JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
Educational Sci. 2012, Vol. 57, No. 9, pp. 84-92
VẬN DỤNG KỸ THUẬT DẠY HỌC VI MÔ ĐỂ BỒI DƯỠNG
CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM VẬT LÝ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC
Phùng Việt Hải∗, Đỗ Hương Trà
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
∗Email: viethai8090@gmail.com
Tóm tắt. Bài báo trình bày những kết quả nghiên cứu ban đầu về hiệu quả việc áp
dụng kĩ thuật dạy học vi mô trong việc bồi dưỡng cho sinh viên sư phạm vật lý kỹ
năng “Lựa chọn nội dung, xác định số góc và tên góc” trong hệ thống các kỹ năng
dạy học theo Góc. Thông qua quy trình “soạn - trình bày - phản hồi” giúp sinh viên
hình thành, hoàn thiện dần và tiến tới làm chủ kĩ năng một cách bền vững. Những
kết quả thu được là cơ sở để mở rộng áp dụng trong việc bồi dưỡng các kỹ năng
“nghề” cho các sinh viên sư phạm vật lý trong quy trình đào tạo giáo viên hiện nay.
Từ khóa: Dạy học theo góc, kỹ thuật dạy học vi mô, phản hồi.
1. Mở đầu
Với thế mạnh là tạo ra sự đa dạng, đáp ứng nhiều phong cách học tập khác nhau của
mỗi học sinh, giúp học sâu, học thoải mái, phương pháp dạy học theo Góc (phương pháp
Góc) - (Working in corners) đã được nghiên cứu, tập huấn để ứng dụng trong dạy học ở
các trường phổ thông. Là những giáo viên tương lai, các sinh viên (SV) sư phạm cần thiết
phải được nghiên cứu, được trải nghiệm và bồi dưỡng phương pháp trên trong quá trình
học tập, rèn nghề “sư phạm” của mình. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để có thể bồi dưỡng
cho các sinh viên sư phạm phương pháp dạy học theo Góc một cách hiệu quả, đảm bảo
họ có thể vận dụng được ngay trong thực tiễn trường phổ thông? Thiết nghĩ, trong việc
giảng dạy của các giảng viên, ngoài việc trình bày các kiến thức về phương pháp Góc, các
kỹ năng tổ chức dạy học theo góc, cần tạo điều kiện để các sinh viên được thực hành, bồi
dưỡng cho đến khi làm chủ được từng kỹ năng.
Quy trình đào tạo, bồi dưỡng các kĩ năng nghề sư phạm (theo nghĩa thông thường
là đào tào nghiệp vụ sư phạm) phổ biến hiện nay bộc lộ nhiều hạn chế, cụ thể là:
- Về nội dung: còn nặng về lý thuyết, ít cập nhật với thực tiễn dạy học biến đổi hiện nay.
Lý thuyết →Quan sát tổng thể →Thực hành dạy trên lớp học bình thường
84
Vận dụng kỹ thuật dạy học vi mô để bồi dưỡng cho sinh viên...
- Về quy trình:
Với quy trình trên, có thể thấy rằng các kĩ năng sư phạm được giới thiệu đồng thời,
SV trong cùng một lúc quan sát, theo dõi nhiều kĩ năng và thực hành dạy trên quy mô
lớp học với số lượng lớn. Quy trình trên đã bỏ qua tính chất “cá nhân hóa”, tính “làm
chủ dần dần” trong quá trình hình thành một kĩ năng của người học. Kết quả là SV rất
khó hình thành các kĩ năng và các kĩ năng hình thành khó bền vững. Đây có lẽ cũng là
nguyên nhân của thực trạng bồi dưỡng các phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên
hiện nay, đó là: Rất nhiều giáo viên đã được tập huấn nhưng có rất ít giáo viên vận dụng
được phương pháp trong hoạt động dạy học của mình.
Dạy học Vi mô với tính chất là một kĩ thuật dạy học nhằm rèn luyện kĩ năng sư
phạm một cách hiệu quả, nó cho phép sinh viên (người học) làm chủ một cách dần dần
các kĩ năng sư phạm có thể là một giải pháp hiệu quả nhằm khắc phục những hạn chế nêu
trên trong quá trình rèn nghề sư phạm nói chung, quá trình bồi dưỡng phương pháp dạy
học theo Góc nói riêng.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Quy trình áp dụng dạy học vi mô
Dạy học vi mô (Micro teaching) được khởi xướng từ trường Đại học Stanford (Hoa
Kì) vào năm 1963 với mục đích bồi dưỡng giáo viên mới vào nghề một cách cấp tốc và
hiệu quả hơn so với cách đào tạo truyền thống [1].
Hình 1. Quy trình của kỹ thuật dạy học Vi mô
85
Phùng Việt Hải, Đỗ Hương Trà
Dạy học vi mô là một kỹ thuật đào tạo kĩ năng sư phạm cho giáo sinh, giúp các sinh
viên (người học) làm chủ từng kĩ năng dạy học cụ thể thông qua tổ chức dạy một trích
đoạn bài học có vận dụng kĩ năng đó trước một nhóm nhỏ học sinh trong khoảng thời gian
ngắn (khoảng từ 5 đến 10 phút).
Như vậy, bản chất của dạy học Vi mô là rèn các kĩ năng sư phạm. Nó cho phép sinh
viên được thực hành từng kĩ năng trong một đoạn bài học ngắn, trong lớp học mini (lớp
học vi mô) dưới sự quan sát và đóng góp ý kiến của các SV khác. Sau khi thành thục kĩ
năng, SV sẽ thực hành trên lớp học bình thường (lớp học vĩ mô).
Quy trình áp dụng kĩ thuật dạy học vi mô trong bồi dưỡng một kĩ năng nghề sư
phạm có thể mô tả qua Hình 1 [2].
2.2. Các kĩ năng dạy học theo Góc
Qua nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về phương pháp dạy học theo Góc [3],
căn cứ vào quy trình tổ chức, có thể khái quát các kỹ năng (KN) cần thiết của giáo viên
(Vật lý) khi áp dụng phương pháp dạy học theo Góc gồm 02 nhóm kỹ năng cơ bản (KN
thiết kế kế hoạch bài học; KN tổ chức dạy học) với 16 kỹ năng thành phần (Hình 2).
Hình 2. Các kỹ năng dạy học theo Góc
2.3. Vận dụng dạy học vi mô để bồi dưỡng kỹ năng “Lựa chọn nội dung,
xác định số góc và tên góc”
Trong hệ thống các KN dạy học theo Góc, “Lựa chọn nội dung, xác định số góc và
tên góc” (KN 1) là KN quan trọng, đòi hỏi người giáo viên phải sơ bộ hình dung nhiệm
vụ tại các góc, nó quyết định đến sự thành công hay thất bại của phương pháp đồng thời
làm cơ sở cho việc hình thành và phát triển các KN tiếp theo.
86
Vận dụng kỹ thuật dạy học vi mô để bồi dưỡng cho sinh viên...
Bảng 1. Xây dựng quy trình thực hiện cụ thể
Bước HĐ của giáo viên HĐ của sinh viên
1. Giới thiệu
kỹ năng lựa
chọn nội dung
và xác định số
góc (7 phút)
- Giới thiệu kỹ năng lựa chọn nội dung
và xác định số góc, tên góc (thông qua
quan sát một kế hoạch bài học có sẵn –
bài định luật bảo toàn cơ năng, Vật lý
lớp 10).
- Trình bày các yêu cầu chung của lựa
chọn nội dung và xác định số góc, tên
góc (thông qua phiếu quan sát).
- Hướng dẫn phân tích KHBH, tổ chức
đánh giá theo các tiêu chí.
- Phân tích các loại nội dung kiến thức
vật lí có thể tổ chức dạy học theo góc.
- Phân tích các tiêu chí cần đạt được khi
xác định số góc và tên góc.
- Thảo luận, nêu các ý kiến chưa sáng
tỏ về kĩ năng lựa chọn nội dung và xác
định số góc, các tiêu chí quan sát.
- Xem KHBH và phân tích về việc lựa
chọn nội dung và xác định số góc, đánh
giá.
2. Soạn (thực
hành) việc lựa
chọn nội dung
và xác định số
góc với một
nội dung kiến
thức cụ thể (15
phút)
- Hướng dẫn SV lựa chọn nội dung và
xác định số góc phù hợp mục tiêu DH.
- Chuẩn bị giấy A0, bút để tổ chức cho
các nhóm làm việc theo KT khăn phủ
bàn.
- Mỗi SV chọn nội dung và xác định số
góc, tên góc trong chương trình vật lý
THPT.
- Nhóm thảo luận và thống nhất chung
(sử dụng KT khăn trải bàn).
- Đối chiếu các tiêu chí về việc lựa chọn
nội dung và xác định số góc để tự đánh
giá trong nhóm.
3. Trình bày
trước lớp mini
(3 phút/nhóm)
- Thống nhất các quy trình thực hiện:
+ Triển lãm sản phẩm (KT phòng
tranh).
+ Tham quan sản phẩm
+ Đại diện nhóm trình bày kết quả
- Tổ chức thực hiện
+ Triển lãm sản phẩm.
+ Tham quan sản phẩm.
+ Theo dõi, ghi chép các ý kiến nhận
xét về sản phẩm của nhóm khác để
chuẩn bị phản hồi.
4. Phản hồi
và đánh giá (3
phút/nhóm)
- Tổ chức cho các nhóm phản hồi (chất
vấn và trả lời chất vấn).
- Tổ chức đánh giá chéo sản phẩm mỗi
nhóm.
- GV nhận xét, phân tích, đánh giá.
- Tiến hành phản hồi; đánh giá chéo sản
phẩm của nhóm khác dựa theo tiêu chí
đã xây dựng.
5. Xác định lại
việc lựa chọn
nội dung, số
góc, tên góc (5
phút)
Tương tự bước 2
- Xác định lại việc lựa chọn nội dung
(với nhóm chọn chưa chính xác) và
chỉnh sửa về số góc, tên góc (với các
nhóm phải điều chỉnh) nhằm thực hiện
hiệu quả hơn trong lần thử nghiệm thứ
2
6. Trình bày
lần 2 việc lựa
chọn nội dung
và số góc trên
lớp học mi ni
(2 phút/nhóm)
Tổ chức cho sinh viên trình bày sản
phẩm lần 2, cụ thể:
- Kỹ thuật phòng tranh với các nhóm
phải chỉnh sửa về số góc, tên góc.
- Dán lên bảng và trình bày (với các
nhóm phải chọn lại nội dung).
- Triển lãm và Trình bày sản phẩm lần
2 và nhấn mạnh nội dung điều chỉnh.
- Quan sát và ghi chép các nhận xét.
87
Phùng Việt Hải, Đỗ Hương Trà
7. Phản hồi và
đánh giá lần 2
(2 phút/nhóm)
- Tương tự bước 4.
- Đánh giá về mức độ nắm vững (làm
chủ) kĩ năng của SV.
- Thực hiện phẩn hồi với các nhóm
khác.
- Đánh giá lại sản phẩm theo các chí đã
xây dựng.
8. Lặp lại quy
trình “ Soạn
- Trình bày –
phản hồi”
Tổ chức thực hiện lặp lại quy trình
“soạn lại – trình bày – phản hồi” cho
tới khi SV làm chủ được kĩ năng
Lặp lại quy trình “soạn lại –trình bày –
phản hồi” cho tới khi làm chủ được kĩ
năng lựa chọn nội dung và xác định số
góc.
Bảng 2. Tiêu chí quan sát kỹ năng
Tiêu chí Mức độ chất lượng Điểm
tối đa
Điểm
chấm
vòng
1
Điểm
chấm
vòng
2
Điểm
chấm
vòng...
1. Lựa chọn
nội dung dạy
học
1a. Lựa chọn đúng, nói được lý do lựa chọn
phù hợp (loại kiến thức của bài học, áp dụng
toàn bài hay một phần bài học; nhiệm vụ học
tập tại các góc như nhau hay khác nhau)
4
1b. Lựa chọn đúng, nói được lý do nhưng
không phù hợp 3
1c. Lựa chọn đúng, không nói được lý do 2
1d. Lựa chọn sai 1
1e. Không lựa chọn được 0
2. Xác định
số góc
2a. Đúng số góc 1
2b. Sai số góc 0
3. Xác định
tên góc
3a. Tên góc phù hợp nội dung và nhiệm vụ,
nói đúng ý tưởng thiết kế góc 3
3b. Đúng tên góc, nhầm lẫn ý tưởng thiết kế
góc 2
3c. Đúng tên góc, không nói được ý tưởng
thiết kế góc 1
3d. Sai tên góc 0
Tổng điểm 8
2.4. Thực nghiệm và kết quả
Đối tượng và phạm vi thực nghiệm: SV năm 4 chuyên ngành Sư phạm Vật lý,
Trường đại học Tây nguyên khi học tập học phần Phương pháp dạy học vật lý.
Thời gian thực nghiệm: Từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2011.
Tổ chức thực nghiệm:
88