KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH
Phần 2
4, Sáng tạo tác phẩm ký sự truyền hình
4.1, Tính xác thực của hình ảnh trong ký sự truyền hình được thể hiện qua
ghi hình và Montage.
4.1.1, Ghi hình
Đối với mọi tác phẩm truyền hình thì ghi hình là khâu quan trọng và quyết
định nhất trong tác phẩm. Có thể là ghi hình những sự kiện, hiện tượng, con người
đang diễn ra hoặc cũng có thể trên cơ sở những hình ảnh, sự kiện, sự việc đã diễn
ra rồi, nhưng cũng có khi sử dụng tư liệu cũ.
Ghi hình những sự kiện hiện tượng đang diễn ra: Phương pháp ghi hình này
thường xuất hiện ở ký sự, làm theo phương pháp của phóng sự, ký sự du lịch...
Đòi hỏi với người quay phim là rất khắt khe, từ khâu chuẩn bị đến xử lý hình ảnh,
không thể bằng cách sắp xếp lại các hình ảnh hoặc không thể ghi lại lần thứ hai:
quay phim phải nắm bắt được ý đồ của tác giả kịch bản, diễn biến của sự việc, tiến
trình công việc có cách thích hợp trong việc xử lý hình ảnh.
Ghi hình về những sự kiện, sự việc đã xảy ra: Thông thường, phương
pháp ghi hình này thường tạo ra những hình ảnh mang tính ẩn dụ. Những cảnh này
thường được tính toán kỹ trong mạch tư duy của tác giả, kế cấu của tác phẩm. Rất
khó tạo dựng lại những cảnh cũ có thời gian lâu, thậm chí rất lâu, có khi không
còn đối tượng để phỏng vấn. Trong trường hợp này nên lựa chọn những kỷ vật,
những dấu vết còn lại để làm cơ sở cho việc đưa ra những lời bình hợp lý.
Sử dụng tư liệu cũ: Trong ký sự, tác giả được phép khai thác những hình
ảnh tư liệu có mối quan hệ trực tiếp đối với hiện thực và phù hợp với nội dung tác
phẩm để làm rõ nội dung tác giả muốn truyền tải. Việc khai thác tư liệu cũ để đưa
vào đó một ý nghĩa mới phải đảm bảo sự chính xác, dẫu không phải là tuyệt đối thì
cũng phải được hoàn cảnh, địa điểm... Tránh tuỳ tiện trong sử dụng hình ảnh, tư
liệu.
Để tạo lập hình ảnh đảm bảo tính xác thực của nó, trong ký sự truyền hình,
việc sử dụng phương pháp nào là phụ thuộc vào ý đồ của tác giả, mạch của phim.
Thông thường, để tạo hiệu quả, những người làm phim kết hợp tốt những phương
pháp này.
4.1.2, Montage
Chức năng của Montage là tạo ra sự mạch lạc, rõ ràng giúp người xem hình
dung ra các chuyện và tạo ra cảm xúc, suy nghĩ với người xem. Quá trình Montage
thường diễn ra ở hai giai đoạn quay phim và dựng phim.
Trong khi quay phim, trên cơ sở đan kết những hình ảnh theo ý đồ đã có
sẵn, người quay phim sẽ chọn lọc, sắp xếp cỡ cảnh, khuôn hình, góc máy... để có
thể tạo ra những hình ảnh vừa có giá trị thông tin, vừa có giá trị thẩm mỹ. Khi ý đồ
Montage được thể hiện trong quá trình quay phim thì đó không phải là phủ nhận
Montage, mà là khẳng định nó ở mức độ cao hơn.
Trong dựng phim, người ta thường so sánh việc này với việc đánh bóng và
lấy ra viên kim cương. Dựng phim là trên cơ sở những hình ảnh đã được ghi thành
chuỗi hình ảnh có ý nghĩa theo trình tự xảy ra, theo yêu cầu của đạo diễn, tạo nên
sự sâu lắng, ấn tượng đối với những cảnh quay đơn lẻ để cạnh nhau.
Có nhiều thủ pháp để dựng phim, mỗi thủ pháp có một thế mạnh riêng. Nếu
sử dụng tốt, phù hợp với ý đồ của tác phảm, tính xác thực sẽ được đảm bảo.
Ký sự truyền hình tuyệt đối tôn trọng tính chân thực của sự kiện tái hiện và
phản ánh hiện thực bằng sự kiện chân thực. Tính chân thực không chỉ là nguyên
tắc báo chí mà nó còn chứa đựng khả năng tạo ra sức thuyết phục rất cao. Vì thế
đối với bất cứ tác phẩm ký sự truyền hình nào được dàn dựng thái quá đều làm
hỏng bộ phim. Khó có thể dàn dựng được những số phận nghiệt ngã, những mảnh
đời đau thương, những công việc của một nhà khoa học nào đó đã qua đi từ rất
lâu. Người xem có thể bị đánh mất những tình cảm của mình khi những số phận
long đong, nghèo khó của xã hội thực tại lại được các diễn viên diễn xuất bởi vì
trong những hoàn cảnh ấy, không ai có thể đóng thay họ.
Ký sự truyền hình là một thể loại báo chí nên nó đòi hỏi thật như nó đã có,
không hư cấu, không dàn dựng. Khán giả có quyền đòi hỏi nhà báo có năng lực
nhìn thấy thiên nhiên, hiện thực không phải như một ống kính máy ảnh mà như
một con người. Hình ảnh trong ký sự truyền hình là những hình ảnh có thực trong
cuộc sống, đang diễn ra trước mắt chúng ta. Khi tái hiện hiện thực thì tác giả có
thể sử dụng các nhân vật, nhân chứng, hồi tưởng, kể lại và khéo léo sử dụng các
hình ảnh tư liệu về sự kiện ấy, nhân vật ấy.
4.1.3, Lời bình trong ký sự truyền hình
Lời bình giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong tác phẩm báo chí truyền hình
nói chung và trong ký sự truyền hình nói riêng. Có thể thấy hình ảnh là yếu tố
khách quan, hàm chứa trong nó sự sống động của môt cuộc sống có thực, không
bị dàn cảnh, không bị khuấy động. Nó mang ý nghĩa hết sức to lớn trong toàn bộ
ngôn ngữ của loại hình báo chí này. Còn đối với lời, trong một số loại hình nghệ
thuật, lời giữ vai trò không nhỏ. Tính chất chủ quan của lời bình trong tác phẩm là
không thể tránh khỏi, mặc dù trong rất nhiều trường hợp, người ta cố gắng giảm
liều lượng của nó.
Lời bình trong ký sự truyền hình có thể thiên về ngôn ngữ văn học hoặc báo
chí, nhưng điều đó tuỳ thuộc vào chủ đề của tác phẩm, cách khai thác, xử lý đề tài
của tác giả.
Ở mỗi dạng ký sự, có thể có nhiều cách viết khác nhau: tự sự, chính luận
thậm chí là miêu tả. Viết lời bình cho ký sự đòi hỏi người viết thông qua cuộc
sống thực tế, không chỉ tìm tòi tích luỹ kinh nghiệm để biểu hiện cho người xem
những sự thật, mà còn giúp họ cảm thụ một cách sâu sắc. Cần chú ý khai thác
những biểu hiện các khía cạnh của ngôn ngữ, cân nhắc ý nghĩa của từng danh từ,
động từ đến việc tạo câu ngắt đoạn cho sáng nghĩa.
Lời bình trong ký sự truyền hình được thể hiện trong ngôn ngữ biểu đạt của
tác giả, trong đó:
- “Cái tôi” tác giả xuất hiện trong lời bình. Trong các tác phẩm báo chí
nói chung, “cái tôi” tác giả rất ít khi xuất hiện trực tiếp. Trong ký sự truyền hình
cũng vậy. Nhưng khi xuất hiện thì hiệu quả lời bình được bộc lộ rõ ràng nhất, nó
không những mang màu sắc của ngôn ngữ sự kiện mà nó là tình cảm, tấm lòng, là
cảm nghĩ của tác giả.
“Cái tôi” tác giả xuất hiện trong lời bình không chỉ mang tính chất của
ngôn ngữ viết mà còn là tất cả những gì mà tác giả có được trong quá trình chiêm
nghiệm cuộc sống. Những lúc xuất hiện “cái tôi” tác giả là những đoạn tâm huyết,
có sức chở rất lớn cho ý tưởng của tác giả. Đó là cách nhìn, cách cảm riêng của
từng tác giả.
- Giọng văn độc thoại nội tâm nhân vật. Với giọng văn độc thoại nội tâm
nhân vật nhiều ký sự có vóc dáng riêng, không lẫn lộn, không pha tạp với bất cứ
một cái gì khác. Ngoài ra, trong giọng điệu này, tác giả đã thổi cảm xúc của mình
vào nhân vật, từ ý tưởng và những quan niệm của mình, tạo ra nguồn cảm hứng
chính với màu sắc riêng.
- Sử dụng bút pháp văn học kết hợp với ngôn ngữ chính luận. Sử dụng
bút pháp văn học trong tác phẩm ký sự truyền hình có tác dụng làm mềm hoá vấn
đề, các sự kiện mang tính thời sự, đồng thời tạo ra vùng cảm xúc cho người xem.
Tuy nhiên, câu văn mang tính chất ngôn ngữ văn học thường không chứa đựng
yếu tố quyết định, vì thế nhiều tác phẩm được sử dụng ngôn ngữ sự kiện. Việc sử
dụng ngôn ngữ sự kiện là cầu nối dẫn công chúng tới bản chất sự kiện, vấn đề, suy
ngẫm về vấn đề, sự kiện ấy nhằm làm rõ bản chất.
Giá trị của lời bình trong phim ký sự là nó phải được nói cái gì đó ngoài sự
kiện, ẩn nấp đằng sau sự kiện. Để đạt được điều này, người viết lời bình phải đạt
được tính văn học của ngôn ngữ và tính chính luận của báo chí để taọ nên sức
mạnh trong lời bình của ký sự truyền hình.
KẾT LUẬN
Ký sự truyền hình là một thể loại báo chí truyền hình thuộc nhóm chính
luận nghệ thuật. Ký sự truyền hình trước hết mang những đặc điểm chung của thể
loại ký nói chung, đó là: Trong ký thường sử dụng nhiều biện pháp điển hình hoá
nghệ thuật, đưa ra những phương diện của nó như chân dung nhân vật, những lối
nói điển hình của nhân vật, phong cảnh, sự việc, chi tiết, hư cấu và phỏng đoán.
Nguyên liệu cho ký được coi là đạt nếu có cơ sở là vạch ra mâu thuẫn, cũng như
phân tích tâm lý chính xác. Bố cục và cốt truyện rất quan trọng – nó là các móc
câu không bao giờ để rơi sự tò mò của con người.
Ký sự phản ánh sự thật, đó là những con người, tình huống, hoàn cảnh có
thật trong cuộc sống. Trong ký sự có thể “đan xen” nhiều thể loại khác nhau:
Phóng sự, Tin, Bình luận, Thư tín,…. Điều này chứng tỏ một sự tự do về thể loại
và tính linh hoạt của ký sự. Tuy nhiên, ký sự có những đặc trưng riêng. So với các
thể loại khác, ký sự không chỉ khắc hoạ và khái quát nhân vật, sự kiện, sự việc
thành hình tượng nhằm mục đích thông tin nói chung mà còn tạo ra cảm xúc thẩm
mỹ sâu sắc đối với khán giả. Hay nói cách khác, ký sự nói đến chiều sâu của vấn
đề và tính nhân văn.
Ở ký sự truyền hình, lời bình đóng một vai trò quan trọng và quyết định
chiều sâu của tác phẩm ký sự. Để viết được lời bình tốt, người viết cần có sự trải
nghiệm cuộc sống thực tế, có khả năng cảm thụ một cách sâu sắc ngôn ngữ và vốn
sống dồi đào để lồng vào tác phẩm “cái tôi” của mình, hoà cùng giọng văn độc
thoại của nhân vật bằng bút pháp văn học kết hợp với ngôn ngữ chính luận. Chính
lời bình sẽ tạo được nét riêng của thể loại ký sự truyền hình, nói được những ý
nghĩa ngoài sự kiện, những điều còn ẩn nấp dằng sau sự kiện.
Như vậy, ký sự truyền hình mang một nét riêng, cái riêng đó là xúc cảm
thẩm mỹ sâu sắc đối với người xem truyền hình và trong chiều sâu của sự kiện, sự
việc, con người có thật. Vì vậy, trong khâu biên tập cần chú ý:
- Những cảnh quay phải thực giữa hình ảnh và âm thanh.
- Lời bình đóng vai trò quan trọng.
- Lời bình phải sát với hình ảnh, tạo cảm xúc cho người xem liên tưởng.
- Lời bình phải sát thực với đề tài.
- Người thể hiện lời bình cũng rất quan trọng.