Làm công tác phê bình nhi
ếp ảnh: ‘Chữ tâm kia mới bằng ba chữ
tài’
Hội thảo “Lý luận phê bình Nhiếp ảnh” lần thứ Nhất (nhiệm kỳ 2005 -
2010) đã diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh trong hai ng
ày 14, 15 tháng 1
năm 2006 và ngày 13, 14 tháng 3 năm 2006 tại Hà Nội. H
ội thảo với
quy mô toàn quốc này là dịp gặp mặt của giới lý luận ph
ê bình và các
nhà nhiếp ảnh. Hội thảo nhằm khơi dậy những vấn đề còn t
ồn đọng
trong nhận thức về nhiếp ảnh và ch
ỉ ra những khoảng trống, những mặt
hạn chế của lý luận phê bình, nhằm thúc đ
ẩy tiềm năng sáng tác của
những người cầm máy…
Hội thảo đã nhận được hơn 30 tham luận của các cây viết, các nh
luận phê bình và các nhà sáng tác nhiếp ảnh. Nhiều tham luận đã th
ẳng
thắn chỉ ra sự yếu kém trong công tác lý luận phê bình nhiếp ảnh hiện
nay và “hiến kế” để những người làm công tác lý luận phê bình th
ực sự
xứng đáng là người lèo lái con đò nghệ thuật, là ngư
ời thổi hồn cho
sáng tác thăng hoa... Tuy nhiên, từ sau Hội thảo đến nay, t
ình hình
công tác lý luận phê bình nhiếp ảnh Việt Nam vẫn không thay đ
ổi.
Chưa có phép màu nào làm sống lại sự “tê li
ệt” trong công tác lý luận
phê bình nhiếp ảnh hiện nay. Thế mới biết: l
àm công tác phê bình
nhiếp ảnh khó lắm thay.
Tính đến thời điểm này, Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam có 6 hội vi
ên
được phong tước hiệu nhà Nghiên cứu Lý luận, phê bình Nhi
ếp ảnh
(trên tổng 843 hội viên). Như vậy, thực tế cho thấy lực lượng l
àm công
tác nghiên cứu lý luận phê bình nhi
ếp ảnh hiện nay quá “mỏng” so với
đội ngũ sáng tác. Nhưng có phải cái sự “mỏng” về lực lượng đã d
ẫn
đến sự yếu kém trong công tác lý luận ph
ê bình hay còn nguyên do gì
khác?
Tham khảo những tham luận tại Hội thảo Lý luận phê bình Nhi
ếp ảnh
lần thứ Nhất (nhiệm kỳ 2005 - 2010), tôi r
ất tâm đắc với ý kiến của
NSNA Hoàng Kim Đáng: “Vai trò của công tác nghiên cứu lý luận ph
ê
bình là r
ất quan trọng đối với nền nghệ thuật của mỗi quốc gia. Muốn
làm tốt chức năng đó, người làm công tác nghiên cứu lý luận ph
ê bình
trước tiên phải là ngư
ời có tâm, có kiến thức rộng, đặc biệt phải có kiến
thức vững chắc về nhiếp
ảnh, phải tiếp cận thực tiễn đời sống sáng tác,
cập nhật thông tin mới, những thành t
ựu mới về kỹ thuật nhiếp ảnh mới
đủ trình độ bình giá m
ột tác phẩm nhiếp ảnh nghệ thuật đích thực, bởi
người sáng tác họ luôn cập nhật những thông tin mới về kỹ thuật để
ứng dụng trong quá trình hình thành tác ph
ẩm. Điều đặc biệt quan
trọng là phải có năng khiếu cảm thụ thẩm mĩ mới dễ d
àng nhìn ra
những ý tư
ởng của tác giả, biết phân tích ý nghĩa của nội dung chủ đề
và giá trị nghệ thuật của tác phẩm mà giới sáng tác đã làm ra...
Trên bình diện quốc gia, người làm công tác phê bình nhi
ếp ảnh phải
có cái nhìn tổng quan, khách quan và khoa học, phải thấy trư
ớc những
gì nhiếp ảnh sẽ đạt tới, xu hướng đó xuất hiện tốt hay không tốt, n
ên
tồn tại hay không tồn tại, phải thẳng thắn phát biểu chính kiến r
õ ràng,
đúng hay không đúng.
Điều lý tưởng nhất là người làm công tác lý luận phê bình phải nh
ư
một anh hề xiếc. Nghĩa là anh ta phải biết làm tất bật các tích trò
ảo
thuật và nghệ thuật của nghề xiếc. Trong quá trình biểu diễn, nhào l
ộn,
anh ta còn giả vờ ngã để gây sự chú ý và gây cư
ời cho khán giả ngồi
xem. Nói cụ thể hơn là phải nói được, viết được và c
ầm máy cũng rất
được”…
Đưa ra những ý kiến đóng góp của NSNA Hoàng Ki
m Đáng cho công
tác lý luận phê bình nhiếp ảnh hiện nay, tôi không phủ nhận t
ài năng
của những người làm công tác lý luận phê bình nhiếp ảnh. Nh
ưng
nhiều khi tôi cứ hoài nghi: Tại sao trước những cuộc thi và triển l
ãm
ảnh hay những đợt xét tặng các giải thưởng về nhiếp ảnh, những ngư
ời
làm công lý luận phê bình không lên tiếng, không phát huy vai trò “đ
ầu
tầu”, không định hướng cho đội ngũ sáng tác, để đội ngũ sáng tác bư
ớc
đi đúng quỹ đạo? - Một sự im lặng khó hiểu. Tuy nhiên, sau m
ỗi cuộc
thi, triển lãm ảnh và những đợt xét tặng các giải thưởng thì m
ột số
người làm công tác LLPB lại đăng đàn “ph
ản pháo”. “Một cánh én nhỏ
chẳng làm nên mùa xuân” nhưng cả Ban Lý luận phê bình nếu nghi
êm
túc ngồi lại, họ có thể tìm ra hướng và tháo gỡ được, sẽ làm s
ống dậy
một nền lý luận phê bình nhiếp ảnh đang thoi thóp. Nhưng mong mu
ốn
đó đã không xảy ra. Trong một cuộc tọa đàm về nhiếp ảnh và liên h
ệ
với một cuộc thi, tại TP. Hồ Chí Minh, Trư
ởng Ban LLPB đánh giá cao
sự thành công cuộc thi thì tại Hà Nội, một thành viên khác c
ủa Ban
LLPB lại “vạch lá tìm sâu”… Chưa hết, đọc một số bài phê bình, b
ạn
đọc không khỏi giật mình vì bài viết thiếu tính xây dựng nhưng th
ừa sự
hiềm khích cá nhân. Hay trong việc xét tặng giải thư
ởng nhiếp ảnh cao
quý, đợt trước, nhà LLPB nhiếp ảnh nọ đã b
ỏ phiếu tôn vinh một số tác
giả, đến năm sau lại lên tiếng phủ nhận các tác phẩm mà chính mình đ
ã
bỏ phiếu. “Tiền hậu bất nhất” tránh sao khỏi sự ồn ào - Một sự ồn
ào
đáng sợ.
Mỗi người làm công tác phê bình nhiếp ảnh đều có quyền đ
ưa ra quan
điểm cá nhân. Nhưng quan điểm đó phải dựa trên cơ sở lý luận v
à
không nằm ngoài thực tiễn. “Khen” phải “khen” cho khéo v
à “chê”
cũng phải “chê” đúng mực… Để làm tốt công tác phê bình nhi
ếp ảnh,
“chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”.