La bàn từ hàng hải part 8

Chia sẻ: Asdhdk Dalkjsdhak | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

102
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhìn vào hình vẽ ta thấy hợp lực (A’λH-E’λH+B’λH) vuông góc với kinh tuyến địa từ tác dụng vào kim la bàn gây góc lệch đông δE. Vì độ lệch do lực B’λH sinh ra không xác định được trong δE . Nên để khử B’λH người ta dùng cặp nam châm dọc đưa vào thân la bàn để khử hết δE.Tức là cặp nam châm dọc đã tạo ra lực F2 triệt tiêu cả 3 lực trên. Ta có F2= -(A’λH-E’λH+B’λH). Đặt Tức là: F2= f (A-E)+ fB. f (A-E)= -(A’λH-E’λH) và fB = - B’λH....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: La bàn từ hàng hải part 8

ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 Nh×n vµo h×nh vÏ ta thÊy hîp lùc (A’λH-E’λH+B’λH) vu«ng gãc víi kinh tuyÕn ®Þa tõ t¸c Nd dông vµo kim la bµn g©y gãc lÖch ®«ng δE. NL λH V× ®é lÖch do lùc B’λH sinh ra kh«ng x¸c D’λH ®Þnh ®−îc trong δE . Nªn ®Ó khö B’λH ng−êi ta C’λH A’λH- E’λH B’λH H’ dïng cÆp nam ch©m däc ®−a vµo th©n la bµn ®Ó khö hÕt δE.Tøc lµ cÆp nam ch©m däc ®· t¹o ra lùc δE F2 triÖt tiªu c¶ 3 lùc trªn. F2 S N N f (A-E) S fB Ta cã F2= -(A’λH-E’λH+B’λH). H×nh 4.4 §Æt F2= f (A-E)+ fB. Tøc lµ: f (A-E)= -(A’λH-E’λH) vµ fB = - B’λH. Nd NL Nh− vËy lùc fB khö B’λH trªn tÊt c¶ mäi h−íng ®i cña tµu, (A’λH- E’λH) F(A-E) C’λH khö) (A’λH-E’λH) trªn h−íng ®i Hd= 900 cßn cßn lùc f H’ (A-E) λH c¸c h−íng ®i kh¸c lo¹i lùc nay kh«ng trùc ®èi nhau, nªn lùc f (A- D’λH vÉn t¸c dông vµo la bµn g©y ®é lÖch gäi lµ lùc khö thõa. E) 1/2δW §Ó khö lùc thõa f (A-E) ta dÉn tµu ®i Hd=2700 . δW Ư C¸c lùc t¸c dông nh− (h×nh vÏ 4.5). N S N Ta thÊy lùc (A’λH-E’λH) cïng h−íng t¸c dông víi f S (A-E) vµ vu«ng gãc víi kinh tuyÕ tõ. H×nh 4.5 Hîp lùc cña hai lùc nµy t¸c dông vµo la bµn g©y ®é lÖch δW. Chøng tá 1/2 δW do (A’λH-E’λH) sinh ra vµ 1/2 δW do f sinh ra. VËy ta ®iÒu chØnh (A-E) cÆp nam ch©m däc nãi trªn khö 1/2 δW ,tøc lµ khö ®−îc f (A-E), c«ng viÖc khö lùc B’λH hoµn thµnh . 4.4.2.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh. + DÉn tµu ®i Hd = 900 ®o δE ®iÒu chØnh nam ch©m däc khö hÕt δE. + DÉn tµu ®i Hd = 2700 ®o δW ®iÒu chØnh nam ch©m däc trªn khö hÕt 1/2δW. + Ghi vÞ trÝ nam ch©m däc trªn th−íc ®o trong th©n la bµn. Chó ý: - Khi tiÕn hµnh khö ®é lÖch b¸n vßng B’λH, C’λH trªn 4 h−íng N, S, E, W ta dÉn tµu ®i h−íng lÇn thø nhÊt ®iÒu chØnh nam ch©m khö hÕt ®é lÖch ®i, h−íng lµn thø hai khö ½ ®é lÖch, ghi vÞ trÝ nam ch©m. 93
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 - NÕu tµu ®i c¶ hai h−íng lÇn thø nhÊt vµ thø hai ®Òu khö hÕt ®é lÖch, th× ph¶i ghi vÞ trÝ nam ch©m c¶ lÇn mét vµ hai. Sau ®ã ®Æt nam ch©m vÒ vÞ trÝ gi÷a vµ ghi vÞ trÝ nµy vµo b¶ng ®é lÖch la bµn. 4.4.3 Ph−¬ng ph¸p ERY khö ®é lÖch phÇn t−. §é lÖch phÇn t− do hai lùc D’λH, E’λH sinh ra. Trong thùc tÕ hµng h¶i la bµn chuÈn ®−îc l¾p ®Æt trªn boong th−îng vµ n¨mg trªn mÆt ph¼ng trôc däc tµu, nªn ®é lÖch do lùc E’λH sinh ra th−êng rÊt nhá, chØ vµi phÇn cña ®é. Nh−ng ®é lÖch do lùc D’λH sinh ra th−êng kh¸ lín cã thÓ ®¹t tíi 5o ®Õn 7o, cã khi lªn tíi 8o. D−íi ®©y ta nghiªn cøu lý thuyÕt khö ®é lÖch do lùc D’λH sinh ra. 4.4.3.1 Nguyªn lý + Khö ®é lÖch phÇn t− chØ tiÕn hµnh sau khi khö ®é Nd NL lÖch b¸n vßng B’λH vµ C’λH. λH A’λH D’λH + DÉn tµu ®i h−íng ®Þa tõ Hd = 45o. Dùa vµo h−íng E’λH H’ vµ ®é l¬n cña c¸c lùc g©y lÖch ta x©y dùng ®−îc tam gi¸c lùc nh− (h×nh 4.6). δNE Nh×n vµo h×nh vÏ ta thÊy hîp lùc (A’λH + D’λH) vu«ng gãc víi kinh tuyÕn tõ t¸c dông vµo la bµn g©y ®é lÖch δNE. fD fA V× ®é lÖch do lùc D’λH sinh ra kh«ng x¸c ®Þnh H×nh 4.6 ®−îc trong ®é lÖch δNE. Nªn ®Ó khö ®−îc lùc D’λH ng−êi ta dïng hai qu¶ cÇu s¾t non ®−a vµo hai bªn chËu la bµn ®Ó khö hÕt ®é lÖch δNE. Tøc lµ hai qu¶ cÇu s¾t non ®· t¹o Nd NL ra mét lùc F3 triÖt tiªu c¶ hai lùc trªn. A’λH fA E’λH Ta cã: F3 = -( A’λH + D’λH) H’ λH ®Æt: F3 = fA + fD δ SE Trong ®ã 2 δSE fA = -A’λH vµ fD = D’λH. Nh− vËy lùc fD khö D’λH trªn mäi h−íng ®i cña tµu, cßn lùc fA chØ khö A’λH trªn h−íng ®i Hd = 45o, c¸c h−íng ®i kh¸c th× hai lùc nµy kh«ng trùc ®èi nhau nªn lùc fA vÉn t¸c dông vµo la bµn g©y H×nh 4.7 ®é lÖch gäi lµ lùc khö thõa. 94
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 + §Ó khö lùc thõa fA ta dÉn tµu ®i h−íng Hd = 135o c¸c lùc t¸c dông nh− (h×nh 4.7). Ta thÊy lùc A’λH cïng h−íng t¸c dông víi fA vµ vu«ng gãc víi kinh tuyÕn tõ. Hîp lùc cña hai lùc nµy t¸c dông vµo la bµn g©y ®é lÖch δSE. Chøng tá 1/2 δSE do lùc A’λH sinh ra vµ 1/2δSE do lùc fA sinh ra. VËy ta ®iÒu chØnh hai qu¶ cÇu s¾t non nãi trªn khö 1/2δSE, tøc lµ khö ®−îc lùc fA, c«ng viÖc khö lùc D’λH hoµn thµnh. 4.4.3.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh + DÉn tµu ®i h−íng Hd = 45o ®o ®é lÖch δNE ®iÒu chØnh hai qu¶ cÇu khö hÕt δNE. + DÉn tµu ®i Hd = 135o ®o ®é lÖch δSE ®iÒu chØnh hai qu¶ cÇu khö 1/2 δSE. + Ghi vÞ trÝ hai qu¶ cÇu vµo b¶ng ®é lÖch. 4.4.4.3 Chän d¹ng s¾t non khö D'λH. + PhÇn trªn ta ®· nghiªn cøu lùc D’λH lµ do s¾t non a vµ e trªn tµu g©y ra. Do ®ã muèn khö D’λH ta còng ph¶i dïng s¾t non ®Æt ë gÇn mÆt sè la bµn. + ThiÕt bÞ s¾t non khö ®é lÖch phÇn t− gåm 3 lo¹i: thiÕt bÞ khö d¹ng s¾t non däc, d¹ng Nd s¾t non ngang vµ d¹ng s¾t non h×nh cÇu. x + §Ó gi¶i quyÕt môc ®Ých khö hÕt ®é lÖch phÇn t−, ta ph¶i chän d¹ng s¾t non khö nh− thÕ nµo cho phï hîp N nhÊt. Muèn chän ®−îc d¹ng phï hîp nhÊt ta ph¶i so s¸nh N −u nh−îc ®iÓm cña chóng vÒ mÆt b¶n chÊt, chÕ t¹o, vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc thùc tiÔn. Ngoµi ra ta chän lo¹i nµy S - aX S hay lo¹i kh¸c cßn tuú thuéc vµo tõng la bµn cña tõng y n−íc s¶n xuÊt cã cÊu t¹o thiÕt bÞ khö phÇn t− kh¸c nhau. ThiÕt bÞ s¾t non d¹ng däc (H×nh 4.8) H×nh 4.8 + La bµn YK - M do Liªn X« chÕ t¹o ®−îc sö dông trªn tµu biÓn, ng−êi ta sö dông thiÕt bÞ s¾t non d¹ng däc cã ®−êng kÝnh tiÕt diÖn φ = 22mm chiÒu dµi L = 300mm, Lo¹i trang bÞ trªn tµu lín cã tiÕt diÖn vµ chiÒu dµi lín h¬n. S¾t non d¹ng däc gåm hai thái trßn, ®Æt trªn mÆt ph¼ng n»m ngang ®èi xøng nhau qua t©m mÆt sè la bµn(H×nh vÏ 87) . S¾t non däc bè trÝ nh− vËy kh«ng lµm t¨ng thªm khÝch th−íc cña th©n la bµn, kh«ng ¶nh h−ëng tíi viÖc quan s¸t ph−¬ng vÞ. Nh−ng còng cã nh−îc ®iÓm lµ c¸c thanh khö däc ng−êi ta chÕ t¹o thèng nhÊt mét lo¹i, vµ ®Æt cè ®Þnh vµo vÞ trÝ cña nã. Nªn khi khö ®é lÖch phÇn t− rÊt khã ®iÒu chØnh , nªn cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c−a tíi vµi lÇn míi ®¹t yªu cÇu. Trong thùc tiÔn hµng h¶i ®Ó thuËn tiÖn ng−êi ta chuÈn bÞ s½n c¸c thái s¾t non cã chiÒu dµi ng¾n h¬n vµ cïng tiÕt diÖn ®Ó thay thÕ. 95
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 + Sö dông s¾t non däc ®Ó khö ®é lÖch phÇn t− cã thÓ khö ®−îc D’λH trong giíi h¹n ®é lÖch tõ 1o ®Õn 6o. ThiÕt bÞ s¾t non d¹ng ngang (H×nh 4.9) + S¾t non d¹ng ngang n»m trong mÆt ph¼ng n»m ngang ®Æt ë hai phÝa trªn trôc ngang cña tµu, ®èi xøng qua t©m mÆt sè la bµn. + C¸c thái s¾t non d¹ng ngang cã tiÕt diÖn vu«ng, th−êng ¸p dông cho la bµn lo¹i tµu nhá vµ khö ®−îc ®é lÖch trong giíi h¹n 1o ®Õn 6o Nd x N N S S -Y H×nh 4.10 H×nh 4.9 §Ó khö ®é lÖch do D’λH sinh ra ng−êi ta cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch thay ®æi kho¶ng c¸ch gi÷a chóng víi t©m la bµn, hoÆc thªm bít thanh khö, hoÆc thay ®æi kÝch th−íc thanh khö. ThiÕt bÞ s¾t non d¹ng h×nh cÇu. (H×nh 4.10) + S¾t non d¹ng h×nh cÇu cã thÓ xem nh− tæng hîp cña hai d¹ng s¾t non däc vµ ngang. S¾t non h×nh cÇu ®−îc chÕ t¹o gåm hai qu¶ cÇu trßn cã ®−êng kÝnh kho¶ng 100mm ®Õn 150mm tuú theo mçi lo¹i la bµn cña mçi n−íc chÕ t¹o, phæ biÕn trªn c¸c la bµn cña NhËt, §øc.v.v.. s¾t non d¹ng h×nh cÇu cã −u ®iÓm lµ khö ®−îc ®é lÖch trªn 7o, vµ cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng søc chØ b¾c cña la bµn ®−îc sö dông réng r·i. Nh−îc ®iÓm lµm t¨ng kÝch th−íc cña la bµn, träng l−îng kh¸ nÆng g©y trë ng¹i cho vÆn chuyÓn, vµ khi quan s¸t ph−¬ng vÞ cña môc tiªu ë chÝnh ngang tµu. §Ó khö ®é lÖch D’λH ng−êi ta chØ cÇn thay ®æi kho¶ng c¸ch ®Òu gi÷a hai qu¶ cÇu so víi tam la bµn. 4.5. Khö ®é lÖch c¶m øng §Ó khö ®é lÖch phÇn t−, ng−êi ta ®Æt gÇn vµo mÆt sè la bµn c¸c thái s¾t non däc, ngang hoÆc h×nh cÇu. C¸c thái s¾t non ë vÞ trÝ nh− vËy kh«ng chØ bÞ tõ ho¸ bëi tõ tr−êng cña tr¸i ®Êt X, Y, mµ cßn bÞ hÖ thèng nam ch©m cña mÆt sè la bµn tõ ho¸, hiÖn t−îng nµy gäi lµ c¶m øng 96
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 tõ. Tõ tr−êng c¶m øng nµy ®· g©y ra cho la bµn mét gãc lÖch míi gäi lµ gãc lÖch c¶m øng, ký hiÖu lµ δi. Ta nghiªn cøu tÝnh chÊt g©y lÖch cña lo¹i tõ c¶m øng nµy: 4.5.1 La bµn sö dông s¾t non khö däc, ta cho tµu ®i trªn c¸c h−íng chÝnh vµ h−íng phÇn t− (H×nh 4.11) - ë vÞ trÝ h−íng ®i 45o vµ 225o t−¬ng tù nh− nhau (h×nh 4.11a), cÆp s¾t non däc bÞ tõ ho¸ vµ t¸c dông vµo la bµn mét lùc Hi, do vËy ®· g©y ra gãc lÖch δi > 0 - ë vÞ trÝ h−íng ®i 135o vµ 315o (h×nh 4.11b) Hi g©y ®é lÖch c¶m øng δi< 0 - ë vÞ trÝ h−íng ®i 0o vµ 180o (h×nh 4.11c) Hi trïng víi Nd nªn δi = 0 - ë vÞ trÝ h−íng ®i 90o vµ 270o (h×nh 4.11d) Hi = 0 nªn δi = 0 . VËy khi tµu thay ®æi h−íng ®i tõ 0o ®Õn 360o ®é lÖch c¶m øng ®¹t cùc ®¹i trªn bèn h−íng ®i phÇn t−: 45o, 135o, 225o, 315o. §é lÖch δi = 0 trªn 4 h−íng ®i chÝnh: 0o, 90o, 180o, 270o . Tøc lµ biÕn thiªn theo quy luËt phÇn t−. NL≡Nd NL≡Nd NL Nd Nd NL H’ H’ λH λH Hi=0 δi=0 δi=0 λH λH Hi δi δi S S S S n n Hi n n Hi S S H×nh 90 n n S S S S n n n n a b c d HH×nh 91 ×nh 4.11 4.5.2 La bµn sö dông s¾t non khö ngang: δi δi do thanh khö däc g©y ra Ph©n tÝch t−¬ng tù ta thÊy khi tµu thay +3o ®æi 0o ®Õn 360o ®é lÖch c¶m øng ®¹t cùc ®¹i 45o 135o 225o 315o HL 0o 90o 180o 270o 360o o o o o trªn 4 h−íng phÇn t−: 45 , 135 , 235 , 315 cã -3 o δi do thanh khö ngang g©y dÊu ng−îc víi s¾t non däc. §é lÖch δi = 0 ra trªn 4 h−íng chÝnh 0o, 90o, 180o, 270o. H×nh 4.12 Trªn ®å thÞ biÓu diÔn ®é lÖch c¶m øng d¹ng s¾t non däc vµ ngang. Tãm l¹i: ®é lÖch c¶m øng kh«ng chØ thay ®æi theo h−íng ®i mµ cßn thay ®æi theo vÜ ®é tõ. 97
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 4.5.3 Ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch c¶m øng + HiÖn nay ®é lÖch c¶m øng ®−îc ng−ßi ta sö dôngc¸c tÊm s¾t non ®Æt ë d−íi chËu la bµn gäi lµ tÊm c¶m øng. La bµn sö dông s¾t non khö däc th× tÊm c¶m øng ®−îc ®Æt ngang. La bµn sö dông s¾t non khö ngang th× tÊm c¶m øng ®−îc ®Æt däc, Hai lo¹i tÊm c¶m øng nµy chØ sö dông phæ biÕn trªn c¸c la bµn do Liªn X« chÕ t¹o, hiÖn nay Ýt sö dông. + Qua nghiªn cøu vÒ lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm chØ ra r»ng, ng−êi ta cã kh¶ n¨ng t¹o ra thiÕt bÞ khö ®é lÖch phÇn t− mµ kh«ng g©y ra ®é lÑch c¶m øng. D¹ng s¾t non khö cã tÝnh nh− vËy gäi lµ thanh v« c¶m øng. + Thanh v« c¶m øng ®−îc chÕ t¹o d¹ng h×nh cÇu, trô, hoÆc c¸c tÊm máng, ®−îc sö dông phæ biÕn trªn c¸c la bµn do NhËt, §øc, Trung Quèc vµ nhiÒu n−íc kh¸c chÕ t¹o. 4.6. ph−¬ng ph¸p c« l«NG ga khö ®é lÖch la bµn * §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p C« l«ng ga: - DÉn tµu ®i theo h−íng HL - TiÕn hµnh khö ®é lÖch trªn h−íng ®i mµ ®é lÖch lµ nhá nhÊt - TiÕn hµnh ®o phøc t¹p, ®é chÝnh x¸c kh«ng cao - Kh«ng cã ®iÒu kiÖn kiÖm tra thùc tÕ. 4.6.1 Ph−¬ng ph¸p C«l«ngga khö ®é lÖch b¸n vßng B'λH. 4.6.1.1 Nguyªn lý: + DÉn tµu ®i theo h−íng la bµn HL = 0o. Dùa vµo h−íng vµ ®é lín cña c¸c lùc ®é lÖch ta x©y dùng ®−îc tam gi¸c lùc nh− h×nh (92), gi¶ thiÕt c¸c lùc A’λH, E’λH nhá bá qua. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc hîp lùc t¸c dông t¸c dung vµo kim la bµn ta chiÕu c¸c lùc λH, D’λH, C’λH, B’λH lªn h−íng b¾c la bµn NL. Gäi hîp lùc lµ H’N ta cã: Nd NL NL Nd H’N = λHcosδN + D’λHcosδN + B’λH (4.1) B’λH Trong ®ã: C’λH C’λH D’λH D’λH B’λH δN lµ ®é lÖch trªn h−íng 0o. H’N = λ(1+D’)HcosδN + B’λH (4.2) δS δ Hîp lùc H’N ®o ®−îc b»ng m¸y ®o tõ lùc Cologga. Nh−ng trÞ sè lùc B’λH kh«ng x¸c ®inh ®−îc trong H’N nªn B’λH ch−a ®−îc khö. c + §Ó tiÕp tôc tiÕn hµnh ta dÉn tµu ®i h−íng b H×nh 4.13 o HL = 180 , c¸c lùc t¸c dông nh− h×nh 4.13b: 98
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 §Ó x¸c ®Þnh hîp lùc t¸c dông vµo kim la bµn ta chiÕu c¸c lùc lªn h−íng b¾c la bµn NL. Gäi hîp lµ H’S ta cã: H’S = λHcosδS + D’λHcosδS - B’λH (4.3) H’S = λ(1+D’)HcosδS - B’λH (4.4) Trong ®ã: δS lµ ®é lÖch trªn h−íng 180o. Hîp lùc H’S ®o ®−îc b»ng m¸y ®o Cologga, nh−ng trÞ sè B’λH kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc trong H’S nªn ch−a khö ®−îc B’λH. +NhËn xÐt: Nh×n vµo hai ®a gi¸c lùc h×nh (a) vµ (b) ta thÊy chóng cã c¹nh t−¬ng øng tû lÖ vµ - b»ng nhau chøng tá ®é lÖch δ N = δ S = δ NS hay λ(1+D’)HcosδN = λ(1+D’)HcosδS = λ(1+D’)HcosδNS. - Tõ biÓu thøc (4.3) vµ (4.4) ta thÊy khi khö B’λH tøc lµ B’λH = 0 th× lùc tæng hîp H’N vµ H’S cã gi¸ trÞ b»ng nhau. H’N = H’S = λ(1+D’)HcosδNS hay nãi c¸ch kh¸c b»ng c¸ch nµo ®ã ta ®−a H’N vµ H’S vÒ gi¸ trÞ trung b×nh H ' N +H 'S H ' tb = = λ(1 + D' )H cosδ NS th× B’λH ®· ®−îc khö. 2 Trong thùc tiÔn hµng h¶i ng−êi ta sö dông m¸y Cologga ®Ó lµm triÖt tiªu H’tb, ®Ó ë trªn la bµn chØ cßn l¹i lùc B’λH. Lùc B’λH ®−îc khö b»ng c¸ch sö dung nam ch©m khö däc. 4.6.1.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh: gåm 4 b−íc: DÉn tµu ®i h−íng la bµn HL = 0o, dïng m¸y Cologga ®o H’N - DÉn tµu ®i h−íng la bµn HL =180o, dïng m¸y Cologga ®o H’S - H' N +H'S H ' tb = = λ(1+ D' )H cosδ NS TÝnh - 2 §Æt nam ch©m ®o n»m ngang trªn gi¸ cña m¸y Cologga vÒ vÞ trÝ H’tb ë th−íc ®o - bªn tr¸i. §iÒu chØnh nam ch©m däc trong th©n la bµn ®Ó mÆt sè la bµn quay ®i 90o vµ ghi vÞ - trÝ ®Æt nam ch©m däc th× viÖc khö B’λH hoµn thµnh. 99
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 4.6.2 Ph−¬ng ph¸p C«l«ngga khö ®é lÖch b¸n vßng C'λH . 4.6.2.1 Nguyªn lý NL Nd NL Nd C’λH λH λH D’λH D’λH B’λH B’λH C’λH H’W H’E δE δW c d H×nh 4.14 + DÉn tµu ®i h−íng la bµn HL = 90o. C¨n cø vµo h−íng vµ ®é lín cña c¸c lùc ®é lÖch, ta x©y dùng ®−îc ®a gi¸c lùc nh− h×nh 4.14. Gi¶ thiÕt lùc A’λH = 0 vµ E’λH = 0. §Ó x¸c ®Þnh lùc t¸c dông lªn kim la bµn ta chiÕu c¸c lùc thµnh phÇn lªn h−íng b¾c la bµn NL. Gäi hîp lùc lµ H’E. Ta cã: H’E = λHcosδE - D’λHcosδE - C’λH H’E = λ(1- D’)HcosδE - C’λH (4.5) -Hîp lùc H’E cã thÓ ®o ®−îc b»ng m¸y Cologga. Nh−ng trÞ sè cña lùc C’λH kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc trong H’E nªn C’λH ch−a ®−îc khö. + ®Ó tiÕp tôc tiÕn hµnh ta dÉn tµu ®i h−íng HL = 270o c¸c lùc t¸c dông nh− h×nh (d). §Ó x¸c ®Þnh hîp lùc t¸c dông vµo kim la bµn ta chiÕu c¸c lùc lªn h−íng b¾c la bµn NL. Gäi hîp lùc lµ H’W. Ta cã: H’W = λHcosδW - D’λHcosδW + C’λH H’W = λ(1- D’)HcosδW + C’λH (4.6) Hîp lùc H’W ®o ®−îc b»ng m¸y C« l«ng ga nh−ng C’λH ch−a ®−îc khö. + NhËn xÐt: -Tõ hai ®a gi¸c lùc (c) vµ (d) ta thÊy chóng cã c¹nh t−¬ng øng tû lÖ vµ b»ng nhau nªn δ E = δ W = δ EW Hay λ(1-D’)HcosδE = λ(1-D’)HcosδW = λ(1-D’)HcosδEW. (4.7) 100
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 - §Ó khö C’λH ta céng ph−¬ng tr×nh (4.5) vµ (4.6) khi ®ã C’λH bÞ triÖt tiªu th× lùc H’E vµ H”W cã gi¸ trÞ b»ng nhau: H’E = H’W = λ(1-D’)HcosδEW . Hay nãi c¸ch kh¸c b»ng ph−¬ng ph¸p nµo ®ã ta ®−a H’E vµ H’W vÒ gi¸ trÞ trung b×nh H ' E + H 'W = λ (1 − D' ) H cos δ EW th× C’λH ®· ®−îc khö. H ' 'tb = 2 Qua h×nh (c) vµ (d) ta rót ra mét kÕt luËn lµ: NÕu b»ng c¸ch nµo ®ã triÖt tiªu mÊt thµnh phÇn H ' 'tb = λ (1 − D' ) H cos δ EW th× trªn la bµn chØ cßn l¹i lùc C’λH t¸c dông. V× vËy trong thùc tiÔn trong hµng h¶i ng−êi ta dïng m¸y Cologga ®Ó triÖt tiªu H”tb ®Ó trªn la bµn chØ cßn l¹i lùc C’λH. Lùc C’λH sÏ ®−îc khö b»ng c¸ch sö dông cÆp nam ch©m khö ngang ®Æt trong th©n la bµn. 4.6.2.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh: gåm 4 b−íc. -DÉn tµu ®i h−íng HL = 90o dïng m¸y ®o tõ lùc ®o H’E -DÉn tµu ®i h−íng HL = 270o dïng m¸y ®o tõ lùc ®o H’W H ' E + H 'W -Tµu tiÕp tôc ®i h−íng W, tÝnh H ' ' tb = . §Æt trÞ sè H”tb lªn th−íc ®o bªn tr¸i 2 cña m¸y Cologga, tøc lµ nam ch©m ®o trªn m¸y Cologga ®· triÖt tiªu hÕt H”tb , kim la bµn chØ cßn chÞu t¸c dông cña lùc C’λH. -§iÒu chØnh nam ch©m ngang trªn th©n la bµn ®Ó mÆt sè kim la bµn quay ®i 90o ghi vÞ trÝ nam ch©m khö ngang. ViÖc khö C’λH hoµn thµnh. 4.6.3 Ph−¬ng ph¸p Cologga khö ®é lÖch phÇn t− D'λH. 4.6.3.1 Nguyªn lý: + TiÕn hµnh khö D’λH sau khi ®· khö ®é lÖch b¸n vßng B’λH vµ C’λH, thùc tÕ c¸c lùc A’λH, E’λH nhá cho phÐp bá qua. + DÉn tµu ®i 2 h−íng b¾c (N) vµ Nam (S) la bµn. C¸c lùc t¸c dông nh− h×nh 4.15a. Gäi hîp lùc t¸c dông lªn h−íng b¾c la bµn NL lµ H’NS. Ta cã: H’NS = λH + D’λH (4.8) + DÉn tµu ®i h−íng ®«ng vµ t©y la bµn, c¸c lùc t¸c dông nh− h×nh 4.15b. Gäi hîp lùc t¸c dông lªn kim la bµn lµ H’EW. Ta cã: H’EW = λH - D’λH (4.9) + §Ó khö ®−îc D’λH ta céng hai ph−¬ng tr×nh (4.8) vµ (4.9), khi ®ã D’λH triÖt tiªu tøc lµ lùc cßn l¹i t¸c dông lªn kim la h−íng b¾c la bµn NL lµ: 101
ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 H ' NS + H ' EW = λH H ' ' 'tb = 2 Hay nãi c¸ch kh¸c ng−êi ta dïng m¸y Cologga NL NL triÖt tiªu ®−îc H ' ' 'tb = λH th× kim la bµn chØ cßn chÞu D’λH t¸c dông cña lùc D’λH, vµ khö lùc D’λH b»ng c¸ch sö λH λH dông hai qu¶ cÇu s¾t non ®Æt hai bªn chËu la bµn. D’λH 4.6.3.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh. H’NS H’EW - LÊy kÕt qu¶ ®o tõ lùc H’N , H’S , H’E , H’W trªn 4 h−íng ®i chÝnh khi tiÕn hµnh khö ®é lÖch b¸n vãng B’λH vµ C’λH. a) b) - TÝnh to¸n: H×nh 4.15 H ' N + H 'S H ' + H 'W ; H ' EW = E H ' NS = 2 2 H ' NS + H ' EW = λH . H ' ' ' tb = 2 - Tµu tiÕp tôc ®i h−íng T©y (W), §Æt nam ch©m ®o trªn m¸y Cologga vÒ vÞ trÝ H ' ' ' tb = λH tøc lµ m¸y Cologga ®· triÖt tiªu ®−îc H ' ' ' tb , kim la bµn chØ cßn chÞu t¸c dông cña lùc D’λH, ta ®iÒu chØnh hai qu¶ cÇu s¾t non ®Ó mÆt sè la bµn quay ®i 90o , ®ång thêi ghi vÞ trÝ hai qu¶ cÇu. ViÖc khö ®· hoµn thµnh. 4.7 So s¸nh −u nh−îc ®iÓm gi÷a hai ph−¬ng ph¸p Ery vµ c« l«ng ga 4.7.1 Ph−¬ng ph¸p ERY: * Ph−¬ng ph¸p ERY lµ ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn ®−îc sö dông rÊt phæ biÕn cã −u nh−îc ®iÓm sau: + ¦u ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p ERY lµ tiÕn hµnh ®¬n gi¶n, ®¹t ®é chÝnh x¸c cao. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng yªu cÇu thiÕt bÞ phô nµo, v× vËy nã ®−îc ¸p dông cho bÊt kú mét lo¹i la bµn nµo. Ngoµi ra ¸p dông ph−¬ng ph¸p ERY cã thÓ tiÕn hµnh ®ång thêi khö ®é lÖch trªn la bµ chuÈn vµ la bµn l¸i. + Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p ERY: - Ph−¬ng ph¸p nµy ph¶i dÉn tµu ®i theo h−íng ®Þa tõ, cho nªn nã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc ë nh÷ng n¬i cã chËp tiªu hoÆc vËt tiªu ®Æc biÖt chuyªn dïng cho ph−¬ng ph¸p nµy, hoÆc lîi dung mét môc tiªu ë xa. Khi kh«ng cã c¸c môc tiªu ®Þnh h−íng hoÆc thêi tiÕt xÊu th× 102