» Khoa Học Tự Nhiên

» Môi trường

Kiểm Soát Ô Nhiễm Tại Các Khu Vực Đông Dân Nghèo (PCDA)

Chia sẻ: Phan Huy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:74

Báo xấu

422
lượt xem 160
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kiểm soát ô nhiễm được đặt trong bối cảnh phát triển chung có thể đạt được mục tiêu tốt hơn so với việc xác định và thực thi những tình huống riêng rẽ. Những điều này đòi hỏi mỗi địa phương phải có công cụ kế hoạch hóa chiến lược cần thiết và các kinh nghiệm

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kiểm Soát Ô Nhiễm Tại Các Khu Vực Đông Dân Nghèo (PCDA)

Kiểm Soát Ô Nhiễm Tại Các Khu Vực Đông Dân Nghèo (PCDA)
Kiểm soát ô nhiễm tại các khu vực đông dân nghèo (PCDA) Quyển 2: HƯỚNG DẪN x©y dùng kÕ ho¹ch hμnh ®éng kiÓm so¸t « nhiÔm cÊp ®Þa ph−¬ng Hà nội, tháng 10 năm 2007
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Mục lục Danh mục từ viết tắt 5 1. Mở đầu 6 1.1. Khái niệm về kiểm soát ô nhiễm 6 1.2. Giới thiệu, huớng dẫn và tổ chức lập kế hoạch 6 1.2.1. Kế hoạch hành động có tính chiến lược (một công cụ cần thiết) 8 1.2.2. Quy trình 9 1.2.3. Thành lập nhóm lập kế hoạch bao gồm các bên liên quan 10 1.2.4. Các nguồn lực và thông tin cần thiết để lập kế hoạch 10 1.3. Khung Kế hoạch hành động 13 2. Các yếu tố cần thiết để xây dựng kế hoạch hành động KSON 13 2.1. Các thực trạng 13 2.1.1. Môi trường tự nhiên 14 2.1.2. Thực trạng kinh tế xã hội 15 2.1.3. Thực trạng môi trường 15 2.1.4. Các dạng công tác kiểm soát ô nhiễm 15 2.2. Thực trạng hệ thống văn bản pháp luật 16 2.3. Chính sách, tầm nhìn và mục tiêu 16 2.3.1. Thể chế 18 2.3.2. Chính sách 19 2.3.2. Xây dựng tầm nhìn 20 2.3.4. Xây dựng mục tiêu chung 22 2.3.5. Xây dựng mục tiêu cụ thể 23 3. Các dự án và hành động 25 3.1. Phân tích lựa chọn các dự án và hành động 25 3.1.1. Các quy định 25 3.1.2. Hoàn thiện công cụ bảo vệ môi trường 26 3.1.3. Quy hoạch 28 3.1.3.1. Quy hoach - Kế hoạch liên quan tới ngành công nghiệp 28 3.1.3.2. Quản lý và kiểm soát các khu công nghiệp 30 3.1.3.3. Quản lý và kiểm soát các làng nghề thủ công 31 -2-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương 3.1.4. Chính sách và pháp luật 32 3.1.5. Các giải pháp kỹ thuật cho các ngành và vấn đề cụ thể 32 3.1.5.1. Sản xuất sạch - công nghệ sạch 32 3.1.5.2. Ô nhiễm do sản xuất nông nghiệp và ở nông thôn 34 3.1.5.3. Thuốc bảo vệ thực vật 35 3.1.5.4. Khu giết mổ 36 3.1.5.5. Ô nhiễm khí thải 36 3.1.5.6. Chất thải rắn 37 3.1.5.7. Tái chế, tái sử dụng chất thải 40 3.1.5.8. Chất thải nguy hại 41 3.1.5.9. Chất thải y tế 42 3.1.5.10. Xử lý nước thải đô thị 46 3.1.6. Sự tham gia của cộng đồng 48 3.1.7. Công tác quan trắc 52 3.1.8. Phối hợp liên ngành 54 3.1.9. Các vấn đề hành chính 54 3.2. Xác định và lựa chọn dự án 55 3.3. Lựa chọn các hành động 56 3.4. Chỉ số đánh giá sản phẩm đầu ra và kết quả 59 4. Tính toán chi phí cho các hành động đề xuất 59 4.1. Phân tích chi phí - lợi ích 60 4.2. Tài chính 60 4.2.1. Chi phí đầu tư 60 4.2.2. Doanh thu 61 5. Lựa chọn các ưu tiên 61 5.1. Các tiêu chí lưa chọn ưu tiên 61 5.2. Cách lựa chọn ưu tiên 63 5.3. Tiêu chí thông qua dự án 64 6. Tổ chức thực hiện 65 6.1 Giải pháp thực hiện 66 6.1.1. Giải pháp cơ cấu chính sách 66 6.1.2. Giải pháp nguồn lực 67 6.1.3. Giải pháp kỹ thuật 67 -3-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương 6.1.4. Giải pháp cưỡng chế 67 6.1.5. Tuyên truyền, giáo dục và nâng cao ý thúc cộng đồng 67 6.2. Tổ chức, sắp xếp thực hiện 67 6.2.1. Giám sát môi trường ở các cấp khác nhau 67 6.2.2. Thủ tục thi hành 67 6.3. Tổng hợp lập thành Kế hoạch hành động KSONMT địa phương 67 7. Thực hiện và giám sát/quan trắc 67 7.1. Mô tả đối tượng giám sát/quan trắc 68 7.2. Mô tả cách sử dụng dữ liệu 70 7.3. Xác định các nguồn lực đã có 70 7.4. Đánh giá, thiết kế chương trình giám sát/quan trắc 70 7.5. Quy trình giám sát/quan trắc 73 7.6. Đảm bảo chất lượng 73 7.7. Giám sát/quan trắc chất thải rắn 73 7.8. Chỉ số đánh giá (đầu ra và kết quả) 74 7.9. Thông tin phản hồi 74 -4-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Danh mục các từ viết tắt BKHCN Bộ Khoa học Công nghệ BOD Nhu cầu Oxy sinh hoá BTNMT Bộ Tài nguyên Môi trường BVMT Bảo vệ môi trường BVTV Bảo vệ thực vật BXD Bộ Xây dựng CBO Tổ chức cộng đồng COD Nhu cầu Oxy hoá học CP Chính phủ DANIDA Tổ chức phát triển quốc tế Đan Mạch DO Oxy hoà tan DONRE Sở Tài nguyên Môi trường ĐMC Đánh giá tác động môi trường chiến lược ĐTM Đánh giá tác động môi trường GIS Hệ thống thông tin địa lý GPS Định vị vệ tinh KCN Khu công nghiệp KKHHĐKSONMT Khung kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm môi trường KT - XH Kinh tế - Xã hội KSON Kiểm soát ô nhiễm N Ni tơ NĐ Nghị định NGO Tổ chức phi chính phủ NO2 Dioxit Nitơ P Phốt pho PCDA Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo PM Bụi lơ lửng PPP Chương trình phòng ngừa ô nhiễm QA/QC Đảm bảo chất lượng/Kiểm soát chất lượng QĐ Quyết định SOWT Mạnh - yếu - cơ hội - thách thức. TCMT Tiểu chuẩn môi trường TP Thành phố TT Thông tư TTg Thủ tướng UBND Uỷ ban nhân dân -5-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Mở đầu Kiểm soát ô nhiễm (KSON) khu vực đông dân cư nghèo là một trong 5 hợp phần của chương trình hợp tác trong lĩnh vực môi trường Việt Nam - Đan Mạch nhằm thực hiện được các nhiệm vụ nêu trong Quyết định 328/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Kế hoạch Quốc gia về Kiểm soát ô nhiễm môi trường đến năm 2010. Chương trình này nhằm hỗ trợ việc thực hiện Chiến lược bảo vệ môi trường ở các khu vực trọng điểm trong việc bảo vệ môi trường từ Trung ương tới địa phương về các công cụ kinh tế và pháp lý, xã hội hoá, năng lực quan trắc cùng với những đóng góp khác có liên quan, hỗ trợ Bộ Tài nguyên và Môi trường đạt được thành quả thiên niên kỷ, gắn chặt với Chiến lược tăng trưởng kinh tế và xoá đói giảm nghèo. Kết quả của Hợp phần là xây dựng Khung kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm môi trường (KKHHĐKSONMT)cấp địa phương và Hướng dẫn thực hiện. Từ thực trạng ô nhiễm môi trường, công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường và đặc biệt là báo cáo đánh giá về tình hình thực hiện Quyết định 328/2005/QĐ-TTg ở các Bộ, Ngành Trung ương và các địa phương trong hơn một năm qua nhóm tư vấn quốc tế và tư vấn trong nước tiến hành xây dựng Khung kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm môi trường và bản hướng dẫn thực hiện Hướng dẫn xây dựng Kế hoạch HĐKSON là phần 2 (Quyển 2) của “KKHHĐKSONMT” hoạt động trong Hợp phần PCDA. Nội dung của hướng dẫn tập trung vào các vấn đề: - Khái niệm về lập kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm; - Xác định và đánh giá vấn đề môi trường trong điều kiện hiện tại; - Xác định giải pháp hợp lý, các dự án và hành động cho sự cải thiện môi trường; - Tiêu chí lựa chọn các dự án ưu tiên, tính toán chi phí thực hiện; - Tổ chức thực hiện, giám sát và quan trắc. Trên cơ sở khung kế hoạch (quyển 1), các hướng dẫn hiện tại và các điều kiện của từng địa phương, mỗi địa phương sẽ phát triển KKHHĐKSON một cách phù hợp và có tính khả thi. Việc xây dựng KHHĐKSONMT này sẽ được thực hiện bởi đơn vị, tổ chức do UBND tỉnh, TP của các địa phương, phân công hoặc ủy quyền có sự phối hợp của các Sở ban ngành liên quan. Kiến nghị Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ chịu trách nhiệm thực thi với sự tham gia phối hợp của các bên liên quan là phù hợp nhất. 1.1. Khái niệm về kiểm soát ô nhiễm Tại phần 1.1 trong KKHHĐKSON đã giải thích khái niệm của KSON dựa trên Chính sách môi trường quốc gia và Quyết định 328/2005/QĐ-TTg .Việc xây dựng KHKSON dựa trên hệ thống văn bản pháp luật hay chính sách KSONMT hiện nay. Điều này có nghĩa KHHĐKSON ở các địa phương phải có cùng một khuôn mẫu tuân theo các cấp bậc trong quá trình xây dựng KHHĐKSON cấp địa phương. Kế hoạch này được bắt đầu từ Tầm nhìn, Mục tiêu chung, Mục tiêu cụ thể nhằm xây dựng các dự án và hành động. 1.2. Giới thiệu hướng dẫn và tổ chức lập kế hoạch -6-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Như đã miêu tả kỹ trong bản KKHHĐKSON, kế hoạch hành động KSON phải tập trung vào mục tiêu của Quyết định 328/2005/QĐ-TTg và đưa ra những kết quả quan trọng nhằm đạt được mục tiêu đó. Địa phương có thể sử dụng bản Hướng dẫn để lựa chọn các dự án và hành động nhằm đạt được kết quả mong muốn. Khi đã phân tích và mô tả hiện trạng, địa phương sẽ biết cần phải tập trung vào vấn đề gì để đạt được kết quả. Bản hướng dẫn này sẽ không trình bày chi tiết phải làm gì để lựa chọn các hành động và ưu tiên mà chỉ chỉ ra các yếu tố cần tính tới trong quá trình. Khởi đầu của định hướng và các mục tiêu KHHĐKSONMT cấp địa phương là phải làm thế nào để chuyển từ "tình trạng hiện có" đến "tình trạng mong muốn" (xem hình 1) thực sự là mục tiêu cần đạt được. Tiến trình của KHHĐKSON được khởi đầu từ những hiểu biết về tình hình thực tại, bao gồm các vấn đề kinh tế - xã hội, sinh học - vật lý, thể chế. Sau đó kết hợp các khía cạnh pháp lý với chính sách và định hướng ở cấp địa phương để đi tới quá trình kế hoạch hóa bao gồm các nội dung: thiết lập, tính toán chi phí, xác định ưu tiên, dự toán kinh phí và cuối cùng là thực hiện và giám sát . Khi quá trình được hoàn thành, cần đúc rút kinh nghiệm để triển khai tốt hơn. Các yếu tố của quá trình này được chỉ ra trong hình 6, mục 1.3 của hướng dẫn này. Cộng đồng Lĩnh vực kinh tế tư nhân Chính quyền cấp trung ương Chính quyền cấp địa phương Các tổ chức Các trường đại học Môi trường chúng ta đang có Môi trường chúng ta mong muốn Hình 1. KSON, xây dựng và thay đổi theo kế hoạch hành động chiến lược dựa trên các ưu tiên định hướng, sự hợp tác giữa các cơ quan chức năng và các bên có liên quan. Những mục tiêu chính trong Quyết định 328/2005/QĐ-TTg gồm: 1. Xử lý 70% nguồn thải; 2. Thu gom 90% lượng chất thải rắn phát sinh; 2. Xử lý 100% chất thải y tế; 4. Xử lý 60% chất thải nguy hại trước năm 2010. Có thể nhận thấy rằng, để thực hiện được những mục tiêu quan trọng này, đặc biệt là mục tiêu thứ nhất và thứ hai cần phải có sự phối hợp tốt giữa các Bộ, Ngành, Địa phương và có đầy đủ các nguồn lực. Chỉ có một giải pháp đối với việc này đó là đánh giá tình hình hiện trạng mà ta đang có, so sánh với những mục tiêu trong Quyết định 328, những chính sách, định hướng ưu tiên tại địa phương (mong muốn). Tiếp đó lập kế hoạch chiến lược từng bước để giảm thiểu từng nguồn ô nhiễm (có thể đạt được). Thậm chí cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa các cơ quan -7-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương chức năng để thực hiện một cách hiệu quả. Từng bước của khung kế hoạch hành động sẽ được trình bày càng đơn giản càng tốt nhưng vẫn đảm bảo kế hoạch đi đúng hướng để đạt được mục tiêu. 1.2.1. Kế hoạch hành động có tính chiến lược (một công cụ cần thiết) Chỉ có thể sử dụng khái niệm Kế hoạch hành động chiến lược để xây dựng Kế hoạch nhằm đạt được những mục tiêu quan trọng đã đề cập tới ở trên. Có thể thấy rằng : thứ nhất, mục tiêu đạt được là khó khăn. Thứ hai, để đạt được mục tiêu cần có sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan, do vậy ngay từ đầu kế hoạch phải được thực hiện liên ngành. Thứ ba, kế hoạch hành động phải là một tổ hợp của các giải pháp kỹ thuật, các giải pháp kinh tế, các ưu tiên chiến lược, xây dựng năng lực, vấn đề nhận thức, thể chế, chính sách.v.v. và quá trình thực hiện sẽ kéo dài hàng năm.Trong thời gian này, những lựa chọn hành động ưu tiên sẽ có thể thay đổi do các vấn đề tài chính, kỹ thuật.v.v. và những bài học kinh nghiệm rút ra, do vậy Kế hoạch cần phải được điều chỉnh cho phù hợp (xem hình 2). 2 1 Chúng ta muốn Ngày nay chúng ta tiến tới đâu? đang ở đâu? Luật pháp, chính sách, Dự đoán và phân tích định hướng, các mục tiêu hiện trạng chiến lược và phối hợp hành động Kế hoạch Hành động có tính Chiến lược sẽ được bắt đầu bằng cách trả lời bốn câu hỏi sau: 3 4 Làm thế nào để Làm sao có thể đảm thành công bảo chúng ta sẽ đạt được mục tiêu ? Cần có xác định rõ ràng về kết quả và việc Các chỉ tiêu đánh giá, công tác thực hiện kế hoạch giám sát, các phương pháp kiểm tra và công bố kết quả Hình 2. Các thành tố xây dựng KHHĐ chiến lược. Kiểm soát ô nhiễm được đặt trong bối cảnh phát triển chung có thể đạt được mục tiêu tốt hơn so với việc xác định và thực thi những tình huống riêng rẽ. Nhưng điều này đòi hỏi mỗi địa phương phải có công cụ kế hoạch hóa chiến lược cần thiết và các kinh nghiệm. Điều đó cho phép việc quản lý các tình huống phức tạp, điều phối giữa nhiều tổ chức, đưa ra các ưu tiên quyết định các mục tiêu phát triển của địa phương. Mục đích của việc lập kế hoạch là tạo điều kiện phối hợp giữa các cơ quan chức năng, các tổ chức và thiết lập những mục tiêu chung cũng như phân công trách nhiệm cho từng đơn vị. Nhằm đối mặt với những thách thức mới, người quản lý cần phải có Kế -8-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương hoạch hành động chiến lược như là công cụ quản lý hành chính. Kế hoạch hành động chiến lược là phương thức để đánh giá một cách hệ thống về tình hình của một tổ chức, xác định những mục tiêu dài hạn quan trọng, xây dựng những chiến lược để đạt được những mục tiêu và bố trí những nguồn lực để thực hiện những chiến lược. Trước khi đề cập tới việc lập kế hoạch hành động, chúng ta phải tập trung vào những yêu cầu tối thiểu đối với năng lực lập kế hoạch hành động chiến lược cần phải có ở cấp địa phương để đảm bảo rằng việc thực hiện sẽ dẫn tới kết quả mong muốn. Nếu chưa có những nguồn lực cần thiết thì cần phải xây dựng năng lực lập kế hoạch trước khi xây dựng các kế hoạch hành động và lựa chọn những ưu tiên. 1.2.2. Quy trình xây dựng KHHĐKSON Việc xây dựng KHHĐKSONMT ở các địa phương sẽ được bắt đầu từ việc đánh giá tình hình hiện tại tức là tình trạng nền ban đầu của KHHĐ. Nói một cách khác, đây là điểm đối chứng để đánh giá sự thay đổi trong tương tai với những gì chúng ta mong muốn. Nếu không có điểm đối chứng này thì hầu như không thể định lượng hóa được sự thay đổi và ghi chép những kết quả của sự đầu tư. Đầu tư, thậm chí dẫn đến lợi nhuận, sẽ luôn luôn chấm dứt nếu không đo đạc, định lượng được kết quả. Sự thay đổi, từ tình hình ban đầu lên đến tình hình đã được cải thiện sẽ được đánh giá bằng biện pháp giám sát/quan trắc với các chỉ số xác định Trong bối cảnh được sự trợ giúp tài chính của DANIDA, hợp phần PCDA tập trung vào các khu vực đông dân cư, nghèo và sức khỏe, các thông số này sẽ trở thành các tiêu chí lựa chọn quan trọng cho việc thực hiện các dự án bên cạnh các thông số kỹ thuật về nguồn ô nhiễm, tài nguyên nước...Trong chu trình dưới đây (hình 3) chỉ ra các lớp thông tin quan trọng cần xem xét để cuối cùng kết hợp với khung pháp lý, môi trường, phát triển và chính sách đầu tư, định hướng và các mục tiêu được xác định. Lớp "Lập kế hoạch" được minh họa làm thế nào các thông số được xem xét và đưa ra được KHKSON cấp địa phương. Mật độ dân số Sức khỏe Đói nghèo Hiện trạng ô nhiễm Tài nguyên thiên nhiên (nước) Khung pháp lý, chính sách và định hướng Lập kế hoạch Hình 2. Quy trình kết hợp hiện trạng, luật pháp, chính sách, tầm nhìn và , mục tiêu để xây dựng cơ sở cho KHHĐKSON -9-
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương 1.2.3. Thành lập nhóm lập kế hoạch bao gồm các bên liên quan Bước đầu tiên trong quá trình lập kế hoạch là xác định và lựa chọn 1 nhóm bao gồm các bên có liên quan để xây dựng kế hoạch, có thể địa phương đã có những thành viên cho nhóm này tại đơn vị có liên quan trong ngành môi trường. Thành phần và nhiệm vụ của nhóm là để bảo đảm rằng KHKSON được lập khi có sự phối hợp của các bên có liên quan và sau đó kế hoạch có được sự đồng thuận của các ban ngành và cộng đồng. Điều này rất quan trọng khi tiến hành thực hiện về sau . Nhóm lập kế hoạch bao gồm đại diện của ít nhất các ngành sau: UBND tỉnh, môi trường, Công nghiệp, Y tế, Nông nghiệp, Tài chính, Xây dựng, Giao thông vận tải, các tổ chức phi chính phủ trong nước và khu vực tư nhân. Vai trò của từng thành viên và đơn vị trong nhóm lập kế hoạch sẽ được xác định trước khi lập kế hoạch. Do vậy, mỗi tỉnh phải xây dựng các hướng dẫn rõ ràng cho các thành viên: • Ai trực tiếp tham gia lập kế hoạch? • Ai cung cấp những thông tin quan trọng cho quá trình lập kế hoạch? • Ai sẽ nhận được bản kế hoạch? • Ai ban hành bản kế hoạch? Rõ ràng là UBND tỉnh và Sở Tài nguyên và Môi trường (TNMT) sẽ đóng vai trò chính trong các vấn đề kỹ thuật môi trường và quyết định. Nhóm lập kế hoạch phải tham vấn Ban chỉ đạo để được ủng hộ. Hơn nữa nên : . • Chỉ định ít nhất một người có đủ thẩm quyền để đưa ra quyết định chiến lược, ví dụ lựa chọn mục tiêu nào và cách để đạt mục tiêu • Càng nhiều bên liên quan tham gia vào quá trình lập kế hoạch càng tốt • Những người chịu trách nhiệm viết và thực hiện kế hoạch cũng tham gia vào quá trình lập kế hoạch • Chỉ định một người điều hành quá trình bao gồm các việc sắp xếp họp mặt, hỗ trợ thu thập thông tin quan trọng, theo dõi tiến độ… • Điều hành viên phải lưu giữ hồ sơ những pha quan trọng trong quá trình lập kế hoạch để có thể dễ dàng cập nhật sau này. 1.2.4. Các nguồn lực và thông tin cần thiết để lập kế hoạch 1.2.4.1. Các nguồn lực Để xây dựng một kế hoạch chiến lược sẽ cần các nguồn lực như: con người, địa điểm và các thứ khác (máy tính, thiết bị…). Một số công cụ, thiết bị gợi ý để có thể thu thập được các thông tin chính xác và trình bày tốt: Công cụ đề xuất: • Giấy can; • Bảng can dùng để can ảnh và hình vẽ; • Băng dinh trong; • Bút chì đen, bút chì màu, bút màu, thước kẻ; • Thiết bị GPS (để định vị nguồn ô nhiễm); • Máy ảnh kỹ thuật số; • Máy tính và máy in màu; • Máy ghi âm để sử dụng trong các cuộc họp và hội thảo ; • Bìa kẹp hồ sơ (để ghi chép tại hiện trường); • Máy tính; • Thước đo (30 mét). - 10 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Để đáp ứng được yêu cầu của mỗi địa phương cụ thể sẽ cần cập nhật các nhu cầu, xác định nơi lập kế hoạch, thời gian làm việc, cách đi thực địa và họp mặt ngoài trời… 1.2.4.2. Các nguồn lực và thông tin cần thiết để lập kế hoạch Các loại bản đồ và ảnh chụp từ vệ tinh trên toàn lãnh thổ là một nguồn thông tin phù hợp và cần thiết cho việc lập kế hoạch. Nhiều loại bản đồ này có thể dùng để đánh dấu vị trí trí trong Kế hoạch hành động KSON. Đối với bốn tỉnh : Thái Nguyên, Hà Nam, Quảng Nam và Bến Tre, hợp phần PCDA đã hỗ trợ xây dựng các bản đồ để phục vụ cho các mục đích này với tỉ lệ trong khoảng xấp xỉ 1: 200.000 đến 1:50.000. Loại bản đồ này được xây dựng bao gồm nhiều nội dung khác nhau như: ranh giới hành chính, mật độ dân cư, khu vực nghèo đói, hiện trạng sức khỏe…Loại bản đồ này là công cụ hết sức cần thiết để lựa chọn dự án và hành động có liên quan tới nội dung đã đề cập và phục vụ cho mục đích trình bày nói chung. Một ảnh chụp từ vệ tinh khác có thể khai thác trên internet là Google Earth, địa chỉ: http://earth.google.com/. Tại địa chỉ này có thể tìm thấy hàng trăm ảnh chụp từ vệ tinh miễn phí trên phạm vi toàn lãnh thổ Việt Nam, tỉ lệ xấp xỉ giữa 1:40.000 và 1:10.000 sẽ giúp các địa phương thu thập được các thông tin về địa hình, thủy văn ở mức độ tổng quan. Ví dụ xem hình 4. Hình 4. Hình ảnh lấy từ Google Earth - internet (ở 1 vùng thuộc khu vực nghiên cứu) Đối với các địa phương không nằm trong danh sách được tài trợ bởi Danida hợp phần PCDA có thể tìm thấy các bản đồ có sẵn miễn phí trên internet. Ta có thể tìm thấy thông tin về đường sá, các lưu vực sông, đường ranh giới, các khu đông dân.v.v. Dữ liệu để tạo nên bản đồ này có thể tìm thấy tại địa chỉ: http://www.maproom.psu.edu/dcw/, trang web này được xây dựng nên nhằm phục vụ cho mục đích giáo dục nhưng nếu muốn sử dụng cần phải có 1 phần mềm về hệ thống thông tin địa lý (GIS). Có điểm thuận lợi là dung lượng không lớn (do không có nhiều màu sắc) nên bản đồ này có thể sử dụng trong các cuộc trình bày về các thông tin môi trường, xác định điểm nóng, các dự án khả thi… Mặc dù độ chính xác của bản đồ không cao nhưng vẫn có thể dùng ở cấp tỉnh và - 11 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương huyện. Nếu cần độ chính xác cao hơn, ta có thể dễ dàng cập nhật, nâng cấp loại bản đồ này với một chút kiến thức, kinh nghiệm cơ bản về GIS. Lựa chọn và chuẩn bị bản đồ: • Lựa chọn và xây dựng bản đồ hiện trạng cho toàn tỉnh; • Nếu cần thiết có thể xây dựng bản đồ chi tiết hơn ở cấp huyện; • Bản đồ chỉ bao gồm các chi tiết cần thiết nhất; • Lưu ý tỷ lệ và tọa độ; • Bản đồ dùng cho báo cáo chỉ cần nhỏ bằng khổ giấy A4, còn dùng cho hội thảo thì kích thước nên to bằng một bức tường. Hình 5. Ví dụ về bản đồ hiện trạng đánh dấu các điểm nóng , thông tin môi trường và vị trí các dự án ưu tiên Xây dựng bản đồ chủ đề Sau khi xây dựng bản đồ hiện trạng nên xây dựng 1 bản đồ chủ đề: • Các điểm và khu vực quan tâm; • Các điểm nóng (có thể được minh hoạ bằng ảnh chỉ ra vị trí bằng mũi tên trên bản đồ); • Khu vực dễ bị tổn thương (theo định nghĩa của bạn); • Xác định dự án (danh sách dài) minh hoạ bằng những con số; • Lựa chọn dự án ưu tiên (danh sách ngắn) từ 4 đến 6 dự án. - 12 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương 1.3. Khung kế hoạch hành động Hình 6. dưới đây sẽ thể hiện những vấn đề chính của khung, miêu tả nội dung của KHHĐKSON trong đó bao gồm cả cấu trúc hoá báo cáo (quyển 1) Thực trạng Thực trạng Chính sách, môi trường các văn bản Tầm nhìn và pháp quy mục tiêu Xây dựng các hành động hay các dự án nhằm cải thiện môi trường Tính toán chi phí để xây dựng mỗi hành động Lựa chọn những hành động ưu tiên theo tầm quan trọng, chi phí, thời gian và định hướng Những phản hồi Tổ chức thực hiện Thực hiện và giám sát Hình 6. Khái niệm tổng quát về khung kế hoạch (bao gồm các thành tố của KHHĐKSONMT và cấu trúc báo cáo) Mỗi ô tượng trưng cho một phần chính trong Khung kế hoạch hành động KSON và Hướng dẫn xây dựng kế hoạch KSON. Khi đề cập tới phần nào thì ô tương ứng được bôi đậm để người đọc tiện theo dõi. 2. Các yếu tố cần thiết để xây dựng KHHĐKSONMT 2.1. Các thực trạng - 13 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Khung KHHĐ đã giải thích tầm quan trọng của việc miêu tả thực trạng trong KHHĐKSON cấp địa phương để đưa ra tình trạng tiền dự án và xác định nhu cầu kiểm soát ô nhiễm tại các khu vực được lựa chọn (thực hiện các hành động và dự án). Tuy nhiên việc miêu tả thực trạng trong KHHĐKSON cấp địa phương là để chỉ ra “bức tranh tổng thể” và không đi vào chi tiết như thực hiện ĐTM cho một dự án cụ thể hay thiết lập các chương trình “giám sát tác động” chuyên dụng bao gồm các biến số môi trường chi phí cao và sẽ làm chậm kế hoạch hành động. Nếu có nhu cầu cải thiện năng lực giám sát tại địa phương thì nên đề xuất thành dự án và ưu tiên hoá, đánh giá như các dự án khác. Do vậy miêu tả thực trạng nên tập trung vào những vấn đề then chốt tại địa phương bên cạnh việc miêu tả tóm tắt tiêu chuẩn hoặc tóm lược hiện trạng môi trường. Nếu vấn đề chung là nước thải thì nên xác định vị trí các nguồn thải lớn, đánh giá tải lượng và tính thải lượng ra các lưu vực sông, hồ. Hơn nữa thông qua thông số quan trọng có thể đánh giá chất lượng nước tại một vài vị trí chiến lược ở sông hồ. Và cũng nên phân tích chất lượng nước của sông, ví dụ, chảy qua 2 tỉnh để xác định nồng độ ô nhiễm tại vị trí đó. Đánh giá chất lượng nước nên tập trung vào các thông số chính như BOD, N, P, COD…Nếu tại địa phương có các nguồn ô nhiễm tập trung gồm các nhà máy lớn xả thải các kim loại nặng, phụ phẩm hoá dầu…thì cần được đánh giá bởi các chuyên gia. Hình dưới đây là một ví dụ xác định vị trí đánh giá nguồn BOD tuỳ theo mức độ . Cũng áp dụng phương pháp tương tự đối với với các loại ô nhiễm khác. Việc xác định vị trí và đánh giá riêng cho từng loại ô nhiễm, ví dụ ô nhiễm không khí (PM); chất thải rắn không thu gom, chất thải y tế không xử lý, các nguồn thải nguy hại chưa được giải quyết, chính là đầu mối hiện trạng trước khi thực hiện KHHĐ cấp địa phương và các hành động, dự án được thực hiện nên cho thấy tác động tới việc xác định vị trí và đánh giá trong tương lai. Hình 7. Ví dụ minh họa đánh giá và xác định vị trí tải lượng BOD tuỳ theo mức độ nguồn thải. Cỡ độ lớn nhỏ của vòng tròn thể hiện mức độ nguồn thải. 2.1.1. Môi trường tự nhiên - 14 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương KHHĐKSON phải phản ánh được các đặc điểm tự nhiên của địa phương, đó là điểm quan trọng trong kế hoạch kiểm soát ô nhiễm; như: địa lý, địa hình, khí hậu, thủy văn và ngữ cảnh hiện tại của bản đồ hành chính địa phương. 2.1.2. Thực trạng kinh tế xã hội KHHĐKSON phải miêu tả và đánh giá được tốc độ phát triển dân số và tình trạng sức khỏe, kinh tế chung của địa phương. Đối tượng cải thiện chất lượng môi trường trong vùng đói nghèo và thực trạng kinh tế xã hội vùng đông dân cư là rất quan trọng trong việc hỗ trợ nhóm thực hiện kế hoạch. 2.1.3. Thực trạng môi trường Trên cơ sở các thông tin về chất lượng không khí, nước, đất, sinh thái, chất thải rắn, chất thải y tế, chất thải nguy hại và các thông tin khác, KHHĐKSON phải mô tả các thực trạng như là cơ sở cho sự so sánh kết quả chuyển biến trong tương lai từ khi các hành động được thực hiện. Các mô tả vấn đề ô nhiễm hiện tại phải kể tới nguồn phát sinh: - Khu vực thành phố - Công nghiệp - Các làng nghề thủ công - Các bãi rác - Nuôi trồng thủy sản - Nông nghiệp - Chất thải rắn, nguy hại và chất thải y tế của địa phương - Các loại hình khác 2.1.4. Thực trạng công tác kiểm soát ô nhiễm Để phát triển nguồn nhân lực và kỹ thuật phù hợp cho việc hoàn thiện các đối tượng của kiểm soát ô nhiễm, các địa phương phải phân tích tình hình hiện tại và khả năng trong của các lĩnh vực sau: - Điều tra và quan trắc; - Quan sát môi trường; - Đánh giá tác động môi trường và các công cụ pháp lý khác; - Sản phẩm sạch; - Kiểm toán chất thải; - Xử lý ô nhiễm không khí; - Xử lý chất thải công nghiệp; - Công nghệ; - Nghiên cứu khoa học; - Xử lý nước thải; - Thu gom và xử lý chất thải rắn khu vực thành thị; - Xử lý chất thải nguy hại; - Xử lý chất thải y tế; - Giáo dục và tuyên truyền; - Sự tham gia của cộng đồng. - 15 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương 2.2 Thực trạng hệ thống văn bản pháp luật Để xây dựng và thực hiện kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm mỗi tỉnh cần đánh giá: • Hiện trạng tổ chức và thực hiện các văn bản pháp quy; • Làm rõ những khó khăn, tồn tại của hệ thống văn bản pháp luật; • Đề xuất hoàn thiện những thiếu sót trong hệ thống văn bản pháp quy ở cấp Trung ương v à địa phương; • Sắp xếp ưu tiên theo trật tự ban hành các văn bản pháp quy, hướng dẫn kỹ thuật, tiêu chuẩn cần thiết tại địa phương nhằm thực hiện KHHĐKSON. Để giúp việc phân tích và đánh giá hệ thống văn bản pháp quy liên quan tới kiểm soát ô nhiễm, hình dưới đây chỉ ra cấp văn bản pháp quy trong hệ thống văn bản pháp luật môi trường cần đề cập, xem xét và đánh giá. Luật - Luật Bảo vệ Môi trường 2005 - Luật tài nguyên nước 1998 - Luật đất đai 2003 …. Nghị Quyết/Nghị Định - Nghị Quyết số 41/NQ- TW - Quyết định số -Nghị định số 256/2003/QD-TTg 80/2006/ND-CP Quyết định - Quyết định số - Nghị định 328/2005/QD-TTg 81/2006/ND-CP - Quyết định số 155/1999/QD-TTg Thông tư ...... - Thông tư số 276- TT/MTg - Thông tư số Tiêu chuẩn - Tiêu chuẩn môi 01/2001/TTLB- trường Việt Nam BKHCNMT-BXD TCVN-1995; TCVN – … 2001; TCVN-2005; Hướng dẫn TCVN 6696-2000 - Hướng dẫn quy trình kỹ thuật kiểm soát ô nhiễm nước do các Quyết định cấp địa phương Công việc hoạt động công nghiệp … của bạn Hình 8 Thứ tự các văn bản Luật, Nghị quuyết, Nghị định, Quyết định, Thông tư, Tiêu chuẩn, hướng dẫn và Quyết định cấp địa phương phục vụ việc đánh giá thực trạng hệ thống văn bản pháp luật. 2.3. Chính sách, tầm nhìn và mục tiêu Văn bản quan trọng liên quan tới chính sách môi trường Việt Nam là Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đã được phê chuẩn, cập nhật hệ thống ĐTM và thông qua Chiến lược phát triển bền vững (Chương trình Nghị sự 21). Tuy nhiên, đối với những KHHĐKSONMT cấp địa phương, các tỉnh phải tự xây dựng tầm nhìn cho tương lai. Hướng dẫn này sẽ giải thích mối quan hệ giữa các đơn vị có liên quan trong lĩnh vực kiểm soát ô nhiễm môi trường và 5 thành tố tầm nhìn, mục tiêu chung, mục tiêu cụ thể, các dự án và hành động và cách phân tích chức năng của hệ thống quản lý môi trường (phân tích SWOT). - 16 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Để lập chiến lược KSON nhóm xây dựng kế hoạch nên tiến hành phân tích SWOT về sự hoạt động của hệ thống môi trường hiện tại bao gồm cả kiểm tra và kiểm soát ô nhiễm tại địa phương. Từ việc này sẽ rút ra được nhiều ý kiến hay để xây dựng tầm nhìn cũng như xác định cần xây dựng cái gì và cải thiện điều gì. Sau đó sự thành công của Kế hoạch KSON sẽ phụ thuộc vào các ban ngành, cơ quan và đội ngũ nhân viên của họ. Phân tích SWOT sẽ nêu bật những xu hướng quan trọng của địa phương trong từng tình huống riêng biệt và đặt nó trong bối cảnh năng lực quản lý về môi trường hiện tại. Có thể sự phân tích đầu tiên sẽ cho thấy nhiều vấn đề hơn là điểm mạnh nhưng sẽ cho phép quyết định cần phải xây dựng năng lực và các vấn đề khác ở đâu. Điều này rất quan trọng cho việc thiết lập và tiến hành KHHĐKSON và xây dựng năng lực môi trường tại địa phương. Việc phân tích SWOT không chỉ quan tâm tới hiện trạng môi trường gần đây mà còn cả những cơ hội và thách thức trong tương lai. Ví dụ các vấn đề cần xác định và đánh giá trong SWOT có thể là: • Các điểm mạnh về nguồn lực và nhân lực của hệ thống ĐTM cấp địa phương; • Các điểm mạnh trong 1 cơ cấu luật pháp tương đối rành mạch; • Các điểm mạnh của 1 bộ máy các quy định hoạt động tương đối tốt; • Mức độ hiệu quả của hệ thống ĐTM; • Xác định tính hiệu quả của quá trình sàng lọc và lựa chon để đảm bảo rằng công tác quản lý hành chính cũng thực sự chú ý vấn đề ô nhiễm; • Xác định bao nhiêu nguồn ô nhiễm theo điểm trên thực tế ảnh hưởng tới nước ngầm và các dòng sông gần đó; • Xác định sự đầy đủ của thông tin dữ liệu về hiện trạng, mạng lưới lấy mẫu, quá trình phân tích và lấy mẫu, cách tiếp cận với dữ liệu (nếu có); • Xác định xem liệu đánh giá môi trường có tập trung vào cả ảnh hưởng sơ cấp và thứ cấp hay không? • Đánh giá hiện trang giám sát (quan trắc) và việc thực hiện hệ thống giám sát; • Đánh giá việc tham gia của công chúng; • Đánh giá chất lượng báo cáo ĐTM; • Điều tra xem liệu có sự phối hợp giữa các cơ quan trong các vấn đề về môi trường; • Đánh giá cơ hội nâng cao giáo dục và nhận thức về môi trường; • Đánh giá cơ hội về việc tuân thủ quy định trong các nhà máy; • Đánh giá tiềm năng trong việc thúc đẩy đánh giá môi trường chiến lược; • Phân tích những mối đe doạ, ví dụ từ tính không hiệu quả và phức tạp của thủ tục hành chính trong lĩnh vực môi trường; • Đánh giá những mối đe doạ từ những chính sách ủng hộ sự phát triển kinh tế có thể dẫn tới tập trung quá nhiều vào kinh tế và quá ít cho những ảnh hưởng môi trường lâu dài; • Phân tích những đe doạ đối với môi trường từ việc không lập kế hoạch, không kiểm soát và sự phát triển bừa bãi của các nhà máy quy mô nhỏ. Cả điểm mạnh và điểm yếu cần phải được phân biệt và ưu tiên hoá dựa trên 1 loạt các vấn đề bao gồm: - 17 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương • Liệu điểm mạnh/điểm yếu là 1xu hướng hiện tại, đang thịnh hành, đang xuống dốc hay chỉ tức thời? • Điểm mạnh/điểm yếu có ảnh hưởng trong bao lâu và sẽ diễn ra khi nào? • Ảnh hưởng của điểm mạnh/điểm yếu là quan trọng hay không quan trọng? • Liệu có thể kiểm soát ảnh hưởng của điểm mạnh/điểm yếu không? Các yếu tố bên ngoài có thể hoặc là cơ hội hoặc là mối đe doạ. Cơ hội là những yếu tố làm phát triển 1 khu vực một cách thuận lợi hơn, ví dụ sự phát triển nhanh trong công nghệ sạch và sản xuất sạch trong ngành công nghiệp. Những ví dụ khác về các yếu tố bên ngoài bao gồm: phi tập trung dịch vụ, dùng những thiết bị quan trắc môi trường dễ sử dụng và tốt hơn, tiếp cận các thông tin và kinh nghiệm quốc tế nhiều hơn…Những thách thức là những xu hướng vô ích hay là sự phát triển làm tăng ảnh hưởng tới môi trường, ví dụ một nền kinh tế phát triển mạnh nhưng việc nâng cao năng lực môi trường không theo kịp. Ví dụ cuối cùng của yếu tố bên ngoài là: 1 cơ hội đối với một phần của cộng đồng và là 1 thách thức đối với một phần khác. Nên đánh giá liệu cơ hội/ thách thức là một xu thế hiện tại, tức thời, đang lên hay đang xuống. • Cơ hội và thách thức có ảnh hưởng trong bao lâu và khi nào sẽ diễn ra? • Ảnh hưởng của cơ hội/thách thức là quan trọng hay không? • Liệu có thể kiểm soát ảnh hưởng của cơ hội/mối đe doạ? Sau khi hoàn thành việc phân tích SWOT và xác định được những vấn đề lớn, việc Lập Chiến Lược phù hợp có thể bắt đầu. Kết quả của việc phân tích SWOT sẽ giúp xác định các mục tiêu, chiến lược, các dự án khả thi và các hoạt động hỗ trợ. 2.3.1. Thể chế Xác định những cơ quan chức năng nào quản lý hoặc đồng quản lý khu vực nào. Ví dụ : nước, là một trong số 4 nguồn quan trọng được quản lý bởi một số cơ quan chức năng khác nhau tùy theo mục đích sử dụng : nước uống, nước sử dụng trong ngành thủy điện, nước sử dụng cho sản xuất công nghiệp, nước tưới tiêu, nước nuôi trồng thủy sản, nước xả thải…vv Việc phân bổ trách nhiệm giữa các cơ quan liên quan đến mỗi nguồn ô nhiễm hay kế hoạch hành động là việc làm cần thiết nhằm đảm bảo sự hợp tác và phối hợp liên ngành (hình 9). Điều này có ưu điểm là liên kết được cá nhân/cơ quan ra quyết định với một hành động cụ thể chứ không phải là truy tìm một thành phần ô nhiễm riêng biệt từ nhiều nguồn, nhiều đơn vị. Đối với một vấn đề có thể có nhiều cơ quan cùng tham gia giải quyết, phải có sự phân bổ trách nhiệm tại mỗi tỉnh bởi vì mỗi địa phương đều hiểu rõ vấn đề cùng các giải pháp có liên quan. - 18 -
Kiểm soát ô nhiễm khu vực đông dân nghèo (PCDA) Hướng dẫn xây dựng kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương Trách nhiệm của các cơ quan chức năng UBND Tỉnh Sở TNMT CTR Sở Công nghiệp Sở Xây dựng Công nghiệp Chất thải sinh hoạt Sở NNPTNT Sở Y tế KSON và giám Nông nghiệp sát môi trường Bệnh viện Hình 9. Lập sơ đồ phân bổ quyền hạn của các cơ quan đối với các nguồn ô nhiễm theo điểm và theo diện. Khi đề ra kế hoạch thì mối quan hệ giữa các cơ quan phải rõ ràng và thoả thuận giữa các bên phải được soạn thảo kỹ lưỡng. 2.3.2. Chính sách Kế hoạch hành động kiểm soát ô nhiễm cấp địa phương nên tập trung vào các chính sách để đạt được mục tiêu, các chính này nên được tập trung vào: • Việc ngăn ngừa ô nhiễm bằng cách xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc, bao gồm cả việc xây dựng những tiêu chuẩn rõ ràng đối với những thông số ô nhiễm; • Xây dựng những chính sách kinh tế liên quan tới môi trường; • Tập trung vào việc khai thác nguồn tài nguyên, quá trình sản xuất. vận chuyển lưu trữ, xử lý chất thải và hệ thống tiêu huỷ an toàn; • Xử lý khí thải, nước thải và chất thải rắn tại nguồn; • Đặc biệt lưu ý tới nguồn ô nhiễm hoá học, phóng xạ và các chất gây ô nhiễm sinh học; Tầm nhìn chính sách môi trường nhằm phòng ngừa ô nhiễm: • Đẩy mạnh năng lực quản lý, đầu tư, cưỡng chế và các biện pháp phòng ngừa ô nhiễm nước thải, khí thải, tiếng ồn, chất thải nguy hại; • Nâng cao nhận thức, tuyên truyền và giáo dục công tác phòng ngừa ô nhiễm cho cộng đồng; • Quy hoạch, xây dựng và phát triển bền vững khu sinh thái và đô thị nông thôn; • Áp dụng công nghệ sạch đối với công nghệ mới hoặc phải có những thiết bị giảm ô nhiễm và hệ thống xử lý chất thải phù hợp; - 19 -

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2009-2019 TaiLieu.VN. All rights reserved.