hình thái thông tin
truyền miệng.
2) Đó là kiến thức và khả năng nói theo những cách thích hợp về mặt xã hội.
3) Do đó, diễn xướng tạo nên hoặc biểu diễn một kết cấu diễn giải mà trong đó sự
thông tin có thể diễn ra.
4) Sự diễn xướng mang những đặc trưng thuộc về những tác động qua lại: giữa các
nguồn có "tính chất thông tin, năng lực cá nhân và mục đích của những người tham gia",
trong "khuôn khổ bối cảnh của những tình huống nhất định".
5) Đối với các tác giả Việt Nam, diễn xướng là phương thức biểu hiện văn hóa, văn
nghệ mang tính thẩm mỹ của nghệ thuật dân gian truyền thống, là hình thức sinh hoạt văn
hóa xã hội định kỳ hoặc không định kỳ, đóng vai trò thể hiện bản sắc, nét đặc trưng riêng
trong văn hóa của cộng đồng người nhất định.
2. Các khía cạnh cần quan tâm khi tiếp cận diễn xướng lĩnh vực folklore ngôn từ
Cho tới nay, ở Việt Nam, 3 thuật ngữ sau được xem là tương đương: văn học dân
gian, sáng tác nghệ thuật truyền miệng của nhân dân và folklore ngôn từ. Khi tiếp cận
nghiên cứu diễn xướng lĩnh vực folklore ngôn từ, yêu cầu nhiều khía cạnh khác nhau thuộc
về "sự rập khuôn cho diễn xướng", ngoài ra phải chú trọng đến những khía cạnh riêng biệt
thuộc về đặc trưng văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng tộc người cụ thể.
3
Lê Trung Vũ, "Từ diễn xướng truyền thống đến nghệ thuật sân khấu", Kỷ yếu Hội nghị khoa học diễn xướng
dân gian và nghệ thuật sân khấu, Viện nghệ thuật - Bộ Văn hóa H, 1997, tr.35-36
4
Nguyễn Hữu Thu, "Diễn xướng dân gian và nghệ thuật sân khấu", Kỷ yếu Hội nghị khoa học diễn xướng
dân gian về nghệ thuật sân khấu, Viện nghệ thuật - Bộ Văn hóa H,1997, tr.56-58