intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

La bàn từ hàng hải part 9

Chia sẻ: Asdhdk Dalkjsdhak | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

159
lượt xem
34
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong trường hợp này phải quan tâm tới độ chính xác của la bàn điện. Đặc biệt khi hàng hải ở vĩ độ cao, hoặc la bàn điện chưa được ổn định sau khi tàu đổi hướng đi. - Phương pháp ERY đôi khi còn áp dụng khử độ lệch trên các hướng đi la bàn, phương pháp khử gần đúng và áp dụng với la bàn có góc lệch không lớn hơn 7o. - Để đảm bảo khử đạt độ chính xác cao, hết ít thời gian nhất, người ta tiến hành khử sơ bộ trên hai hướng đi...

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: La bàn từ hàng hải part 9

  1. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 ph−¬ng ph¸p nµy chØ tiÕn hµnh ®−îc b»ng c¸ch so s¸nh víi chØ sè h−íng ®i cña la bµn ®iÖn. Trong tr−êng hîp nµy ph¶i quan t©m tíi ®é chÝnh x¸c cña la bµn ®iÖn. §Æc biÖt khi hµng h¶i ë vÜ ®é cao, hoÆc la bµn ®iÖn ch−a ®−îc æn ®Þnh sau khi tµu ®æi h−íng ®i. - Ph−¬ng ph¸p ERY ®«i khi cßn ¸p dông khö ®é lÖch trªn c¸c h−íng ®i la bµn, ph−¬ng ph¸p khö gÇn ®óng vµ ¸p dông víi la bµn cã gãc lÖch kh«ng lín h¬n 7o. - §Ó ®¶m b¶o khö ®¹t ®é chÝnh x¸c cao, hÕt Ýt thêi gian nhÊt, ng−êi ta tiÕn hµnh khö s¬ bé trªn hai h−íng ®i vu«ng gãc víi nhau, gäi lµ ph−¬ng ph¸p b¸n ERY. Ph−¬ng ph¸p th−êng ¸p dông khi tµu ch¹y tõ c¶ng hoÆc tõ nhµ m¸y söa ch÷a tµu ra khu vùc cã chËp tiªu ®Ó khö ®é lÖch. 4.7.2 ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p Cologga. + ¦u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p: - Ph−¬ng ph¸p Cologga ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn ë Liªn X« vµ c¸c n−íc ®«ng ¢u. Bëi v× nã tiÕn hµnh dÉn tÇu theo h−íng la bµn, dÔ thùc hiÖn. Trong qu¸ tr×nh khö ®é lÖch kh«ng cÇn cã chËp tiªu ®Þnh h−íng, khi thêi tiÕt xÊu ph−¬ng ph¸p vÉn ®−îc ¸p dông. + Nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p: - §é chÝnh x¸c kÐm h¬n ph−¬ng ph¸p ERY së dÜ nh− vËy lµ do c¸c nguyªn nh©n sau: C¬ së lý thuyÕt cña ph−¬ng ph¸p Cologga lµ cho c¸c lùc A’λH = 0,E’λH = 0 Trong tr−êng hîp chung th× chóng kh¸c 0. Trong thùc tÕ hai lùc nµy rÊt nhá khi la bµn chuÈn ®−îc ®Æt trªn mÆt ph¼ng trôc däc tµu. - Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm ph−¬ng ph¸p Cologga cã ®é chÝnh x¸c kÐm lµ hiÖn t−îng c¶m øng tõ cña s¾t non khö phÇn tõ do thanh nam ch©m ®o trªn m¸y C« l«ng ga g©y ra. Khi ®o hai lùc tæng hîp trªn c¸c h−íng ®i ®èi nhau, kho¶ng c¸ch gi÷a thanh nam ch©m ®o tíi c¸c s¾t non kh¸c nhau, g©y ra hiÖn t−îng c¶m øng tõ kh¸c nhau, do ®ã lùc tæng hîp ®o còng m¾c ph¶i sai sè, nªn lùc B’λH vµ C’λH kh«ng ®−îc khö triÖt tiªu. - Ph−¬ng ph¸p C« l«ng ga cßn m¾c ph¶i sai sè do sai sè h−íng tµu ch¹y, khi ®o lùc tæng hîp. V× vËy khi khö ®é lÖch theo ph−¬ng ph¸p C« l«ng ga hay ERY ®Òu cÇn ph¶i gi÷ h−íng tµu ch¹y chÝnh x¸c. Chó ý: Khi sö dông ph−¬ng ph¸p Cologga khö ®é lÖch b¸n vßng trªn hai h−íng ®i ®èi nhau, ta nªn dÉn tµu ®i theo h−íng E vµ W la bµn ®Ó kÕt hîp víi khö ®é lÖch tµu nghiªng. 4.8. Khö gÇn ®óng b»ng ph−¬ng ph¸p c« l«ng ga trªn hai h−íng ®i la bµn chÝnh vu«ng gãc víi nhau Nh− trªn ta ®· ®Ò cËp tíi, muèn t¨ng ®é chÝnh x¸c cho ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch b¸n vßng theo C« l«ng ga ta cÇn ph¶i tiÕn hµnh khö s¬ bé tr−íc. Khö s¬ bé cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph−¬ng ph¸p C« l«ng ga trªn hai h−íng ®i la bµn chÝnh vu«ng gãc víi nhau. 103
  2. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 Khi khö ®é lÖch b¸n vßng b»ng C« l«ng ga trªn hai h−íng ®i la bµn N vµ S th× biÓu thøc lùc tæng hîp cã d¹ng H’N , H’S ®−îc ®−a vÒ gi¸ trÞ H’tb . H ' tb = λ (1 − D' ) H cos δ NS . (4.10) Cßn trªn c¸c h−íng E vµ W lùc tæng hîp ®−îc ®−a vÒ H ' ' tb . H ' 'tb = λ (1 − D' ) H cos δ EW . (4.11) §Ó khö gÇn ®óng ®é lÖch ta coi: CosδNS = cosδEW = 1 Vµ khi ®ã c¸c lùc tæng hîp cßn l¹i chØ lµ λ(1+D’)H vµ λ(1-D’)H. §Ó cã gi¸ trÞ λ(1+D’)H vµ λ(1-D’)H ta lÊy λ vµ D’ theo gi¸ trÞ cò ®· tÝnh to¸n, lùc H ®o ë trªn bê. §ã lµ c¬ së lý lu©n cña ph−¬ng ph¸p khö gÇn ®óng ®é lÖch b¸n vßng b»ng ph−¬ng ph¸p C« l«ng ga trªn hai h−íng la bµn chÝnh vu«ng gãc víi nhau, ph−¬ng ph¸p nµy ng−êi ta gäi lµ ph−¬ng ph¸p b¸n C« l«ng ga. Ph−¬ng ph¸p b¸n C« l«ng ga ®−îc tiÕn hµnh thao t¸c nh− sau: 1. §o lùc H ë trªn bê, tÝnh c¸c gi¸ trÞ λ(1+D’)H vµ λ(1-D’)H. 2. Cho tÇu ®i trªn h−íng N hoÆc S ®Æt vßng ph−¬ng vÞ vÒ chØ sè 0o hay 180o vßng gãc m¹n, ®Æt thanh ®o Cologga vÒ chØ sè λ(1+D’)H, ®Æt Cologga lªn la bµn sao cho ®Çu b¾c cña thanh ®o h−íng vÒ phÝa d©y v¹ch chuÈn, di chuyÓn bé phËn g¸ cÆp nam ch©m khö däc lªn trªn hoÆc xuèng d−íi ®Ó sè W mÆt sè vÒ d−íi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ. Lùc B’λH ®· ®−îc khö. 3. Cho tµu ®i h−íng E hoÆc W, ®Æt vßng ph−¬ng vÞ vµo sè chØ 270o hoÆc 90o vßng gãc m¹n, ®Æt thanh ®o Cologga vµo sè chØ λ(1-D’)H, ®Æt Cologga lªn la bµn sao cho ®Çu b¾c cña thanh ®o h−íng vÒ phÝa d©y v¹ch chuÈn di chuyÓn bé g¸ cÆp nam ch©m khö ngang ®Ó sè W mÆt sè vÒ d−íi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ. Lùc C’λH ®· ®−îc khö. 4.9. Khö §é lÖch gÇn ®óng trªn hai h−íng tõ chÝnh ng−îc nhau Ph−¬ng ph¸p khö trªn hai h−íng tõ chÝnh ng−îc nhau cã thÓ tiÕn hµnh trªn hai h−íng E, W hoÆc N, S. Trong thùc tiÔn th−êng thùc hiÖn trªn hai h−íng E-W, trªn hai h−íng nµy ng−êi ta kÕt hîp ®−îc khö ®ång thêi víi ®é lÖch nghiªng. Ph−¬ng ph¸p khö nµy dùa trªn c¬ së c¶ ph−¬ng ph¸p ERY lÉn C«l«ng ga. Gi¶ sö r»ng tµu n»m trªn h−íng E tõ. Trªn h−íng nµy H’E do c¸c lùc λ (A’-E’)H vµ B’λH g©y ra. Dïng nam ch©m khö däc ®−a gãc lÖch vÒ 0o th× B’λH ®· ®−îc khö, song vÉn cßn thµnh phÇn phô f1 = -λ(A’-E’)H. Sau khi ®· khö B’λH th× h−íng tõ E còng ®ång thêi lµ h−íng la bµn E (h×nh 4.16 ). Do ®ã ng−êi ta cã thÓ dïng Cologga ®Ó ®o lùc tæng hîp H’E: 104
  3. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 H’E = λ(1 - D’) H - C’λH. (4.12) TÇu n»m trªn h−íng tõ W (h×nh 4.17). Trªn h−íng nµy do lùc λ(A’-E’)H vµ f1 g©y ra: f1 = λ(A’-E’)H. V× vËy ®Ó khö f1 ng−êi ta di chuyÓn cÆp nam ch©m khö däc ®Ó gi¶m lùc δW ®i mét nöa. VÞ trÝ míi nµy cña cÆp nam ch©m däc chØ cã t¸c dông khö B’λH. §Ó khö lùc C’λH ng−êi ta dïng Cologga ®o lùc H’W chiÕu lªn h−íng vu«ng gãc víi trôc däc tµu, nã trïng víi kinh tuyÕn tõ. Gi¸ trÞ h×nh chiÕu nµy khi ®· gi¶m δW ®i mét nöa ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: δW (4.13) = λ (1 − D' ) H + C ' λH H 'W cos 2 N§ N§,L D’λH C’λH D’λH C’λH f1 f1 λH δW H’E H’WCosδW 2 2 δW H×nh 4.16 H×nh 4.17 §Ó nguyªn h×nh d¹ng Cologga, di chuyÓn thanh ®o vÒ sè chØ trung b×nh: δW H ' E + H 'W cos 2 = λ (1 − D' ) H . (4.14) 2 Sau ®ã sö dông nam ch©m khö ngang ®Ó ®−a sè W cña mÆt sè vÒ d−íi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ. Lùc C’λH ®· ®−îc khö. Còng t−¬ng t− nh− thÕ ng−êi ta cã thÓ khö ®−îc ®é lÖch b¸n vßng trªn h−íng ®i N vµ S. Khö ®é lÖch theo ph−¬ng ph¸p nµy −u ®iÓm h¬n c¶ ph−¬ng ph¸p ERY vµ Cologga lµ chØ cÇn dÉn tµu ®i trªn hai h−íng. Do ®ã nã ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp hµng h¶i chØ cho phÐp dÉn tµu ®i trªn hai h−íng chÝnh ng−îc nhau N, S hoÆc E, W tõ. §é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p nµy xÊp xØ ph−¬ng ph¸p ERY bëi v× ph−¬ng ph¸p khö nµy cã tÝnh. Ph−¬ng ph¸p khö nµy còng cã thÓ tiÕn hµnh theo hai c¸ch, hoÆc theo c¬ së lý thuyÕt hay theo th−íc th¼ng ®øng trªn trôc g¸ c¸c thanh khö ®é lÖch. NÕu ®é lÖch kh«ng ®−îc khö s¬ bé tr−íc th× ¸p dông c¸ch thø hai ®Æt ®¹t ®é chÝnh x¸c cao h¬n. 105
  4. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 Thø tù thao t¸c khö trªn h−íng ®i E vµ W tõ. C¸ch thø 1: 1. Cho tµu ®i h−íng tõ E,sö dông nam ch©m däc ®−a δE vÒ 0 dïng Cologga ®o thµnh phÇn h×nh chiÕu H’E. 2. Cho tµu ®i h−íng W, dïng nam ch©m däc gi¶m ®é lÖch W ®i mét nöa. Lùc B’λH ®· ®−îc khö. 3. Dïng Cologga ®o thµnh phÇn h×nh chiÕu H’W , di chuyÓn thanh ®o Cologga vÒ sè chØ H ' E + H 'W vµ di chuyÓn bé g¸ nam ch©m khö ngang ®Ó ®−a sè W cña mÆt sè la bµn vÒ d−íi 2 l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ. Lùc C’λH ®· ®−îc khö. C¸ch thø 2: 1. Cho tµu ®i h−íng tõ E, sö dông nam ch©m khö däc ®−a ®é lÖch δE vÒ 0, ®¸nh dÊu vÞ trÝ bé g¸ nam ch©m khö däc, Dïng Cologga ®o thµnh phÇn h×nh chiÕu H’E. 2. Cho tµu ®i h−íng tµu W, ®iÒu chØnh thanh khö nam ch©m khö däc ®−a δW vÒ 0, ®¸nh dÊu vÞ trÝ thanh khö nam ch©m khö däc, di chuyÓn béga vÒ gi¸ trÞ gi÷a hai gi¸ trÞ ®· ®¸nh dÊu ë trªn. Lùc B’λH ®· ®−îc khö. 3. Ghi vÞ trÝ bé g¸ c¸c thanh nam ch©m khö ngang. §Æt vßng ph−¬ng vÞ vÒ sè chØ 90o vßng gãc m¹n, ®Æt thanh ®o Cologga vÒ sè chØ H’E , §Æt Cologga lªn la bµn sao cho ®Çu b¾c cña thanh ®o ë vÒ phÝa d©y v¹ch chuÈn. 4. Di chuyÓn bé g¸ c¸c thanh nam ch©m khö ngang ®Ó ®−a sè W cña mÆt sè vÒ phÝa duíi l¨ng kÝnh vßng ph−¬ng vÞ, ®¸nh dÊu vÞ trÝ míi cña bé g¸ thanh ngang, di chuyÓn bé g¸ vÒ vÞ trÝ trung b×nh cña hai vÞ trÝ ®· ghi ë trªn. Lùc C’λH ®· ®−îc khö. 4.10. nh÷ng nguyªn nh©n lµm ®é lÖch b¸n vßng thay ®æi Trong qua tr×nh tµu hµng h¶i ®é lÖch b¸n vßng thay ®æi do hµng lo¹t c¸c nguyªn nh©n. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh lµ sù thay ®æi thµnh phÇn th¼ng ®øng vµ thµnh phÇn n»m ngang, tõ tr−êng tr¸i ®Êt khi tµu thay ®æi vïng hµng h¶i. Do ®ã khö ®é lÖch b¸n vßng b»ng nam ch©m vÜnh cöu chØ thùc hiÖn ®−îc øng víi mét vÜ ®é tõ. Khi tµu chuyÓn sang vÜ ®é kh¸c th× do sù thay ®æi cña thµnh phÇn Z mµ lùc B’λH vµ C’λH g©y ra ®é lÖch b¸n vßng còng thay bÞ ®æi. Thùc tiÔn ®· chØ ra r»ng khi tµu tõ vÜ ®é trung b×nh ®i vµo vïng cùc do sù thay ®æi cña lùc fZ vµ cZ mµ ®é lÖch b¸n vßng cã thÓ thay ®æi lín h¬n 10o. Sù thay ®æi ®é lÖch b¸n vßng còng cã thÓ ph¸t sinh do lùc P vµ Q thay ®æi. Khi lËp ph−¬ng tr×nh Passon ta ®· gi¶ thiÕt lµ vËt liÖu cÊu t¹o tµu gåm cã hai lo¹i s¾t tõ: S¾t tõ cøng vµ s¾t tõ mÒm. Lo¹i s¾t tõ cøng ®−îc xem nh− cã tõ tÝnh cè ®Þnh theo thêi gian do 106
  5. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 ®ã lùc P vµ Q còng ®ù¬c xem lµ cè ®Þnh. Trong thùc tÕ tõ tr−êng tµu vÜnh cöu mµ c¸c thµnh phÇn cña nã lµ P vµ Q kh«ng ph¶i hoµn toµn cè ®Þnh mµ lu«n lu«n thay ®æi theo sù thay ®æi ngo¹i lùc t¸c dông vµo th©n tµu. Mét nguyªn nh©n kh¸c lµ thay ®æi tõ tr−êng tµu vÜnh cöu lµ tõ tr−êng b¸n vÜnh cöu. Tõ tr−êng vÜnh cöu cña tµu cã ®−îc lµ do trong khi ®ãng tµu, s¾t tõ tµu bÞ tõ ho¸ d−íi t¸c dông cña tõ tr−êng tr¸i ®Êt. ThÐp ®ãng tµu lµ lo¹i thÐp cã lùc kh¸ng tõ kh«ng lín, d−íi t¸c dông cña tõ tr−êng tr¸i ®Êt yÕu th× nã còng bÞ tõ ho¸ yÕu. Nh−ng trong qu¸ tr×nh ®ãng tµu bÞ rung ®éng vµ va ®Ëp mµ s¾t tõ tµu t¨ng thªm kh¶ n¨ng tõ ho¸. Sau khi xuÊt x−ëng tµu ho¹t ®éng trong m«i tr−êng tõ tr−êng tõ ho¸ cña tr¸i ®Êt, b¶n th©n tõ tr−êng yÕu nµy kh«ng trùc tiÕp lµ thay ®æi tõ tr−êng vÜnh cöu cña tµu, nh−ng khi tµu b¾t ®Çu lµm viÖc th× tµu bÞ rung ®éng do sù lµm viÖc cña m¸y chÝnh, sù va ®Ëp cña sãng cho nªn tõ tr−êng cña tµu b¾t ®Çu thay ®æi vµ mét phÇn tõ tr−êng vÜnh cöu bÞ biÕn mÊt, phÇn tõ tr−êng biÕn mÊt nµy gäi lµ b¸n vÜnh cöu. Sau khi tõ tr−êng b¸n vÜnh cöu biÕn mÊt, tõ tr−êng vÜnh cöu cña tµu míi æn ®Þnh. Tõ tr−êng b¸n vÜnh cöu ph¸t sinh kh«ng chØ trong khi ®ãng tµu mµ cßn ph¸t sinh c¶ trong tr−êng hîp tµu hµng h¶i nhiÒu ngµy ®ªm trªn mét h−íng hoÆc sau khi söa ch÷a tµu dµi ngµy. Trong qu¸ tr×nh tõ tr−êng b¸n vÜnh cöu biÕn ®i, ®é lÖch la bµn tõ liªn tôc thay ®æi. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o an toµn trong thêi kú nµy ng−êi ®iÒu khiÓn tµu cÇn ph¶i thËn träng khi lÊy sè hiÖu chØnh la bµn. Sau khi suÊt x−ëng tµu míi ®ãng, söa ch÷a xong hoÆc sau khi tµu ®øng c¶ng dµi ngµy th× tr−íc khi ®−a tµu ®i khö ®é lÖch b¸n vßng cÇn ph¶i cho tµu ®i l¹i nhiÒu lÇn trªn nhiÒu h−íng kh¸c nhau ®Ó lµm t¨ng tèc ®é suy biÕn cña tõ tr−êng b¸n vÜnh cöu. Tõ tr−êng tµu cè ®Þnh cßn bÞ thay ®æi do hµng lo¹t c¸c nguyªn nh©n kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n do ¶nh h−ëng va ch¹m cña lùc c¬ häc bªn ngoµi, do nhiÖt ®é thay ®æi. D−íi t¸c dông cña c¸c lùc c¬ häc m¹nh, ch¼ng h¹n nh− va ch¹m vµo ®¸, vµo b¨ng... kh¶ n¨ng tõ ho¸ cña s¾t tµu cã thÓ thay ®æi lín. §é lÖch b¸n vßng trong tr−êng hîp nµy cã thÓ thay ®æi tíi 3o. Sù thay ®æi nhiÖt ®é th©n tµu còng lµm ®é lÖch b¸n vßng thay ®æi, nh−ng gi¸ trÞ thay ®æi th−êng nhá h¬n t¸c dông c¬ häc. Ngoµi ra, nh÷ng sù vi ph¹m vÒ vÞ trÝ ®Æt nguån ph¸t s¸ng, vi ph¹m cù ly tõ la bµn tíi c¸c nguån tõ tr−êng kh¸c còng lµm cho tõ tµu vÜnh cöu thay ®æi, ®é lÖch b¸n vßng thay ®æi. Nh÷ng sù t¸c dông cña lùc c¬ häc, thay ®æi nhiÖt ®é, ®iÖn tr−êng vµo th©n tµu lµm thay ®æi tõ tr−êng tµu, nh−ng chØ lµm thay ®æi tõ tµu vÜnh cöu, cßn ®èi víi c¸c vËt s¾t tõ mÒm th× kh«ng chÞu ¶nh h−ëng. V× vËy ®é lÖch cè ®Þnh vµ ®é lÖch phÇn t− kh«ng chÞu ¶nh h−ëng bëi c¸c nguyªn nh©n nªu trªn. 107
  6. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 Sù thay ®æi cÊu t¹o tµu hoÆc thay ®æi t¶i träng trªn tµu cã thÓ dÉn ®Õn lµm thay ®æi tÊt c¶ c¸c lo¹i ®é lÖch: b¸n vßng, cè ®Þnh vµ phÇn t−. 4.11. khö ®é lÖch khi tµu thay ®æi vÜ ®é tõ 4.11.1 Nguyªn lý - Khi tiÕn hµnh khö ®é lÖch cho tµu ch¹y tuyÕn cËn h¶i hoÆc viÔn d−¬ng, la bµn tõ trªn tµu th−êng ®Æt thªm hÖ thèng c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é, ®Æt ë phÝa tr−íc la bµn. HÖ thèng nµy khö ϕ > 10o. Thùc tiÔn ®é lÖch b¸n ®é lÖch b¸n vßng phô sinh ra khi tµu thay ®æi vÜ ®é kho¶ng vßng phô sinh ra kh«ng lín kho¶ng tõ 2o ®Õn 3o. V× vËy ta vÉn ph¶i lo¹i trõ dùa vµo nguyªn lý sau: - Ta ®· biÕt khö ®é lÖch b¸n vßng B’λH vµ C’λH: Ta cã: B’λH = cZ + P C’λH = fZ + Q. Qua 2 c«ng thøc trªn ta thÊy ®é lÖch b¸n vßng do 2 lùc P vµ Q cña s¾t giµ sinh ra rÊt lín cã thÓ ®¹t tíi vµi chôc ®é, gäi lµ ®é lÖch b¸n vßng chÝnh. §Ó khö ®é lÖch b¸n vßng chÝnh qua tÊt c¶ c¸c vÜ ®é ng−êi ta ®· dïng c¸c thanh nam ch©m vÜnh cöu ®Æt theo chiÒu däc vµ chiÒu ngang trong th©n la bµn. Trong hai c«ng thøc trªn cßn l¹i lùc cZ vµ fZ do thµnh phÇn s¾t non trªn tµu sinh ra khi vÜ ®é thay ®æi lín ( ϕ >10o). Hai lùc cZ vµ fZ thay ®æi, chÝnh sù thay ®æi nµy ®· t¸c dông vµo kim la bµn sinh ®é lÖch míi, gäi lµ ®é lÖch b¸n vßng phô. §Ó khö ®é lÖch b¸n vßng phô ng−êi ta dïng c¸c thanh s¾t non Flinder ®Æt theo chiÒu th¼ng ®øng ë phÝa tr−íc la bµn gäi lµ c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é. - Thùc tÕ trªn tµu la bµn chuÈn ®−îc ®Æt ®óng mÆt ph¼ng trôc däc tµu nªn lùc fZ th−êng nhá, cho phÐp bá qua. V× vËy c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é trªn la bµn dïng ®Ó khö lùc cZ. - Ta ®· nghiªn cøu lùc cZ do s¾t non thuéc èng khãi trªn tµu ®Æt theo chiÒu th¼ng ®øng g©y ra lùc däc. ë la bµn chuÈn èng khãi ®Æt sau la bµn nªn cZ th−êng lµ ©m (hay c < 0). §Ó khö lùc cZ ©m ng−êi ta ®Æt c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é ë phÝa tr−íc la bµn t¹o ra c1Z’ d−¬ng b»ng c¸c thanh s¾t non th¼ng ®øng. §Çu trªn thanh s¾t non th¼ng ®øng n»m trong mÆt ph¼ng n»m ngang ®i qua mÆt sè la bµn. D−íi t¸c dông cña lùc tõ tµu th¼ng ®øng Z’, c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é t¸c dông vµo kim la bµn mét lùc c1Z’ (h×nh vÏ 4.18). -cZ +cZ NÕu c1Z’ = -cZ th× lùc cZ sÏ ®−îc khö ë tÊt c¶ c¸c vÜ ®é tõ. Gi¸ trÞ c1 biÓu thÞ ®Æc tÝnh cña c¬ cÊu hiÖu chØnh èng khãi vÜ ®é, phô thuéc vµo kÝch th−íc cña c¬ cÊu vµ kho¶ng c¸ch tõ nã tíi t©m mÆt sè la bµn. H×nh 4.18 108
  7. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 4.11.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: §Ó x¸c ®Þnh hÖ sè c1 ta ¸p dông c«ng thøc: c1 = c/k (4.15) Víi: c vµ k lµ hÖ sè s¾t non trªn tµu ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: * Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hÖ sè c: XÐt hai ®iÓm cã vÜ ®é ϕ1 vµ ϕ2 víi ∆ϕ > 10O T¹i ϕ1, ta viÕt ph−¬ng tr×nh lùc t¸c dông B’1λH1 = cZ1 + P T¹i ϕ2, ta viÕt ph−¬ng tr×nh lùc t¸c dông B’2λH2 = cZ2 + P . Trõ hai ph−−¬ng tr×nh cho nhau vµ rót ra B ' λ H 1 − B ' λH 2 (4.16) c= Z1 − Z 2 Theo c«ng thøc trªn ta lÊy H1, H2, Z1, Z2 trªn b¶n ®å tõ tr−êng, B’1 = tg(B1) vµ B’2 = (tgB2). λ lµ hÖ sè la bµn lÊy b»ng 0,8 ®Õn 0,9. * Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hÖ sè k. HÖ sè k cã thÓ x¸c ®Þnh ®ång thêi víi hÖ sè c b»ng c¸ch dông m¸y ®o tõ lùc Cologga ®o lùc Z’ trªn h−íng E vµ W ë c¸c ®iÓm x¸c ®Þnh hÖ sè B’1 vµ B’2. Ta viÕt h−¬ng tr×nh thø ba Z’ cña ph−¬ng tr×nh Passon øng víi hai vÜ ®é tõ khi tµu ®i h−íng E hoÆc W. Ta cã ph−¬ng tr×nh Z1’ EW = Z1 + kZ1 + R Z2’ EW = Z2 + kZ2 + R Gi¶ hÖ ph−¬ng tr×nh nµy ta cã: Z '1EW − Z ' 2 EW (4.17) (1 + k ) = Z1 − Z 2 Tõ c«ng thøc (4.16) vµ (4.17) ta cã c vµ k thay vµo c«ng thøc (4.15) ta cã hÖ sè c1. Theo hÖ sè c1 chän c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é cho phï hîp, tõ b¶ng hÖ sè s¾t non Flinder. + C¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é ®Æt gÇn mÆt sè la bµn, g©y ra ®é lÖch c¶m øng do kim nam ch©m cña mÆt sè la bµn. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng c¶m øng ng−êi ta dïng c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é kÐp gåm 2 thái s¾t non gièng nhau ®Æt trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng, trªn ®−êng ®i qua t©m la bµn, mét thái ®Æt phÝa trªn vµ mét thái ®Æt phÝa d−íi mÆt sè la bµn, lo¹i c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é kÐp th−êng trang bÞ trªn c¸c tµu do c¸c n−íc ®«ng ¢u chÕ t¹o nh− §øc, Balan, Thôy §iÓn... c¬ cÊu hiÖu chØnh vÜ ®é cña NhËt gåm mÆt gi¸ ®ì b»ng gç cã 6 lç ®Ó l¾p 6 thanh s¾t non mµu ®en cã kÝch th−íc L = 500m m, φ= 10m m . 109
  8. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 4.12. khö ®é lÖch khi tµu nghiªng 4.12.1 Nguyªn lý khö ®é lÖch + Khi nghiªn cøu nguyªn lý ®é lÖch tµu nghiªng ta ®· biÕt khi tµu nghiªng ngang sinh ra mét lùc (R + kZ - eZ)i gäi lµ lùc ®é lÖch tµu nghiªng. §Ó khö lùc nµy ng−êi ta sö dông c¸c thanh nam ch©m th¼ng ®øng ®Æt trong th©n la bµn t¹o ra mét lùc b»ng vµ ng−îc chiÒu víi hîp lùc trªn. Gi¶ sö gäi lùc do thanh nam ch©m th¼ng ®øng t¹o ra lµ Fzi. Ta cã: FZi = -(R + kZ - eZ)i hay FZ = -(R + kZ - eZ) . Nh− vËy sau khi khö ®é lÖch tµu nghiªng th× hîp lùc Z’ trong ph−¬ng tr×nh Passon khi tµu ë vÞ trÝ th¨ng b»ng t¨ng thªm mét lùc FZ. §Ó ®¬n gi¶n khi sö dông ph−¬ng tr×nh Z’ ta cho tµu ®i h−íng E hoÆc W, trªn h−íng nµy lùc X = 0 nªn ®ßn s¾t non g kh«ng bÞ tõ ho¸ dÉn ®Õn gX = 0, hY nhá bá qua. VËy ph−¬ng tr×nh Z’EW = Z + kZ + R + FZ thay gi¸ trÞ hîp lùc FZ = -(R + kZ - eZ) vµo ta cã: Z’EW = Z + kZ + R -(R + kZ - eZ) Z’EW = Z + eZ = Z(1 + e) (4.18) a+e a−e MÆt kh¸c ta biÕt hÖ sè la bµn λ = (1 + ) , hÖ sè D' = 2λ 2 a−e a−e ⇒ λD ' = λ ( )= 2λ 2 a+e a−e Ta lÊy: λ − λD' = (1 + )−( ) = (1 + e) 2 2 thay (1 + e) = (1 − λD' ) vµo (4.18) ta cã: (4.19) Z ' EW = Z (1 − D' )λ Ta biÕn ®æi tiÕp ph−¬ng tr×nh (4.19) ®Ó Z’EW tÝnh ®−îc qua c¸c gi¸ trÞ cã thÓ ®o ®−îc b»ng m¸y ®o tõ lùc nh− sau: Ta biÕt khi sö dông m¸y Cologga ®Ó khñ lùc C’λH, ®· x¸c ®Þnh ®−îc hîp lùc trung b×nh lµ: H ' E + H 'W = λ (1 − D' ) H cos δ EW . 2 Sau khi ®· khö ®é lÖch b¸n vßng th× δ EW nhá ⇒ cos δ EW ≈ 1 H ' + H 'W (4.20) ⇒E = λ (1 − D' ) H 2 H ' + H 'W 1 ⇒ λ (1 − D' ) = E . 2 H thay vµo ph−¬ng tr×nh (4.19) 110
  9. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 H ' E + H 'W Z Ta cã: (4.21). ⇒ Z ' EW = . 2 H H ' E + H 'W Z VËy ®Ó khö ®−îc ®é lÖch tµu nghiªng ta ph¶i ®−a ®−îc Z’EW vÒ gi¸ trÞ lµ mµ lùc . 2 H Z, H, H’E , H’W ®Òu ®o ®−îc b»ng m¸y Cologga. Sau khi tÝnh ®−îc Z’EW ®Æt trÞ sè nµy lªn th−íc ®o bªn ph¶i cña Cologga khi ®ã mÆt sè la bµn bÞ nghiªng, ®ång thêi ®iÒu chØnh nam ch©m th¼ng ®øng trong th©n la bµn ®Ó kim mÆt sè la bµn trë vÒ vÞ trÝ th¨ng b»ng, khi ®ã ®é lÖch tµu nghiªng ®· ®−îc khö. 4.12.2 C¸c b−íc tiÕn hµnh - Dïng m¸y ®o tõ lùc ®o ph©n lùc H vµ Z ë trªn bê n¬i kh«ng cã tõ tr−êng ph¸t sinh. - Khi tµu ®i h−íng E vµ W ®o H’E vµ H’W b»ng m¸y Cologga (cã thÓ lÊy kÕt qu¶ ®o H’E vµ H’W khi tiÕn hµnh khö ®é lÖch b¸n vßng). - TÝnh trÞ sè Z’EW theo c«ng thøc (4.21). - Tµu tiÕp tôc ®i h−íng W (E) thay chËu la bµn th−êng b»ng chËu la bµn nghiªng (chËu la bµn nghiªng cã cÊu t¹o ®Æc biÖt giíi thiÖu ë ch−¬ng 3). - §Æt nam ch©m ®o theo chiÒu th¼ng ®øng trªn m¸y Cologga vÒ gi¸ trÞ Z’EW ë th−íc ®o bªn ph¶i vµ ®Æt m¸y lªn mÆt chËu la bµn nghiªng, khi ®ã nam ch©m ®o t¸c dông vµo la bµn mét lùc lµm kim la bµn bÞ nghiªng. - §iÒu chØnh nam ch©m th¼ng ®øng trong th©n la bµn b»ng mét sîi d©y kÐo lªn hoÆc khÐo xuèng ®Õn khi, kim la bµn nghiªng trë vÒ vÞ trÝ th¨ng b»ng. - Th¸o m¸y ®o tõ lùc vµ chËu nghiªng la bµn ra khái th©n la bµn vµ thay chËu la bµn rªn tµu vµo, ®ång thêi cè ®Þnh vÞ trÝ nam ch©m th¼ng ®øng vµ ghi vÞ trÝ cña nã vµo trong b¶ng ®é lÖch cßn l¹i, c«ng viÖc khö ®é lÖch tµu nghiªng hoµn thµnh. Chó ý: -Khi tiÕn hµnh khö ®é lÖch tµu nghiªng däc, b»ng c¸ch ph©n tÝch t−¬ng tù nh− trªn ta cã c«ng thøc Z ' EW = Z (1 + D' )λ . Theo ®iÒu kiÖn khö ®é lÖch tau nghiªng ta thÊy gi÷a nghiªng däc vµ nghiªng ngang chØ kh¸c nhau ë dÊu cña hÖ sè D’. Khi khö ®é lÖch phÇn t− cµng nhá th× D’ cµng nhá, th× sù kh¸c nhau gi÷a hai c¸ch khö cµng nhá. NÕu ®· khö hÕt ®é lÖch phÇn t− tøc lµ D’ = 0 th× ®iÒu kiÖn khö nghiªng däc vµ nghiªng ngang lµ nh− nhau. -Trªn c¸c tµu lo¹i nhá ng−êi ta tiÕn hµnh khö ®é lÖch tµu nghiªng b»ng ph−¬ng ph¸p nghiªng nh©n t¹o. Nguyªn t¾c khö lµ so s¸nh gi÷a hai ph−¬ng vÞ la bµn tr−íc vµ sau khi nghiªng x¸c ®Þnh ®−îc ®é lÖch vµ ®iÒu chØnh nam ch©m th¼ng ®øng ®Ó khö ®é lÖch tµu nghiªng nãi trªn. §Ó lµm tµu nghiªng nh©n t¹o tõ 5o ®Õn 8o ng−êi ta bím n−íc vµo Ba l¸t vµo mét bªn tµu. 111
  10. ph−¬ng ph¸p khö ®é lÖch la bµn tõ Ch−¬ng 4 -Khi tµu ®i h−íng B¾c hoÆc Nam ®é lÖch nghiªng ngang ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i. §é lÖch cã thÓ ®¹t tíi 3o øng víi 1o nghiªng ngang. Khi tµu ®i h−íng §«ng hoÆc T©y ®é lÖch nghiªng däc ®¹t gi¸ ttrÞ cùc ®¹i. §é lÖch cã thÓ ®¹t tíi 3o øng víi 1o nghiªng däc. -Trong thùc tiÔn Hµng h¶i ®Ó khö ®é lÖch tµu nghiªng ®¹t ®é chÝnh x¸c cao ng−êi ta tiÕn hµnh khö s¬ bé b»ng c¸ch ®Æt nam ch©m th¼ng ®øng vµo vÞ trÝ trong th©n la bµn. VÞ trÝ nµy cã thÓ tham kh¶o c¸c tµu cïng lo¹i hoÆc ®Æt vµo vÞ trÝ theo kinh nghiÖm cña ng−êi hiÖu chØnh th«ng th−êng dÆt ®Çu B¾c nam ch©m th¼ng ®øng quay lªn khi tµu ®ãng ë B¾c b¸n cÇu. 112
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2