Tạp chí Khoa học, Tập 2, Số 3/2023
14
KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
NGƯỜI HỌC TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGHỆ AN
Ngụy Vân Thùy1,*
1Trường Đại học Kinh tế Nghệ An; *Email: nguyvanthuy@naue.edu.vn
Tóm tắt: Kiểm tra đánh giá (KTĐG) là hoạt động không thể thiếu của một cơ sở
giáo dục. Trong bối cảnh hệ thống giáo dục không ngừng thay đổi, KTĐG không thể nằm
ngoài những xu thế này. Việc đổi mới hoạt động kiểm tra và đánh giá trong quá trình giảng
dạy và học tập là một yếu tố quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của người học. Nó
không chỉ giúp đánh giá khả năng và kiến thức của họ, mà còn giúp tạo điều kiện thuận lợi
để họ phát triển năng lực và kỹ năng cần thiết để tự tin đối mặt với thách thức trong cuộc
sống và sự nghiệp.
Từ khoá: Kiểm tra đánh giá, Phát triển năng lực, Hình thức kiểm tra đánh giá.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Kiểm tra, đánh giá là hoạt động không thể
thiếu của một cơ sở giáo dục. Đặc biệt trong
bối cảnh thế giới ngày nay, yêu cầu về năng
lực và kỹ năng của nguồn nhân lực ngày càng
cao, việc đảm bảo rằng người học không chỉ
có kiến thức mà còn có khả năng ứng dụng,
sáng tạo và thích nghi là một thách thức đặt
ra cho các tổ chức giáo dục hiện đại trên thế
giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Kiểm
tra, đánh giá người học theo hướng phát triển
năng lực đã trở thành một xu hướng tất yếu
không thể phủ nhận, nhằm tạo ra các chương
trình đào tạo có chất lượng đồng thời giúp
sinh viên phát triển một cách toàn diện. Với
mục đích hướng tới đảm bảo đào tạo nguồn
nhân lực đáp ứng yêu cầu hội nhập toàn cầu,
việc thay đổi phương pháp đánh giá để tập
trung vào việc phát triển năng lực của sinh
viên là cần thiết. Kiểm tra, đánh giá theo
hướng phát triển năng lực không chỉ giúp
người học nhận biết được điểm mạnh, điểm
yếu, mức độ tiến bộ của bản thân mà còn giúp
phát triển những kỹ năng cần thiết cho sự
thành công trong cuộc sống và sự nghiệp.
Trong quá trình nghiên cứu tổng quan để
phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình về
hoạt động kiểm tra đánh giá tại Trường Đại
học Kinh tế Nghệ An, tác giả nhận thấy hoạt
động kiểm tra, đánh giá cần phải được cải tiến
và cập nhật với sự phát triển của hệ thống
giáo dục hiện đại và tiến tiến hiện nay. Trong
phạm vi bài viết này, tác giả muốn nêu bật
tầm quan trọng của hoạt động kiểm tra đánh
giá hướng tới phát triển năng lực người học
và sự cần thiết phải cải tiến và đa dạng hoá
hoạt động kiểm tra đánh giá nhằm giúp người
học đạt được các chuẩn đầu ra trong chương
trình đào tạo của Trường Đại học Kinh tế
Nghệ An.
2. NỘI DUNG
2.1. Các khái niệm
Khái niệm kiểm tra
Theo Từ điển Tiếng Việt (1997): kiểm tra
là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận
xét. Trong lĩnh vực giáo dục, "kiểm tra"
thường được sử dụng để đánh giá kiến thức,
kỹ năng của học sinh, sinh viên thông qua các
bài kiểm tra, bài thi. Trong lĩnh vực công
việc, "kiểm tra" có thể liên quan đến việc
Tạp chí Khoa học, Tập 2, Số 3/2023
15
kiểm tra chất lượng sản phẩm, quy trình sản
xuất, hoặc hiệu suất làm việc của nhân viên.
Như vậy, kiểm tra chính là quá trình thu thập
số liệu, chứng cứ để nhằm rà soát lại công
việc thực tế để đánh giá và nhận xét. Việc
kiểm tra sẽ cung cấp những dữ kiện, những
thông tin cần thiết làm cơ sở cho việc đánh
giá. Trong giáo dục, kiểm tra có các hình thức
như kiểm tra thường xuyên (kiểm tra hàng
ngày), kiểm tra định kì (kiểm tra hết chương,
hết phần...) và kiểm tra tổng kết (kiểm tra
cuối học kì).
Khái niệm đánh giá
Theo Từ điển Tiếng Việt (1997): Đánh giá
là quá trình hình thành những nhận định,
phán đoán về kết quả của công việc, dựa vào
sự phân tích những thông tin thu được, đối
chiếu với những mục tiêu, tiêu chuẩn đã đề
ra, nhằm đề xuất những quyết định thích hợp
để cải tạo thực trạng, điều chỉnh năng cao
chất lượng và hiệu quả công việc. Do đó có
thể nói "Đánh giá" là quá trình đưa ra nhận
xét hoặc đánh giá về một điều gì đó dựa trên
các tiêu chí cụ thể. Đánh giá thường được
thực hiện để đo lường, so sánh, hoặc đánh giá
mức độ hoặc chất lượng của một cái gì đó.
Quá trình này có thể áp dụng vào nhiều lĩnh
vực khác nhau như giáo dục, công việc, y tế,
và nhiều lĩnh vực khác. Trong môi trường
giáo dục, đánh giá thường được sử dụng để
đánh giá kiến thức, kỹ năng của học sinh, sinh
viên thông qua các bài kiểm tra, bài thi, đồ án
và các hoạt động khác. Trong môi trường làm
việc, đánh giá có thể liên quan đến việc đánh
giá hiệu suất làm việc của nhân viên, đánh giá
chất lượng sản phẩm hoặc dịch vụ cung cấp,
và đánh giá hiệu quả của các quy trình hoặc
chiến lược kinh doanh.
2.2. Các phương pháp và loại hình
kiểm tra đánh giá người học
2.2.1. Các phương pháp kiểm tra đánh giá
Có nhiều phương pháp kiểm tra và đánh
giá người học mà người dạy có thể sử dụng,
tùy thuộc vào mục tiêu của quá trình đánh giá
và ngữ cảnh cụ thể. Dưới đây là một số
phương pháp phổ biến trong hệ thống giáo
dục đào tạo hiện nay:
- Viết: Trong thi viết gồm có Tự luận và
Trắc nghiệm. Trong quá trình kiểm tra đánh
giá, người học có thể viết một bài luận hoặc
trả lời câu hỏi mở hoặc trả lời câu hỏi trắc
nghiệm. Đây là cách tốt để đánh giá khả năng
phân tích, suy luận và trình bày ý kiến của
người học.
- Bài tập thực hành: Đánh giá qua bài tập
thực hành yêu cầu người học thực hiện các
nhiệm vụ cụ thể, chẳng hạn như lập trình máy
tính, thực hiện thí nghiệm, hoặc tạo sản
phẩm, thực hành các hoạt động kế toán, thực
hành các hoạt động kinh doanh, thực hành
các hoạt động thú y…. Đây là cách tốt để
kiểm tra, đánh giá khả năng áp dụng kiến
thức và kỹ năng vào thực tế của người học.
- Dự án: Đánh giá thông qua dự án yêu
cầu người học thực hiện một nhiệm vụ học
tập lớn trong một khoảng thời gian dài.
Nhiệm vụ này có thể là hoạt động nghiên cứu,
phát triển một sản phẩm, hoặc thực hiện một
khóa học hoàn chỉnh.
- Vân đáp: Vấn đáp có thể được sử dụng
để đánh giá kỹ năng giao tiếp, tư duy logic,
khả năng giải quyết vấn đề và nhiều khía
cạnh khác của người học. Có thể vấn đáp cá
nhân hoặc vấn đáp nhóm.
- Thuyết trình: Với phương pháp này,
người học có thể thực hiện thuyết trình về
một vấn đề nào đó trước lớp học. Qua đó,
người học có thể rèn luyện được kỹ năng giao
tiếp, trình bày và sự tự tin.
- Sổ hồ sơ học tập: Người học tạo một
tập hồ sơ chứa các mẫu công việc, bài viết
và dự án để thể hiện sự phát triển năng lực
theo thời gian.
2.2.2. Các loại hình kiểm tra đánh giá
- Kiểm tra đánh giá thướng xuyên: Kiểm
tra thường xuyên, còn được gọi là kiểm tra
Tạp chí Khoa học, Tập 2, Số 3/2023
16
đánh giá tiến trình (formative assessment), là
một phần quan trọng của quá trình học tập và
giảng dạy. Mục tiêu của kiểm tra thường
xuyên là cung cấp thông tin liên tục về tiến
trình học tập của người học, giúp họ hiểu rõ
hơn về điểm mạnh và điểm yếu của mình và
cải thiện kiến thức cũng như kỹ năng
- Kiểm tra đánh giá chẩn đoán: Kiểm tra
đánh giá chẩn đoán, thường được gọi là kiểm
tra đánh giá ban đầu hoặc kiểm tra chẩn đoán,
là một loại kiểm tra được thực hiện ở giai
đoạn đầu của quá trình học tập để xác định
kiến thức, kỹ năng, và năng lực ban đầu của
người học. Mục tiêu của loại hình kiểm tra
này là cung cấp thông tin cho giáo viên để
hiểu rõ tình trạng ban đầu và xác định phương
pháp dạy học phù hợp nhất.
- Kiểm tra đánh giá quá trình: Kiểm tra
đánh giá quá trình, thường được gọi là kiểm
tra đánh giá tiến trình (process assessment),
là một loại kiểm tra được thực hiện trong suốt
quá trình học tập hoặc thực hiện một dự án để
đo lường sự tiến bộ của người học hoặc tiến
trình thực hiện công việc. Mục tiêu của kiểm
tra đánh giá quá trình là cung cấp thông tin
về hiệu suất của người học hoặc quá trình
thực hiện để giúp họ cải thiện và điều chỉnh
theo hướng tốt hơn
- Kiểm tra đánh giá tổng kết: Đánh giá
tổng kết (summative assessment) là một loại
kiểm tra hoặc quá trình đánh giá được thực
hiện vào cuối một giai đoạn học tập, khóa học
hoặc dự án để đánh giá tổng thể kiến thức, kỹ
năng và năng lực của người học. Mục tiêu
chính của đánh giá tổng kết là đưa ra một
đánh giá cuối cùng về hiệu suất và thành tựu
của người học trong một khía cạnh cụ thể của
quá trình học tập.
2.3. Đánh giá theo định hướng tiếp cận
năng lực người học
2.3.1. Quan niệm về đánh giá theo định
hướng tiếp cận năng lực
Quan niệm về đánh giá theo định hướng
tiếp cận năng lực người học đặt sự phát
triển toàn diện và khả năng của người học
vào trung tâm quá trình đánh giá. Thay vì
chỉ tập trung vào việc đo lường kiến thức
thông qua các bài kiểm tra truyền thống,
tiếp cận này nhấn mạnh việc đánh giá khả
năng áp dụng kiến thức và kỹ năng vào thực
tế, cũng như khả năng thích nghi và giải
quyết vấn đề. Đánh giá theo hướng này coi
năng lực là mục tiêu quan trọng. Năng lực
không chỉ bao gồm kiến thức mà còn các kỹ
năng, tư duy, thái độ, và khả năng thích
nghi trong các tình huống khác nhau.
Hướng tiếp cận này đề cao khả năng áp
dụng kiến thức và kỹ năng trong các tình
huống thực tế. Người học không chỉ cần
biết, mà còn cần biết cách sử dụng kiến thức
để giải quyết vấn đề và đối mặt với thách
thức trong cuộc sống hàng ngày. Tiếp cận
này coi đánh giá là một phần quan trọng của
quá trình học tập liên tục và phát triển bền
vững, tạo ra môi trường học tập tích cực,
khuyến khích người học tự thúc đẩy sự phát
triển bản thân.
2.3.2. Sự khác biệt giữa đánh giá theo
hướng tiếp cận nội dung và đánh giá theo
hướng tiếp cận năng lực người học
Năng lực, theo Đỗ Anh Dũng (2019), là
thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển
nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn
luyện, cho phép con người huy động tổng
hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính
cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,...
thực hiện thành công một loại hoạt động nhất
định, đạt kết quả mong muốn trong những
điều kiện cụ thể. Theo ông, có nhiều sự khác
biệt rõ rệt ở 2 hướng tiếp cận đánh giá. Những
sự khác biệt đó được thể hiện rõ ở bảng sau:
Tạp chí Khoa học, Tập 2, Số 3/2023
17
Bảng 1: So sánh đánh giá theo hướng tiếp cận nội dung và đánh giá
theo hướng tiếp cận năng lực
STT
Đánh giá theo hướng
tiếp cận nội dung
Đánh giá theo hướng
tiếp cận năng lực
1
Các bài kiểm tra trên giấy được
thực hiện vào cuối một chủ đề, một
chương, một học kì,...
Nhiều bài kiểm tra đa dạng (giấy, thực
hành, sản phẩm dự án, cá nhân, nhóm…)
trong suốt quá trình học tập
2
Nhấn mạnh sự cạnh tranh
Nhấn mạnh sự hợp tác
3
Quan tâm đến mục tiêu cuối cùng
của việc dạy học
Quan tâm đến đến phương pháp học tập,
phương pháp rèn luyện của người học
4
Chú trọng vào điểm số
Chú trọng vào quá trình tạo ra sản phẩm,
chú ý đến ý tưởng sáng tạo, đến các chi tiết
của sản phẩm để nhận xét
5
Tập trung vào kiến thức hàn lâm
Tập trung vào năng lực thực tế và sáng tạo
6
Đánh giá được thực hiện bởi các
cấp quản lí và do giảng viên là chủ
yếu, còn tự đánh giá của người học
không hoặc ít được công nhận
Giảng viên và người học chủ động trong
đánh giá, khuyến khích tự đánh giá và
đánh giá chéo của người học
7
Đánh giá đạo đức người học chú
trọng đến việc chấp hành nội quy
nhà trường, tham gia phong trào thi
đua…
Đánh giá phẩm chất của người học toàn
diện, chú trọng đến năng lực cá nhân,
khuyến khích người học thể hiện cá tính và
năng lực bản thân
Nguồn: Đỗ Anh Dũng (2019)
2.3.3. Chiến lược kiểm tra, đánh giá theo
hướng tiếp cận năng lực người học
Hướng tiếp cận năng lực người học là
một phương pháp đánh giá mà tập trung vào
khả năng và kỹ năng thực hiện nhiệm vụ cụ
thể, thay vì chỉ chú trọng vào việc thu thập
thông tin về kiến thức lý thuyết. Dưới đây là
một số phương pháp và chiến lược để kiểm
tra và đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực
người học:
- Thiết kế bài kiểm tra dựa trên năng lực: Xây
dựng các bài kiểm tra và bài tập mà người học
phải áp dụng kiến thức và kỹ năng thực tế. Điều
này bao gồm việc thiết lập các tình huống thực
tế hoặc vấn đề cần giải quyết, thay vì chỉ đơn
thuần hỏi về kiến thức lý thuyết.
- Đánh giá dự án và sản phẩm: Thay vì
kiểm tra định kỳ, giảng viên có thể đánh giá
năng lực của người học thông qua dự án hoặc
sản phẩm họ tạo ra. Điều này cho phép họ áp
dụng kiến thức và kỹ năng đã học, đã tích luỹ
trong ngữ cảnh thực tế.
- Sử dụng bài giảng điện tử và hệ thống
quản lý học tập (LMS): Nhiều LMS cung cấp
các công cụ cho việc đánh giá dựa trên năng
lực. Giảng viên có thể tạo các bài tập trực
tuyến, câu hỏi trắc nghiệm trên các nền tảng
trực tuyến, hoặc theo dõi sự tiến bộ của người
Tạp chí Khoa học, Tập 2, Số 3/2023
18
học thông qua việc thu thập dữ liệu về hoạt
động của người học trong hệ thống.
- Phản hồi liên tục: Cung cấp phản hồi
thường xuyên để giúp người học nhận thức được
mức độ tiến bộ của bản thân để từ đó có những
định hướng phát triển năng lực của mình. Có thể
sử dụng phản hồi từ giảng viên, bạn học, hoặc
thậm chí từ hệ thống đánh giá, chấm điểm tự
động để cung cấp gợi ý cải thiện.
- Kiểm tra đa chiều: Đánh giá năng lực của
người học không chỉ dựa trên kiến thức, mà
còn phải xem xét khả năng thực hiện, khả
năng giải quyết vấn đề, tư duy logic, khả năng
làm việc nhóm, và các kỹ năng mềm khác.
- Đánh giá tự đánh giá và phát triển cá nhân:
Khuyến khích người học tham gia vào quá trình
đánh giá của họ bằng cách tự đánh giá năng lực
và đề xuất kế hoạch phát triển cá nhân.
- Theo dõi dài hạn: Đánh giá năng lực của
người học không chỉ là một quá trình ngắn
hạn. Hãy theo dõi và đánh giá sự phát triển
của họ theo thời gian để đảm bảo rằng họ
đang phát triển năng lực theo cách tốt nhất.
Nói tóm lại, hướng tiếp cận năng lực yêu
cầu một tư duy linh hoạt và tập trung vào việc
đánh giá khả năng thực thi của người học
trong ngữ cảnh thực tế. Điều này giúp đảm
bảo rằng người học sẽ có khả năng áp dụng
kiến thức và kỹ năng của họ vào các tình
huống thực tế và giải quyết các vấn đề trong
cuộc sống và công việc của mình.
2.4. Đổi mới hoạt động kiểm tra đánh
giá theo hướng tiếp cận năng lực người
học tại trường Đại học Kinh tế Nghệ An
Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của
người học theo hướng tiếp cận năng lực tại
trường Đại học Kinh tế Nghệ An nên tập
trung vào các định hướng sau:
(i) Đa dạng hình thức kiểm tra: Sử dụng
nhiều hình thức kiểm tra khác nhau để đánh
giá năng lực của người học. Bao gồm bài tập
thực hành, dự án cá nhân hoặc nhóm, thuyết
trình, trò chơi giả lập và các bài giải quyết
vấn đề thực tế. Chuyển từ đánh giá tổng kết
sang đánh giá thường xuyên, đánh giá định
kỳ sau từng chủ đề, từng chương nhằm mục
đích phản hồi điều chỉnh quá trình dạy học
(ii) Kết hợp đánh giá kiến thức và kỹ năng
mềm: Đánh giá không chỉ tập trung vào khả
năng ghi nhớ thông tin, mà còn đánh giá khả
năng áp dụng kiến thức vào các tình huống thực
tế. Đồng thời, đánh giá khả năng sử dụng kỹ
năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, quản
lý thời gian, và giải quyết xung đột.
(iii) Thúc đẩy tư duy sáng tạo và phân tích:
Sử dụng các bài tập và dự án yêu cầu người
học tư duy sáng tạo để giải quyết vấn đề phức
tạp. Điều này khuyến khích họ tìm kiếm giải
pháp độc đáo và phân tích các khía cạnh khác
nhau của vấn đề.
(iv) Đánh giá liên quan đến ngữ cảnh:
Thiết lập các tình huống đánh giá gắn liền
với ngữ cảnh thực tế mà người học có thể
gặp phải sau này. Điều này giúp họ thấy tính
ứng dụng của kiến thức và kỹ năng trong
cuộc sống thực tế.
(v) Tăng cường tự đánh giá và lập kế
hoạch phát triển: Khuyến khích người học
tham gia vào việc tự đánh giá khả năng của
họ dựa trên các tiêu chí đã được xác định. Sau
đó, yêu cầu người học xây dựng kế hoạch
phát triển cá nhân để cải thiện năng lực.
(vi) Phản hồi liên tục: Cung cấp phản hồi
thường xuyên và cụ thể về hiệu suất của
người học trong việc áp dụng kiến thức và kỹ
năng. Phản hồi nên nhấn mạnh vào điểm
mạnh và cơ hội cải thiện.
(vii) Tăng cường sử dụng công nghệ thông
tin trong kiểm tra, đánh giá: sử dụng các phần
mềm thẩm định các đặc tính đo lường của
công cụ (độ tin cậy, độ khó, độ phân biệt, độ
giá trị) và sử dụng các mô hình thống kê vào
xử lý phân tích, lý giải kết quả đánh giá.