Luận văn Thạc sĩ nông nghiệp: Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính cây lô hội (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) bằng phương pháp nuôi cấy nuôi cấy in vitro và phương pháp giâm hom

Chia sẻ: Nhân Sinh ảo ảnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

134
lượt xem 44
download

Luận văn Thạc sĩ nông nghiệp: Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính cây lô hội (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) bằng phương pháp nuôi cấy nuôi cấy in vitro và phương pháp giâm hom

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn "Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính cây lô hội (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) bằng phương pháp nuôi cấy in vitro và phương pháp giâm hom" là nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính cây lô hội Aloe vera Linne.var Sinensis Berger trên cơ sở đó xây dựng quy trình nhân giống cây lô hội bằng phương pháp in vitro và giâm hom cho thực tiến sản xuất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ nông nghiệp: Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính cây lô hội (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) bằng phương pháp nuôi cấy nuôi cấy in vitro và phương pháp giâm hom

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i --------------------------- Bïi ThÞ hång quyªn Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi (Aloe vera Linne. var Sinensis Berger) b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro vμ ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh : trång trät M· sè : 60.62.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: TS. NguyÔn ThÞ Kim Thanh Hμ néi - 2007
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu vµ kÕt qu¶ tr×nh bµy trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt cø c«ng tr×nh nµo kh¸c. T«i xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ® ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ® ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n Bïi ThÞ Hång Quyªn Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………i
Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh ®Ò tµi tèt nghiÖp ngoµi sù cè g¾ng cña b¶n th©n t«i ® nhËn ®−îc rÊt nhiÒu sù quan t©m gióp ®ì nhiÖt t×nh cña thÇy c«, b¹n bÌ vµ ng−êi th©n. Tr−íc tiªn t«i xin göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c tíi c¸c thÇy c« gi¸o trong Khoa N«ng häc nh÷ng ng−êi ® trùc tiÕp gi¶ng d¹y trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc bæ Ých trong suèt thêi gian häc ®¹i häc còng nh− häc cao häc cña m×nh. T«i xin ®−îc göi lêi ch©n thµnh c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o trong bé m«n Sinh lý Thùc vËt, c¸c anh chÞ trong Trung t©m chuyÓn giao TBKH&CN Së KHCN VÜnh Phóc ® ch©n thµnh ®ãng gãp ý kiÕn gióp cho luËn v¨n cña t«i ®−îc hoµn thiÖn h¬n. §Æc biÖt t«i xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o TS. NguyÔn ThÞ Kim Thanh ng−êi ® tËn t×nh h−íng dÉn gióp ®ì vµ ®éng viªn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. Bªn c¹nh ®ã t«i xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi tÊt c¶ ng−êi th©n, b¹n bÌ nh÷ng ng−êi lu«n bªn c¹nh ®éng viªn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn ®Ò tµi. Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 2007 T¸c gi¶ luËn v¨n Bïi ThÞ Hång Quyªn Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………ii
Môc lôc 1. Më ®Çu i 1.1. §Æt vÊn ®Ò 1 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi 3 2. Tæng quan tµi liÖu 5 2.1. Giíi thiÖu chung vÒ c©y L« héi 5 2.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ sö dông c©y L« héi trong vµ ngoµi n−íc 14 2.3. C¬ së khoa häc cña ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh b»ng kü thuËt gi©m cµnh, gi©m hom. 26 2.4. Kü thuËt nu«i cÊy m«, tÕ bµo vµ øng dông trong nh©n gièng v« tÝnh c©y trång 27 3. §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 32 3.1. §èi t−îng 32 3.2. Néi dung nghiªn cøu 32 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 38 3.4. C¸c chØ tiªu theo dâi. 40 3.5. Xö lý sè liÖu 42 3.6. Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu 42 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 43 4.1. Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro 43 4.1.1. Nghiªn cøu kü thuËt t¹o vËt liÖu khëi ®Çu in vitro 43 4.1.2. Nghiªn cøu kü thuËt nh©n nhanh chåi L« héi in vitro 48 4.2.3. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña tæ hîp xytokinnin vµ auxin ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi in vitro 53 4.1.3. Nghiªn cøu kü thuËt ra rÔ t¹o c©y hoµn chØnh c©y L« héi in vitro 57 4.1.4. Nghiªn cøu kü thuËt ra c©y ngoµi v−ên −¬m (sau èng nghiÖm) 63 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iii
4.2. Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom 67 4.2.1. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch t¹o vËt liÖu gi©m hom th©n c©y L« héi. 67 4.2.2. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc xö lý IBA ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ vµ n¶y mÇm ®o¹n hom th©n c©y L« héi 68 4.2.3. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña viÖc phun chÕ phÈm dinh d−ìng ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi. 70 5. KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 71 5.1. KÕt luËn 71 5.2. §Ò nghÞ 71 Tµi liÖu tham kh¶o 73 Phô lôc 77 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………iv
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t BAP : Benzyl Adenin Purin CT : C«ng thøc CP : ChÕ phÈm §/C : §èi chøng §TST : §iÒu tiÕt sinh tr−ëng α-NAA : α- Naphtyl Axetic Axit IBA : β- Indol Butyric Axit IAA : β- Indol Axit H§ST : Huû ®Ønh sinh tr−ëng KHCN : Khoa häc c«ng nghÖ KH&CN : Khoa häc vµ c«ng nghÖ Ki : Kinetin NXB : Nhµ xuÊt b¶n TB : Trung b×nh THT : Than ho¹t tÝnh Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………v
Danh môc b¶ng 4.1. ¶nh h−ëng cña ph−¬ng thøc vµ thêi l−îng khö trïng ®Õn tû lÖ sèng cña mÉu cÊy 44 4.2. ¶nh h−ëng cña thêi vô lÊy mÉu ®Õn kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi cña mÉu cÊy 47 4.3. ¶nh h−ëng cña BAP ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi 50 4.4. ¶nh h−ëng cña Kinetin ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi invitro (sau 3 tuÇn) 52 4.5. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ α-NAA ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi in vitro (sau 3 tuÇn nu«i cÊy) 54 4.6. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ IAA ®Õn kh¶ n¨ng nh©n nhanh chåi L« héi in vitro (sau 3 tuÇn nu«i cÊy) 56 4.7. ¶nh h−ëng cña α-NAA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ c©y L« héi in vitro 59 4.8. ¶nh h−ëng cña IBA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ c©y L« héi in vitro 60 4.9. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng Than ho¹t tÝnh (THT) tíi kh¶ n¨ng ra rÔ cña c©y L« héi in vitro (sau 2 tuÇn nu«i cÊy) 62 4.10. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra c©y ®Õn tû lÖ sèng cña c©y giai ®o¹n v−ên −¬m (sau 60 ngµy) 64 4.11. Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña gi¸ thÓ ra c©y sau èng nghiÖm (sau 30 ngµy) 66 4.12. ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi. 67 4.13. ¶nh h−ëng cña IBA tíi kÕt qu¶ gi©m th©n c©y L« héi 69 4.14 ¶nh h−ëng cña viÖc phun chÕ phÈm dinh d−ìng tíi kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi 70 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vi
Danh môc h×nh 2.1. C©y L« héi 1n¨m tuæi ë v−ên thÝ nghiÖm 6 2.2. ChÊt gel trong l¸ c©y L« héi 8 4.1. ¶nh h−ëng cña ph−¬ng thøc vµ thêi l−îng khö trïng ®Õn tû lÖ sèng cña mÉu cÊy 45 4.2. ¶nh h−ëng cña thêi vô lÊy mÉu ®Õn kh¶ n¨ng t¸i sinh chåi cña mÉu cÊy 48 4.3. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng BAP ®Õn hÖ sè nh©n chåi 50 4.4. Giai ®o¹n nh©n nhanh chåi L« héi in vitro 51 4.5. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng kinetin ®Õn hÖ sè nh©n chåi 53 4.6. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ α-NAA ®Õn hÖ sè nh©n chåi L« héi in vitro 55 4.7. ¶nh h−ëng cña tæ hîp BAP vµ IAA ®Õn hÖ sè nh©n chåi L« héi in vitro 57 4.8. Giai ®o¹n ra rÔ t¹o c©y hoµn chØnh 58 4.9. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng α-NAA tíi tû lÖ chåi ra rÔ 59 4.10. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng IBA tíi kh¶ n¨ng ra rÔ chåi L« héi in vitro 61 4.11. ¶nh h−ëng cña hµm l−îng Than ho¹t tÝnh (THT) tíi kh¶ n¨ng ra rÔ cña c©y L« héi in vitro 62 4.12. ¶nh h−ëng cña thêi vô ra c©y ®Õn tû lÖ sèng cña c©y giai ®o¹n v−ên −¬m 65 4.13. ¶nh h−ëng cña thêi vô hñy ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn hÖ sè nh©n chåi c©y L« héi 68 Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………vii
1. Më ®Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò C©y L« héi (Aloe Vera) thuéc hä HuÖ t©y (Liliaceae) [3],[19], c©y mäc nhiÒu ë c¸c vïng cã khÝ hËu nãng vµ kh«. §©y lµ c©y d−îc liÖu ®−îc dïng trong c¶ ®«ng y vµ t©y y. C©y cã vÞ ®¾ng, tÝnh hµn, ®i vµo bèn kinh can, t× vÞ vµ ®¹i tr−êng. Nh÷ng tÝnh n¨ng cña L« héi ® ®−îc kh¾p n¬i trªn thÕ giíi biÕt ®Õn, tõ thêi v¨n minh cæ Ai CËp, Hy L¹p, Ên §é, Ch©u Phi vµ ®−îc sö dông c¸ch ®©y h¬n 2000 n¨m [9]. Mét trong nh÷ng tÝnh n¨ng kú diÖu cña loµi d−îc th¶o nµy ® ®−îc c¸c nhµ khoa häc t¹i Tr−êng §¹i häc Bang Texas (Mü) nghiªn cøu ®ã lµ dÞch chiÕt cña c©y L« héi cã kh¶ n¨ng lµm nhanh lµnh vÕt th−¬ng, do trong dÞch chiÕt chøa ho¹t chÊt cã tÝnh thÈm thÊu cao lµm gin në mao m¹ch, lµm t¨ng l−îng m¸u cung cÊp cho vïng xung quanh vÕt th−¬ng, lµm t¨ng tèc ®é ph©n chia tÕ bµo, kÝch thÝch hÖ thèng miÔn dÞch. Trong c©y L« héi cã chÊt ®«ng dÝnh (gel) rÊt cã Ých trong viÖc ®iÒu trÞ c¸c chøng rèi lo¹n tiªu ho¸ vµ bÖnh tiÓu ®−êng. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ë n−íc ngoµi còng ® ghi nhËn vµ khuyÕn c¸o uèng dÞch chiÕt L« héi (2 - 5 gram/ngµy) cã t¸c dông lµm chËm qu¸ tr×nh lo ho¸, t¨ng c−êng hÖ thèng miÔn nhiÔm vµ cã t¸c dông tèt cho ®−êng tiªu ho¸. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÊt gel chiÕt rót tõ c©y L« héi ®−îc dïng nhiÒu trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ d−îc phÈm, ho¸ mü phÈm nh−: kem thoa lªn da, thuèc viªn hay thuèc mì ®Ó trÞ bÖnh víi c¸c th−¬ng hiÖu thuèc L« héi, mü phÈm L« héi, vµ thùc phÈm d−íi d¹ng n−íc uèng xir«. ë ViÖt Nam, c©y L« héi cã nhiÒu dßng kh¸c nhau, trong ®ã c©y Aloe Vera ®−îc ghi nhËn lµ mét trong nh÷ng c©y thuèc cæ truyÒn ViÖt Nam, c©y ph©n bè nhiÒu ë c¸c vïng ven biÓn miÒn Trung. Tõ xa x−a nh©n d©n ta ® biÕt Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………1
®Õn c¸c t¸c dông cña c©y L« héi vµ sö dông trong c¸c bµi thuèc §«ng y. Ngµy nay ®Ó t¨ng c−êng sö dông ho¸ mü phÈm cã nguån gèc tõ th¶o d−îc th× mét trong c¸c c©y trång ®−îc quan t©m ph¸t triÓn ®ã lµ c©y L« héi. Tuy nhiªn vÊn ®Ò c©y gièng cho c¸c vïng nguyªn liÖu cßn gÆp khã kh¨n v× trong tù nhiªn c©y L« héi rÊt khã nh©n gièng b»ng h¹t. V× vËy ng−êi d©n vÉn th−êng nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng ®ã lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi thô ®éng cã hÖ sè nh©n gièng kh«ng cao, c©y sinh ra cã søc sèng thÊp v× thÕ kh«ng thÓ s¶n xuÊt ®−îc sè l−îng lín c©y gièng theo quy m« c«ng nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh»m t¹o ra c¸c gièng c©y trång chÊt l−îng tèt, kh«ng phô thuéc vµo mïa vô, nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc ® øng dông ph−¬ng ph¸p gi©m hom vµo c«ng t¸c nh©n gièng.Tuy nhiªn ph−¬ng ph¸p nµy cho kÕt qu¶ kh«ng cao ë nhiÒu ®èi t−îng c©y trång vµ ch−a ®¸p øng ®−îc sè l−îng lín c©y gièng [21]. C«ng nghÖ nh©n gièng v« tÝnh b»ng kü thuËt nu«i cÊy m« tÕ bµo lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc nh©n gièng v« tÝnh cã nhiÒu −u ®iÓm næi tréi lµ: cho hÖ sè nh©n gièng rÊt cao, s¶n xuÊt quanh n¨m kh«ng phô thuéc vµo mïa vô, cÇn Ýt diÖn tÝch s¶n xuÊt vµ vËt liÖu nh©n gièng ban ®Çu, c©y gièng s¶n xuÊt ra hoµn toµn s¹ch bÖnh, ®ång nhÊt vÒ mÆt di truyÒn [14], viÖc vËn chuyÓn c©y gièng ®i xa thuËn tiÖn, tæn thÊt Ýt, chÊt l−îng c©y ®−îc ®¶m b¶o do ®ã hoµn toµn cã thÓ ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu vÒ s¶n xuÊt c©y gièng víi sè l−îng lín mang tÝnh c«ng nghiÖp. Ph−¬ng ph¸p nµy ® ¸p dông thµnh c«ng ®èi víi nhiÒu lo¹i c©y trång nh− c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp: khoai t©y, chuèi, mÝa, døa…c¸c lo¹i c©y hoa: phong lan, cÈm ch−íng, cóc, ®ång tiÒn…c¸c lo¹i c©y l©m nghiÖp: keo lai, b¹ch ®µn, tÕch, giã trÇm [17]…c¸c lo¹i c©y d−îc liÖu: ®Þa hoµng, hµ thñ «, trinh n÷ hoµng cung…V× vËy viÖc øng dông c«ng nghÖ nu«i cÊy m« tÕ bµo ®Ó nh©n nhanh sè l−îng c©y gièng ®ñ cung cÊp cho c¸c vïng trång c©y nguyªn liÖu lµ rÊt cÇn thiÕt. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………2
Trªn c¬ së ®ã chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi: “Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi (Aloe vera Linne.var Sinensis Berger) b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro vµ ph−¬ng ph¸p gi©m hom th©n ”. 1.2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi Aloe vera Linne.var Sinensis Berger trªn c¬ së ®ã tõng b−íc x©y dùng quy tr×nh nh©n c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro vµ gi©m hom cho thùc tiÔn s¶n xuÊt. 1.2.2. Yªu cÇu * Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng v« tÝnh c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i cÊy in vitro: - X¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p khö trïng vµ thêi ®iÓm lÊy mÉu thÝch hîp cho tû lÖ mÉu s¹ch t¸i sinh cao. - X¸c ®Þnh m«i tr−êng t¸i sinh chåi thÝch hîp, rót ng¾n giai ®o¹n t¸i sinh chåi. - X¸c ®Þnh m«i tr−êng nh©n nhanh cho hÖ sè nh©n cao, chÊt l−îng chåi tèt. - X¸c ®Þnh m«i tr−êng ra rÔ tèi −u víi tû lÖ ra rÔ cao. - X¸c ®Þnh thêi vô, gi¸ thÓ ra c©y ®¶m b¶o tû lÖ c©y sèng ngoµi v−ên −¬m cao. * Nghiªn cøu kü thuËt nh©n gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom: - X¸c ®Þnh ¶nh h−ëng cña thêi vô huû ®Ønh sinh tr−ëng ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch c©y L« héi. - X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng ph¸t sinh chåi n¸ch qua viÖc phun chÕ phÈm dinh d−ìng. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………3
1.2.3. ý nghÜa khoa häc - Th«ng qua ®Ò tµi, t×m hiÓu ®−îc vai trß cña mét sè chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i sinh, nh©n nhanh vµ t¹o rÔ cho chåi in vitro cña c©y L« héi. - Lµm râ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh th«ng qua yÕu tè mïa vô ®Õn kh¶ n¨ng sèng vµ t¸i sinh cña mÉu cÊy còng nh− kh¶ n¨ng sèng vµ sinh tr−ëng cña c©y in vitro ë giai ®o¹n v−ên −¬m. 1.2.4. ý nghÜa thùc tiÔn - §Ò xuÊt ®−îc quy tr×nh nh©n nhanh gièng c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p in vitro, ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp sè l−îng lín c©y gièng cã chÊt l−îng cao, ®ång ®Òu cho s¶n xuÊt. Nh»m gãp phÇn gia t¨ng nguån nguyªn liÖu cung cÊp cho c¸c ngµnh y, d−îc, mü phÈm th¶o d−îc trong vµ ngoµi n−íc. - X¸c ®Þnh ®−îc kh¶ n¨ng nh©n gièng cña c©y L« héi b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m hom cã thÓ ¸p dông trong thùc tiÔn s¶n xuÊt. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………4
2. Tæng quan tμi liÖu 2.1. Giíi thiÖu chung vÒ c©y L« héi 2.1.1. LÞch sö ph¸t hiÖn C©y L« héi (Aloe vera Linne) lµ lo¹i c©y th¶o méc ® cã tõ thêi th−îng cæ [8]. Kho¶ng 5000 n¨m tr−íc C«ng Nguyªn, nhiÒu d©n téc ¶ rËp ë vïng Trung §«ng ® biÕt sö dông c©y L« héi ®Ó phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh. Råi tõ vïng Trung §«ng c©y L« héi di thùc sang nhiÒu quèc gia kh¸c nh−: Ên §é, Trung Quèc, Malaixia, Mexico, CuBa. LÞch sö tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c©y L« héi trªn kh¾p thÕ giíi g¾n liÒn víi sù hiÓu biÕt ngµy cµng phong phó vÒ c¸c lÜnh vùc: sinh häc, d−îc lý. T¹i nhiÒu quèc gia, d©n gian vÉn coi c©y L« héi nh− “mét ®Êng hµo kiÖt’’ bëi lÏ nã rÊt h÷u Ých vµ còng rÊt dÔ t×m, dÔ trång [12]. §Õn nay, sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu, c¸c nhµ khoa häc ® chøng minh ®−îc r»ng: c©y L« héi cã nguån gèc tõ B¾c Phi vµ Trung §«ng, tõ rÊt l©u nã ®−îc loµi ng−êi sö dông ®Ó lµm thuèc. Theo tµi liÖu cæ nhÊt cña ng−êi Sumeri viÕt b»ng ch÷ h¸n n«m trªn nh÷ng phiÕn ®Êt nung t×m thÊy ë thµnh phè Nippur tõ niªn ®¹i 2200 n¨m tr−íc C«ng Nguyªn. Dùa trªn c¸c ghi chÐp cña ng−êi Ai CËp cæ ®¹i trªn giÊy sËy cho thÊy: Ng−êi Ai CËp cæ dïng l¸ L« héi ®¬n thuÇn hoÆc phèi hîp víi nhiÒu d−îc th¶o thµnh 12 d¹ng bµo chÕ kh¸c nhau, dïng ch÷a nhiÒu bÖnh bªn trong vµ bªn ngoµi [42]. Vµo cuèi thÕ kû XIII nhµ khoa häc ng−êi ý Macro Polo (1254 - 1323) ® thùc hiÖn chuyÕn ®i nghiªn cøu thùc vËt nhiÖt ®íi Ch©u ¸ ®Õn Trung Quèc Macro Polo ® giíi thiÖu cho ng−êi d©n b¶n xø mét lo¹i c©y d−îc th¶o (sau nµy gäi lµ L« héi), tõ Trung Quèc c©y L« héi ®−îc di thùc sang ViÖt Nam [36], [38]. C©y L« héi lµ lo¹i c©y bôi nh− x−¬ng rång, cßn ®−îc gäi b»ng mét sè Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………5
tªn kh¸c nh−: T−îng ®¶m, Long tu, Du th«ng, L−ìi hæ, Hæ thiÕt... thuéc chi Aloe, hä HuÖ t©y (Liliaceae) [6]. Trong kho¶ng 180 loµi thuéc chi Aloe th× chØ cã 4 loµi ®−îc sö dông ®Ó lµm thuèc bæ d−ìng vµ ch÷a bÖnh, mét sè loµi cã ®éc tè. Hai loµi ®−îc chó ý nhiÒu nhÊt lµ Aloe Ferox Mill vµ Aloe vera. Linne. Theo s¸ch "C©y cá ViÖt Nam" cña Ph¹m Hoµng Hé th× chi Aloe ë n−íc ta chØ cã 1 loµi lµ Aloe vera L. Sinensis. Berger tøc lµ c©y L« héi l¸ nhá [8],[9]. 2.1.2. §Æc ®iÓm sinh häc cña c©y L« héi H×nh 2.1. C©y L« héi 1n¨m tuæi trong v−ên thÝ nghiÖm Theo Vâ V¨n Chi (1991) [4], §ç Thanh Héi (1997),[10] th× c©y L« héi lµ lo¹i c©y d¹ng th©n cá, mËp, mµu xanh lôc nh¹t, th©n ng¾n. C©y L« héi tr−ëng thµnh cã l¸ mËp, dµi 30 – 50 cm, réng 5 – 10 cm, dµy 1- 2cm. L¸ L« héi gåm 2 phÇn: phÇn vá ngoµi lµ líp vá xanh, khi c¾t ngang ch¶y ra nhùa mµu vµng cã mïi h¾c, ®Ó kh« chuyÓn thµnh mµu ®en, phÇn trong lµ phÇn thÞt mäng n−íc d¹ng gel. Côm hoa cña c©y cao kho¶ng 1m, mäc thµnh chïm, hoa to ®Òu cã mµu vµng lôc nh¹t. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………6
Qu¶ nang h×nh trøng mµu xanh, chøa nhiÒu h¹t. NÕu r¹ch mét ®−êng gi÷a l¸ L« héi t−¬i råi dïng th×a n¹o ë gi÷a l¸ L« héi quan s¸t sÏ cã mét chÊt gel trong suèt. 2.1.3. Thµnh phÇn hãa häc cña c©y L« héi Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn lÊy tõ l¸ L« héi, c¸c nhµ nghiªn cøu t×m thÊy c¸c chÊt sau: * Hîp chÊt anthraquinon: §©y lµ thµnh phÇn cã t¸c dông ch÷a bÖnh cña c©y L« héi bao gåm: - Aloe emodine chÊt nµy kh«ng cã trong dÞch t−¬i L« héi mµ cã trong nhùa kh«, chiÕm 0,05 - 0,5%. ChÊt nµy tan trong ether, cloroform, benzen, - Barbaloin: chiÕm 15 - 30% thµnh phÇn nhùa cña L« héi, chÊt nµy sÏ tan dÇn khi ®Ó ngoµi kh«ng khÝ vµ ¸nh s¸ng, tan ®−îc trong n−íc, cån, Axeton, tan Ýt trong Benzen vµ Cloroform. - Aloinosid A, Aloinosid B, Anthranol... * Glycosid, Aloezin, Aloenin * ChÊt nhùa: Esther cña acide Cinnamic * ChÊt h÷u c¬: monosacharide, polysacharide, cellulose, mannose, L- Rhamnose... * C¸c vitamine: B1, B2, B6, acide folic * C¸c Enzym: oxydase, lipase, amilase, catalase, allnilase * C¸c nguyªn tè kho¸ng vi l−îng: zinc, potasodium, mangesium, manganese, calcium... Theo Al.Awadi F vµ céng sù (1991) vµ Aloe Vera, Ajabnoor MA (1990) [26], [27], [28]. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………7
2.1.4. T¸c dông d−îc lý cña c©y L« héi Tõ n¨m 1700 tr−íc C«ng Nguyªn, con ng−êi ® biÕt sö dông c©y L« héi ®Ó trÞ b¸ch bÖnh nh−: da, lµm lµnh vÕt th−¬ng. Sau ®ã ng−êi ta ® dÇn dÇn ph¸t hiÖn thªm nhiÒu t¸c dông ch÷a bÖnh kh¸c cña c©y L« héi [12]. - N¨m 1981: Héi ®ång khoa häc Quèc gia Hoa Kú ® b¶o vÖ c¸c viÖn bµo chÕ c¸c s¶n phÈm L« héi [27]. - N¨m 1986 ®Õn nay: Hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm ®−îc tæng hîp tõ L« héi ra ®êi vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. Theo y häc cæ truyÒn Do c©y L« héi cã vÞ ®¾ng, tÝnh hµn, vµo 4 kinh: Can, tú, vÞ, ®¹i trµng nªn cã t¸c dông th«ng ®¹i tiÖn, m¸t huyÕt, h¹ nhiÖt, trÞ cam tÝch, kinh gi¶n ë trÎ em, ¨n uèng kh«ng tiªu, gióp tiªu hãa, ®¾p ngoµi trÞ pháng, r«m s¶y. H×nh 2.2. ChÊt gel trong l¸ c©y L« héi Theo y häc hiªn ®¹i - L« héi cã t¸c dông båi bæ c¬ thÓ sau khi èm, gióp tiªu hãa tèt, kÝch thÝch nhÑ niªm m¹c ruét kh«ng cho cÆn b ë l©u trong ruét. Sö dông víi liÒu nhá (0,05 – 0,10g). Ngoµi ra L« héi cßn cã t¸c dông ®Èy m¹nh nh−ng t¸c dông chËm, g©y sù xung huyÕt nhÊt lµ ë ruét giµ, cã t¸c dông sau 10 – 15 giê, ph©n mÒm nho, kh«ng láng sö dông víi liÒu nhá (0,05 – 0,10g)[2]. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………8
- Cã t¸c dông lµm lµnh vÕt th−¬ng: L« héi cã chøa nhiÒu kho¸ng chÊt nh− Canxi, Potassium, KÏm...cã chøa nhiÒu vitamin C vµ E. C¸c chÊt nµy lµ tiÒn chÊt c¬ b¶n ®Ó ®Èy nhanh tiÕn tr×nh lµm lµnh da. Canxi gi÷ vai trß quan träng trong hÖ thèng thÇn kinh vµ m« c¬, nã còng lµ chÊt xóc t¸c chÝnh trong qu¸ tr×nh lµm lµnh vÕt th−¬ng. - Chèng viªm nhiÔm dÞ øng: L« héi cã t¸c dông lµm lµnh vÕt ®øt, vÕt loÐt, vÕt pháng hay vÕt s−ng do c«n trïng c¾n ®èt trªn da v× nã cã chøa nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ gåm vitamin, c¸c hormon, chÊt Magnesium lactate... cã t¸c dông øc chÕ ph¶n øng Histamin, øc chÕ vµ lo¹i trõ Bradykinin lµ nh÷ng thµnh phÇn g©y ph¶n øng dÞ øng vµ viªm [24]. - Chèng sù lo hãa tÕ bµo: + L« héi cã chøa Canxi cã liªn quan ®Õn t©n dÞch trong tÕ bµo c¬ thÓ, duy tr× sù c©n b»ng gi÷a trong vµ ngoµi tÕ bµo, t¹o ra c¸c tÕ bµo kháe m¹nh. + L« héi cã chøa 17 amino - axit cÇn thiÕt ®Ó tæng hîp protein vµ tÕ bµo. + L« héi cã chøa c¸c chÊt kho¸ng nh−: Potassium, Sodium lµ c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho sù trao ®æi chÊt vµ c¸c ho¹t ®éng cña tÕ bµo. - Gi¶i ®éc cho c¬ thÓ: + L« héi cã chøa nguyªn tè Natri, Uronic axit nªn cã t¸c dông c¶i thiÖn vµ kÝch thÝch chøc n¨ng gan, thËn, hai c¬ quan chñ yÕu cña viÖc lo¹i trõ chÊt ®éc trong c¬ thÓ. + L« héi cã phÇn chÊt x¬ cuèn s¹ch c¸c thµnh phÇn chÊt th¶i n»m kÑt trong c¸c nÕp gÊp cña ruét. - Sinh n¨ng l−îng vµ dinh d−ìng: + L« héi cã chøa Vitamin C thóc ®Èy qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, sinh n¨ng l−îng cÇn thiÕt, duy tr× ho¹t ®éng miÔn dÞch gióp phßng chèng ®−îc nhiÒu bÖnh. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………9
+ L« héi cã chøa amino axit ®Ó t¹o prrotein gióp h×nh thµnh tÕ bµo vµ m«. + L« héi chøa c¸c enzym cÇn thiÕt ®Ó ph©n gi¶i c¸c chÊt ®−êng, ®¹m vµ chÊt bÐo trong d¹ dµy vµ ruét. - L« héi cã vai trß t¸ d−îc: + Cã chøa chÊt lignin lµ chÊt gióp thÊm s©u vµ lu©n chuyÓn cïng víi c¸c yÕu tè kh¸c mµ nã liªn kÕt, ®©y lµ lý do nhiÒu s¶n phÈm d−îc phÈm, mü phÈm pha trén víi L« héi. + Cã polysaccharide, c¸c chÊt kho¸ng, vitamin, amino axit cïng víi chÊt lignin tÈy s¹ch tÕ bµo chÕt, kÝch thÝch t¸i sinh tÕ bµo míi vµ bæ sung dinh d−ìng cho da. C¸c øng dông ®iÒu trÞ trong l©m sµng - TrÞ t¸o bãn: bét L« héi, cao mËt bß, bét cam th¶o t¸ d−îc võa ®ñ. Hay dïng lµ: L« héi t−¬i 100g, ®Ëu xanh c¶ vá 20g, ®−êng c¸t 50g nÊu ¨n. - TrÞ ®au l−ng: L« héi t−¬i 50g, ®Ëu ®en 50g, ®−êng c¸t 100g nÊu ¨n. - TrÞ môn nhät: gi nhuyÔn c¶ l¸ lÉn vá ®¾p lªn vïng x−ng ®á. - TrÞ r«m s¶y môn: lÊy n−íc cèt L« héi t−¬i thoa lªn vïng da bÖnh [2]. 2.1.5. Kü thuËt trång c©y L« héi ë n−íc ta, c©y L« héi cã thÓ trång ®−îc ë nhiÒu n¬i, nh−ng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng khu vùc cã sè ngµy n¾ng trong n¨m cao nh− khu vùc MiÒn Trung vµ T©y Nguyªn. Khi trång c©y L« héi kh«ng ph¶i ®Çu t− ban ®Çu nhiÒu, kü thuËt ch¨m sãc ®¬n gi¶n vµ trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch l©u dµi [12]. Kü thuËt lµm ®Êt - Chän ®Êt: L« héi là c©y chÞu ®−îc kh« h¹n, nh−ng kh«ng chÞu ®−îc ngËp óng, do ®ã ph¶i chän vïng ®Êt cao r¸o, tho¸ng xèp, tèt nhÊt lµ ®Êt pha c¸t ®Ó dÔ tho¸t n−íc. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………10
- Lµm ®Êt: §Êt trång ph¶i ®−îc cÇy bõa kü, môc ®Ých lµm nhá ®Êt vµ san ph¼ng ruéng trång, sau ®ã lªn luèng, ®¸nh rnh trång. Th«ng th−êng luèng ®−îc ®¸nh cao kho¶ng 20 cm ®Ó dÔ tho¸t n−íc. §¸nh rnh trång theo mËt ®é hµng c¸ch hµng 80 cm, c©y c¸ch c©y 40 cm. - Bãn lãt: Sö dông ph©n chuång hoai ®Ó bãn lãt. Mçi c©y bãn lãt kho¶ng 500- 700g ph©n chuång, kho¶ng 2,5 tÊn ph©n chuång/ha. Thêi vô trång C©y L« héi cã thÓ trång quanh n¨m, nh−ng tèt nhÊt lµ trång vµo mïa Xu©n vµ mïa Thu, v× ®©y lµ thêi gian c©y L« héi con cã thÓ phôc håi vµ ph¸t triÓn nhanh nhÊt. Kü thuËt trång C©y con trång ®−îc lÊy tõ v−ên −¬m, khi ®µo c©y con nªn cÈn thËn, lÊy ®−îc cµng nhiÒu rÔ cµng tèt, nh»m thu ng¾n thêi gian håi søc cña c©y con. Khi trång ®Ó mÇm c©y con nh« khái mÆt ®Êt, nÕu lÊp ®Êt lªn trªn ngän c©y sÏ g©y óng thèi khi t−íi n−íc, gi÷ cho c©y th¼ng ®øng vµ rÔ phñ ®Òu míi lÊp chÆt ®Êt, nÕu ®Êt kh«ng ®ñ Èm ®Ó gi÷ gèc nªn t−íi thªm n−íc. Sau ®ã, nÕu trêi kh« h¹n ph¶i th−êng xuyªn t−íi n−íc gi÷ ®é Èm võa ®ñ, nÕu trêi m−a liªn tôc th× ph¶i chó ý tho¸t n−íc, v× c©y con rÊt dÔ bÞ chÕt do óng n−íc. C©y L« héi võa trång xong mÇm l¸ sÏ ®á hoÆc vµng, nh−ng khi c©y® bÐn rÔ mÇm sÏ xanh trë l¹i. C©y L« héi gièng sau khi ®−a ra khái v−ên −¬m nªn ®Ó ë chç r©m m¸t tõ 2 - 3 ngµy, sau ®ã míi ®em ra trång th× c©y con sÏ nhanh mäc mÇm vµ tØ lÖ sèng cao h¬n [11]. Kü thuËt ch¨m sãc ViÖc ch¨m sãc c©y L« héi chñ yÕu gåm c¸c kh©u kü thuËt: - T−íi n−íc: C©y L« héi chÞu ®−îc n¾ng h¹n nh−ng l¹i ph¸t triÓn tèt khi cã ®é Èm trong ®Êt võa ph¶i. V× vËy, trong mïa kh« ph¶i t−íi n−íc th−êng xuyªn gi÷ ®é Èm cho ®Êt. Tèt nhÊt 3 - 5 ngµy ph¶i t−íi n−íc 1 lÇn gióp c©y Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………11
sinh tr−ëng tèt, ®¹t n¨ng suÊt chÊt l−îng cao. - Tiªu n−íc: C©y L« héi kh«ng chÞu ®−îc ngËp óng qu¸ l©u. Do vËy, nÕu trêi m−a dµi ngµy ph¶i kh¬i th«ng rnh trång t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tho¸t n−íc tèt. NÕu ®Ó m−¬ng rnh bÞ tÝch n−íc sÏ g©y thèi rÔ, lµm cho c©y L« héi chÕt hµng lo¹t. - Lµm cá xíi x¸o ®Êt: Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc c©y L« héi ph¶i xíi x¸o ®Êt vµ trõ cá nhiÒu ®ît. ViÖc xíi ®Êt th−êng xuyªn sÏ gióp cho nÒn ®Êt ®−îc th«ng tho¸ng vµ trõ ®−îc c¸c lo¹i cá d¹i, lµm cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ c¸c chÊt dinh d−ìng trong ®Êt ®−îc nhanh chãng ®Ó c©y L« héi dÔ hÊp thu, sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n. - Bãn ph©n: C©y L« héi cã kh¶ n¨ng hÊp thô vµ chuyÓn hãa nhanh c¸c chÊt dinh d−ìng trong ®Êt. Do ®ã, ngoµi viÖc bãn lãt b»ng ph©n chuång (kho¶ng 2,5 tÊn/ha) ph¶i th−êng xuyªn bãn thóc cho c©y L« héi b»ng ph©n NPK. Thêi gian bãn thóc tèt nhÊt lµ 1 th¸ng/lÇn, víi liÒu l−îng kho¶ng 100kg/ha. Khi bãn ph©n tr¸nh lµm bÈn l¸, th−êng bãn tr−íc khi trêi cã m−a hoÆc ph¶i t−íi n−íc sau khi bãn ph©n. Mçi lÇn bãn ph©n nªn kÕt hîp víi xíi x¸o ®Êt ®Ó c©y dÔ hÊp thô h¬n [11] Phßng trõ bÖnh h¹i BiÓu b× l¸ cña L« héi ®−îc bao bäc bëi mét líp gi¸p cøng, nªn c¸c lo¹i c«n trïng khã cã thÓ g©y h¹i. Nh−ng trong ®iÒu kiÖn trång víi mËt ®é dµy, ®Êt qu¸ Èm vµ nhiÖt ®é thÊp, l¸ cña L« héi sÏ bÞ mét sè lo¹i trùc khuÈn g©y h¹i. Trªn mÆt l¸ xuÊt hiÖn nhiÒu ®èm ®en vµ sÏ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn chÊt l−îng cña c©y. BiÖn ph¸p phßng trõ: §¶m b¶o th«ng tho¸ng trong v−ên trång L« héi ph¶i kÞp thêi tiªu n−íc ®Ó khèng chÕ ®é Èm cña ®Êt phï hîp, lµm cá ®óng lóc gióp c©y ph¸t triÓn m¹nh, t¹o nªn kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh tèt. NÕu xuÊt hiÖn dÊu hiÖu bÖnh do trùc khuÈn g©y ra, nªn nhanh chãng c¾t bá nh÷ng l¸ mang bÖnh ®em tiªu hñy, tr¸nh l©y lan sang c¸c l¸ kh¸c. Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ………………………12