KÝ SỰ TRUYỀN HÌNH
Phần 1
1, Những vấn đề chung về ký
1.1, Ký sự là gì?
Ký sự phản ánh con người, sự kiện thông qua các thủ pháp nghệ thuật, sức
mạnh của nó cũng là ở chi tiết. Việc chọn con người, sự kiện điển hình thông qua
chi tiết có thật làm cho tác phẩm có sức truyền cảm mà không dùng các biện pháp
điển hình hoá, nhân cách hoá của văn học.
Trong ký sự, bố cục tuân theo lôgic của tình cảm, sự sáng tạo mà không
tuân theo quy luật của tư duy thực tế.
Con người, nhân vật trong ký sự không phải là sự tổng hợp chi tiết từ nhiều
hoàn cảnh khác nhau mà sự lấp lánh của nó xuất phát từ chính sự kiện, con người
thông qua sự chọn lọc của nhà báo.
Năng lực thông tin của ký sự không phải là sự kiện mà là sự trăn trở, suy
ngẫm của nhà báo hướng tới một tình cảm cao đẹp và đánh thức ở con người tình
cảm cao đẹp.
Như vậy, ký sự là thể loại thuộc ký báo chí, trong đó các nhân vật, sự kiện
được khái quát điển hình thông qua sáng tạo của nhà báo, mang đến cho người đọc
sự suy ngẫm và hướng tới tình cảm cao đẹp.
1.2 Những đặc điểm chung của thể loại ký
Trong các thể ký nói chung và trong ký truyền hình nói riêng, đều có những
đặc điểm sau:
- Ký phản ánh hiện thực thông qua vai trò cái tôi trần thuật – nhân chứng
khách quan trước hiện thực được phản ánh và khách quan với tất cả đối tượng tiếp
nhận thông tin.
- Việc xuất hiện cái tôi trần thuật trong tác phẩm ký là yếu tố cực kỳ quan
trọng. Nó giúp cho tác giả ký sự có điều kiện phản ánh hiện thực sinh động hơn,
có bề dày và bản sắc hơn.
- Chính cái tôi trần thuật là khâu nối các dữ kiện, mở ra cho các thể ký môi
trường quan sát mới mẻ trước hiện thực, làm cho hiện thực được phản ánh trở nên
sinh động, đa diện và có hồn hơn so với hiện thực được trình bày ở các thể loại
khác.
- Ký có kết cấu co giãn, linh hoạt giàu chất văn học, từ đặc điểm kết cấu
này hiện thực được trình bày trong tác phẩm thuộc ký báo chí được hiện lên với
nhiều tình huống khác nhau, đan xen nhiều mảng của hiện thực với những màu
sắc, âm thanh, hoàn cảnh, sự kiện, con người vô cùng phong phú. Bút pháp giàu
chất văn học giúp cho tác giả trình bày mềm mại, uyển chuyển có tính hình tượng,
tính thuyết phục cao.
- Ngôn ngữ của ký mang tính tổng hợp của các loại phong cách ngôn ngữ
khác nhau, trong đó vừa mang phong cách chính luận và nghệ thuật nên giàu hình
ảnh, có sức biểu cảm.
- Với sự kết hợp khá nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ báo chí và các phong
cách ngôn ngữ khác tạo cho người viết tác phẩm ký trình bày và thẩm định hiện
thực ưu thế hơn hẳn sự gò ép bởi lối văn thông tấn vốn được coi là đặc điểm của
thể loại thông tấn, lối văn nghị luận chính trị - xã hội của thể loại chính luận.
1.3, Yên cầu của ký sự truyền hình:
- Nắm chắc yêu cầu sản xuất của tác phẩm ký sự truyền hình với các thể
loại khác.
- Hình thành phong cách trong quá trình dựng và viết lời bình của người
sáng tạo tác phẩm.
- Xác định chủ đề, tìm ra ý tứ và phát triển theo tư duy của mình.
- Trong ký sự truyền hình vừa kết hợp với các yếu tố của truyện ngắn, tiểu
thuyết, điều tra, phỏng vấn,... vừa kết hợp giữa tư duy trừu tượng với tư duy lôgic,
tư duy khách quan, logic hình thức,...
- Cơ sở để phản ánh phải dựa trên con người, sự việc, hoàn cảnh, tình
huống đều có thật và logic của tác giả, lập luận, lý lẽ, luận chứng để nêu lên luận
đề phải phù hợp với quan điểm của xã hội. Đây là “cái tôi” có thật, “cái tôi” chứng
kiến, “cái tôi” nhân chứng, “cái tôi” điều tra.
Như vậy, trong ký sự truyền hình, “cái tôi” ở đây là “cái tôi” tác giả, “cái
tôi” nhân chứng.
- Ký sự phản ánh nguời thật, việc thật thông qua thủ pháp nghệ thuật và sức
mạnh của nó thông qua những hình ảnh chi tiết để nói về nội dung của tác phẩm vì
khi phản ánh một sự kiện, một quan điểm xuất phát từ sự kiện, sự việc, con người
có thật.
- Ký sự khác nghệ thuật ở chỗ, nó không dùng phương pháp điển hình hoá
mà thông qua những sự việc, con người điển hình, tiêu biểu để hiểu tính cách,
hành vi của con người đó thông qua những hành vi để hiểu tính cách của con
người.
- Trong ký sự truyền hình, con người không phải là sư tổng hợp các chi tiết
mà nó phản ánh nhiều sự kiện khác nhau. Ví dụ: Ký chân dung chắt lọc từ những
sự kiện, sự việc, hành động của họ. Nhưng yếu tố quan trọng nhất là sự việc, hành
động, hành vi của họ (cả cái tốt và cái xấu) có ý nghĩa đối với xã hội như thế nào?
- Khi nói về tình cảm, kể cả thiên nhiên hay con người bao giờ người ta
cũng đánh thức cả nhân sinh quan và thế giới quan với ý nghĩa là thức tỉnh con
người hành động.
- Hình ảnh và âm thanh trong ký sự truyền hình có mối quan hệ biện
chứng bổ sung cho nhau, nhưng hình ảnh thường chỉ phản ánh “bề nổi” còn lời
bình là thể hiện “bề sâu” nhằm giải thích những gì hình ảnh chưa nói hết.
2, Phân biệt ký sự truyền hình với một số thể loại khác
Việc khu biệt giữa ký sự truyền hình và các thể loại khác trong cùng nhóm
các thể loại báo hình là cần thiết bởi vì giữa chúng có chung các thủ pháp, quy
trình sáng tạo, chẳng hạn: tác giả, chi tiết, bố cục,... Khi phân biệt cần được dựa
trên cơ sở này.
2.1, Tác giả
Trong ký sự, tác giả không chỉ dừng lại ở việc kể mà còn có tính chất suy
ngẫm, bộc lộ tư tưởng, tình cảm của mình sâu sắc hơn so với phóng sự, bình luận,
phỏng vấn.
Trong ký sự truyền hình giàu chất tư liệu và mang tính khoa học, thể hiện
tư duy lôgic chặt chẽ, các nhận xét, đánh giá xác đáng, lời bình đi kèm hình ảnh
thể hiện những cảm xúc của tác giả.
Ở thể loại phóng sự, tác giả chỉ kể lại sự kiện, sự việc có con người tham
gia nhưng không đi sâu vào chi tiết, hoàn cảnh như ký sự.
2.2, Chi tiết
Chi tiết trong ký sự thường hướng tới việc xây dựng hình tượng và nó có sự
tác động mạnh mẽ đối với tác giả. Ký sự chú ý tới việc khắc hoạ hình tượng, con
người, sự việc. Ngoài ra, nó có các chi tiết đắt, những hình ảnh đáng nhớ.
Chi tiết trong ký sự là làm thế nào để xây dựng hình tượng trong lòng khán
giả. Nếu như các thể loại khác thường hướng vào vấn đề, nhân vật, sự kiện, sự
việc, cố gắng giải thích cho người ta hiểu về sự kiện, sự việc đó.
Chi tiết trong ký sự có tác dụng giáo dục sâu sắc đối với người xem qua
những cử chỉ, hành vi, thái độ của nhân vật,...
2.3, Bố cục
Bản chất của ký sự là tuân theo suy nghĩ, sự liên tưởng và cảm xúc của tác
giả. Suy nghĩ này quán xuyến trong quá trình sáng tạo tác phẩm. Từ đó, người ta
có sự liên tưởng không gian, thời gian, tính cách, việc làm suy nghĩ của tác giả đối
với sự kiện, sự việc.
Những thể loại khác tuân theo quy trình lần lượt theo dạng kể, còn ký sự sử
dụng lối văn trần thuật nhưng không “tuần tự”, lần lượt mà có thể đan xen cái hay,
cái dở, tạo ra sự mâu thuẫn giúp cho người xem nhận thức con người đó, sự kiện,
sự việc đó đúng với bản chất của nó.
Bố cục trong ký sự không tuân thủ theo một số thể loại khác như tin, phỏng
vấn, phóng sự mà theo suy nghĩ, cảm xúc, sự liên tưởng của tác giả, từ đó đưa ra
sự so sánh con người, sự việc.
2.4, Chủ đề
Chủ đề tư tưởng của các tác phẩm ký sự đi vào cuộc sống tinh thần của
nhiều điển hình khác nhau, trong từng giai đoạn, thời điểm.
Trong Tin tức sự kiện, sự việc, ý kiến trở thành chi tiết mang tính bản chất,
còn ký sự thiên về đời sống tinh thần, có tính chất lắp ghép (nhiều thời điểm,
nhiều hoàn cảnh), nhưng lại có tính liên hoàn, sự tổng kết, lắp ghép từ nhiều chi
tiết, sự kiện khác nhau.
2.5, Thông tin
Trong ký sự thường thông qua những sự kiện với các chi tiết điển hình, tính
cách, tình huống, hoàn cảnh điển hình, làm toát lên nội dung và thông tin đó
thường mang tính nhân văn sâu sắc.
Các thể loại khác mô tả bản chất của sự kiện, sự việc, ký thông qua sự kiện,
lấy sự kiện, sự việc làm toát lên nội dung. Ký khắc hoạ được đầy đủ các nét điển
hình, đi sâu vào tính cách, sự kiện, con người cụ thể và mang tính nhân bản.
2.6, Ngôn ngữ
Ngôn ngữ trong ký sự là ngôn ngữ nghệ thuật nhưng sử dụng ngôn ngữ
hình tượng, mang tính ẩn dụ, phản ánh nội tâm của nhân vật, còn các thể loại khác
thường sử dụng ngôn ngữ trần thuật, phân tích sự kiện, sự việc.
So sánh ký sự và phim tài liệu:
- Đa số phim tài liệu đều có thể gọi là ký sự. Tuy nhiên ký sự không trùng
với phim tài liệu trước hết về tầm cỡ và độ dài.
- Ký sự có thể chỉ vài phút, cũng có thể có độ dài ngang tầm với phim tài
liệu.
- Phim tài liệu nói chung khác với ký sự ở chỗ nghiêng về góc độ khảo cứu,
nó trình bày một cách logic những vấn đề xã hội, lịch sử và tìm biện pháp giải
quyết các vấn đề đó.