Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất trường Sĩ quan Lục quân 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:133

Thêm vào BST

Báo xấu

241
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất trường Sĩ quan Lục quân 2 là nhằm khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất trường Sĩ quan Lục quân 2 để đề xuất một số biện pháp nhằm giảm bớt những khó khăn tâm lý đó cho học viên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học: Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất trường Sĩ quan Lục quân 2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Vân KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Vân KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƯỜNG SĨ QUAN LỤC QUÂN 2 Chuyên ngành : Tâm lý học Mã số : 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐOÀN VĂN ĐIỀU Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
LỜI CAM ĐOAN Tác giả cam đoan luận văn này do chính bản thân tác giả thực hiện, số liệu luận văn trung thực do tác giả khảo sát các học viên năm thứ nhất và giảng viên, cán bộ quản lý học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2 năm học 2012 -2013. Đề tài chưa từng được công bố dưới mọi hình thức. Người cam đoan xin chịu mọi trách nhiệm theo quy định của Phòng Sau đại học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí minh nếu vi phạm lời cam đoan trên. Tp. Hồ Chí Minh, 25 tháng 11 năm 2013 Tác giả NGUYỄN THỊ VÂN 1
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tác giả xin chân thành gửi lời cảm ơn đến: * Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; * Phòng Sau đại học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; * Khoa Tâm lý – Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; * Các Thầy Cô giáo Phòng sau đại học và Khoa Tâm lý – Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh; * Ban Giám hiệu, Lãnh đạo, Chỉ huy các đơn vị trực thuộc Trường SQLQ2 (Trường Đại học Nguyễn Huệ); * Các Thầy Cô giáo, Cán bộ quản lý và các học viên năm thứ nhất năm học 2012-2013 Trường SQLQ2; * PGS.TS. Đoàn Văn Điều, người hướng dẫn khoa học; * Đại tá, PGS.TS. Vũ Thanh Hiệp, Phó Trưởng phòng Khoa học Quân sự, Trường SQLQ2; * Bố, Mẹ, Chồng, con trai, anh chị em trong gia đình; * Tất cả bạn bè, đồng nghiệp; các bạn học viên lớp Cao học Tâm lý học K22; Đã tận tình giảng dạy, hướng dẫn, tạo điều kiện, giúp đỡ, động viên, khuyến khích tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn này cũng như con đường phát triển tri thức của tác giả. . Tp, Hồ Chí Minh, ngày 25 tháng 11 năm 2013 Tác giả NGUYỄN THỊ VÂN 2
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. 2 MỤC LỤC .................................................................................................................... 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 5 MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 6 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................. 6 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................... 8 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................... 8 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................................. 8 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................ 8 6. Giới hạn của đề tài .......................................................................................................... 8 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP ...................................................................................................... 11 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................ 11 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ...........................................................................11 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ...........................................................................15 1.2. Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu........................................................................ 21 1.2.1. Khó khăn ...............................................................................................................21 1.2.2. Khó khăn tâm lý ....................................................................................................22 1.2.3. Hoạt động và hoạt động học tập ............................................................................25 1.2.4. Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập .............................................................29 1.3. Hoạt động học tập và khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2. ........................................................................................ 31 1.3.1. Hoạt động học tập và môi trường sinh hoạt của học viên trong môi trường quân sự .....................................................................................................................................31 1.3.2. Một số đặc điểm của học viên năm thứ nhất trường Quân sự...............................34 1.3.3. Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên ........................................36 1.3.4. Nguyên nhân gây ra những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên .........................................................................................................................................39 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KHÓ KHĂN TÂM LÝ CỦA HỌC VIÊN NĂM THỨ NHẤT TRƯỜNG SỸ QUAN LỤC QUÂN 2 ................................................ 46 2.1. Khái quát trường Sĩ quan Lục quân 2 ..................................................................... 46 3
2.2. Tổ chức nghiên cứu.................................................................................................... 48 2.2.1. Dụng cụ nghiên cứu đề tài.....................................................................................48 2.2.2. Mẫu nghiên cứu .....................................................................................................49 2.3. Thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất. .................................................................................................................................... 54 2.3.1. Thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập. ..........................................54 2.3.2. Thực trạng nguyên nhân gây ra những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập 73 2.4. Một số giải pháp góp phần giảm bớt khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập cho học viên năm thứ nhất. .............................................................................................. 86 2.4.1. Giải pháp từ phía Nhà trường ................................................................................86 2.4.2. Giải pháp từ phía học viên ....................................................................................91 2.4.3. Các kiến nghị .........................................................................................................93 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 101 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 105 4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTĐ, CTCT : Công tác Đảng, công tác chính trị CTQG : Chính trị Quốc gia ĐHQG : Đại học Quốc gia ĐLTC : Độ lệch tiêu chuẩn ĐUQSTW : Đảng ủy Quân sự Trung ương. GV-CBQL : Giảng viên, cán bộ quản lý HV : Học viên N : Số khách thể NQ : Nghị quyết Nxb : Nhà xuất bản SQLQ2 : Sĩ quan Lục quân 2 TB : Trung bình ThB : Thứ bậc TW : Trung ương XHCN : Xã hội chủ nghĩa 5
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thực tiễn, để tồn tại và phát triển con người phải tiến hành hoạt động. Khi tiến hành hoạt động con người sẽ gặp phải những khó khăn ở những mức độ khác nhau. Trong những những khó khăn đó có khó khăn tâm lý. Khi gặp khó khăn, con người thường rơi vào trạng thái chán nản, bực bội, buông xuôi, mệt mỏi cả về thể chất lẫn tinh thần từ đó ít nhiều ảnh hưởng tới kết quả của hoạt động. Có rất nhiều hoạt động khác nhau trong đó có hoạt động học tập và trong những khó khăn mà con người gặp phải thì có khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập. Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập xảy ra với các chủ thể khác nhau trong đó có học viên năm thứ nhất các trường trong quân đội. Hiện nay, trong đội ngũ sĩ quan Quân đội nhân dân Việt Nam, lực lượng sĩ quan trẻ ngày càng chiếm tỷ lệ cao, đây được xem là xu thế tất yếu của quá trình thực hiện trẻ hóa cán bộ. Họ chính là lực lượng lòng cốt, bảo đảm sự chuyển tiếp liên lục, vững chắc giữa các thế hệ cán bộ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội trong thời kỳ mới. Đội ngũ sĩ quan trẻ của quân đội ta được trưởng thành trong sự nghiệp đổi mới đất nước, được tuyển chọn tương đối chặt chẽ, được đào tạo cơ bản, toàn diện, có sức khỏe, có trình độ, phẩm chất và năng lực chuyên môn từng bước được hoàn thiện, đã đảm nhận khá tốt chức trách, nhiệm vụ được giao. Nghị quyết 94/ĐUQSTƯ đã đánh giá chất lượng đội ngũ cán bộ quân đội, trong đó có đội ngũ sĩ quan trẻ là: “Đội ngũ cán bộ luôn trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với Đảng, với nhân dân; có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý thức cảnh giác, tinh thần trách nhiệm cao, khắc phục khó khăn, hoàn thành nhiệm vụ trong mọi tình huống. Trình độ, kiến thức và năng lực lãnh đạo chỉ huy, trình độ chuyên môn kỹ thuật nghiệp vụ được nâng cao. Đại bộ phận cán bộ giữ gìn được phẩm chất đạo đức cách mạng, có ý thức tổ chức kỷ luật và lối sống trong sạch lành mạnh”[10]. Đội ngũ cán bộ sĩ quan này được đào tạo từ nhiều trường trong quân đội, trong đó phải kể đến một ngôi trường lớn có bề dày lịch sử là Trường sĩ quan Lục quân 2. Trường sĩ quan Lục quân 2 (SQLQ2) là trung tâm đào tạo sĩ quan chỉ huy-tham mưu cấp phân đội, bậc đại học ở khu vực phía Nam, là nơi cung cấp cán bộ chỉ huy binh chủng hợp thành cấp phân đội cho các đơn vị trong toàn quân. Từ ngày thành lập, nhà trường đã đào tạo được lực lượng sĩ quan đông đảo ở các cấp học, bậc học khác nhau, đáp ứng được 6
mọi yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và chiến đấu của quân đội cũng như sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN). Học viên trường SQLQ2 cơ bản là những thanh niên, học sinh và hạ sĩ quan, binh sĩ có đủ điều kiện, tiêu chuẩn tuyển sinh của Bộ Quốc phòng, đã trúng tuyển (hoặc được cử tuyển) vào Nhà trường. Học viên có thành phần xuất thân đa dạng, phong phú; trong học tập, rèn luyện chịu tác động của thói quen tập tục của thành phần xuất thân và nơi cư trú. Học viên được học tập, rèn luyện trong môi trường quân sự có sự lãnh đạo và quản lý chặt chẽ theo đúng điều lệnh kỷ luật quân đội, chế độ quy định của Nhà trường. Những đặc điểm này của học viên vừa là thuận lợi nhưng cũng là khó khăn thách thức của nhà trường. Hầu hết học viên có động cơ học tập, rèn luyện đúng đắn, nhưng cũng cần rèn luyện thêm bản lĩnh và kinh nghiệm do chưa được va chạm thực tế, chưa được tôi luyện, thử thách trong các tình huống khó khăn, ý thức về “cái tôi” còn quá mạnh mẽ, tự đánh giá về bản thân không ổn định và có tính mẫu thuẫn nhưng đột ngột phải sinh hoạt và học tập ở môi trường mới đặc thù trong quân đội với nhiều khác biệt về khối lượng, nội dung tri thức, phương pháp giảng dạy, hình thức học tập, ăn ở, sinh hoạt, yêu cầu về chấp hành kỷ luật nghiêm ngặt, cường độ huấn luyện cao... nên ít nhiều gây ra những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập như chưa an tâm tư tưởng, mệt mỏi, buồn phiền, chán nản, căng thẳng, thụ động, lo lắng không thực hiện tốt các nhiệm vụ học rèn; tâm lý lo ngại, run sợ khi khi sử các loại vũ khí, trang bị mang tính hủy diệt, sát thương lớn; mất bình tĩnh, lúng túng khi thi vấn đáp; có cảm giác bị ép buộc, áp lực khi thực hiện các chế độ, thiếu tự tin khi đứng trước tập thể; luôn cảm thấy nhớ nhà,...ảnh hưởng đến kết quả học tập của bản thân cũng như của nhà trường. Trong khi đó, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, nhiệm vụ xây dựng quân đội trong , thời kỳ mới … đang đặt ra những yêu cầu mới cao hơn trong xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, sĩ quan quân đội, trước hết là đội ngũ sĩ quan trẻ cả về phẩm chất chính trị, đạo đức, năng lực công tác, tạo ra sức mạnh giúp các sĩ quan trẻ vượt qua khó khăn trở ngại, cám dỗ… để hoàn thành nhiệm vụ. Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài“Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất Trường sĩ quan Lục quân 2” để thực hiện làm luận văn cao học Tâm lý học. 7
2. Mục đích nghiên cứu Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2 để đề xuất một số biện pháp nhằm giảm bớt những khó khăn tâm lý đó cho học viên. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Khái quát, hệ thống hóa các tài liệu làm cơ sở lý luận cho đề tài. 3.2. Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2. 3.3. Đề xuất một số biện pháp giúp học viên giảm bớt những khó khăn tâm lý đó. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất đào tạo sĩ quan tại Trường SQLQ2. 4.2. Khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: 280 học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2 và 200 giảng viên và cán bộ quản lý nhóm học viên nêu trên của Trường SQLQ2. 5. Giả thuyết khoa học - Đa số học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2 gặp một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập. Các khó khăn tâm lý này có nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan. - Nếu hiểu rõ những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập này thì sẽ giúp các học viên học tập tốt hơn. 6. Giới hạn của đề tài - Nguyên cứu một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất năm học 2012 – 2013 tại Trường Sĩ quan Lục quân 2. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận 8
Đề tài sử dụng phối hợp các phương pháp luận khác nhau, trong đó có hai phương pháp luận đóng vai trò chủ yếu: 7.1.1. Quan điểm hệ thống cấu trúc - Vận dụng quan điểm này để xây dựng cơ sở lý luận như khái niệm khó khăn, khó khăn tâm lý, khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập, biểu hiện, nguyên nhân, giải pháp giảm bới khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập. Nghiên cứu đề tài (xây dựng bảng hỏi, bình luận thực trạng) được tiến hành trên cấu trúc đã được thiết lập. 7.1.2. Quan điểm thực tiễn Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm nhất các trường đại học nói chung đã được một số tác giả nghiên cứu trước đó và chỉ ra rằng có khó khăn tâm lý ở các mức độ khác nhau. Học viên năm thứ nhất Trường SQLQ2 vừa có các đặc điểm của sinh viên năm thứ nhất nêu trên, đồng thời cũng có đặc điểm riêng, đặc thù nên cũng không tránh khỏi gặp những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của mình. Vì vậy, việc tìm hiểu thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất nêu trên, phân tích các nguyên nhân gây khó khăn tâm lý đó và đề xuất giải pháp nhằm giảm bớt những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên là có ý nghĩa thực tiễn, góp phần giải quyết những vấn đề của thực tiễn đặt ra. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Để tiến hành nghiên cứu đề tài này, người nghiên cứu sử dụng phối hợp các phương pháp sau: 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Mục đích: khái quát hóa, hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản, trên cơ sở đó xây dựng các bảng hỏi. Yêu cầu: Đọc tài liệu, tham khảo một số công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài, tìm ra những cơ sở nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn * Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Mục đích: Đây là phương pháp nghiên cứu chính của đề tài. Chúng tôi xây dựng hai bảng hỏi cho học viên và GV-CBQL đối tượng học viên đó để tìm hiểu một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất và nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý đó. 9
Yêu cầu: Dựa trên cơ sở lý luận của đề tài và các phương pháp luận để xây dựng bảng hỏi phù hợp với mục đích yêu cầu. Bảng hỏi được thử nghiệm trước khi điều tra chính thức trên khách thể chính và khách thể bổ trợ. * Phương pháp thống kê toán học Mục đích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học nhằm làm rõ hơn các giả thuyết nghiên cứu Yêu cầu: Sử dụng phần mềm SPSS for Window, phiên bản 11.5 để xử lý thống kê: tính tần số, tỷ lệ phần trăm, trị số trung bình, độ lệch chuẩn làm cơ sở để bình luận số liệu thu được từ phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. 10
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong lịch sử nghiên cứu tâm lý, khó khăn tâm lý nói chung và khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập nói riêng đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước nghiên cứu, xem xét dưới nhiều góc độ, ở nhiều khách thể, nhiều lĩnh vực khác nhau. 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Trong thực tiễn, để tồn tại và phát triển con người phải tiến hành hoạt động. Khi tiến hành hoạt động con người sẽ gặp phải những khó khăn ở những mức độ khác nhau. Chính điều này ảnh hưởng lên kết quả hoạt động. Chủ thể hoạt động khi gặp khó khăn sẽ phải nỗ lực, tích cực, tìm ra nhiều cách thức để vượt qua, để đạt kết quả cuối cùng một cách hiệu quả nhất có thể. Những khó khăn này có thể do môi trường, do những hoàn cảnh khách quan tác động nhưng cũng có thể xuất phát từ chính bản thân chủ thể hoạt động gây nên và được gọi chung là những khó khăn trong quá trình hoạt động của con người. Trong những hoạt động sống đó của con người có hoạt động học tập. Đối với con người, học tập là phương thức để tiếp thu tri thức, kỹ năng nhằm mục đích nhận biết, tác động, cải tạo thế giới hiện thực, phục vụ cho lợi ích của con người. Lịch sử loài người đã chứng minh, chỉ thông qua con đường học tập, thì những di sản văn hoá vật chất, tinh thần từ thế hệ trước mới được lưu truyền cho thế hệ sau và cũng nhờ đó mà những giá trị này mới còn tồn tại. Tuy nhiên, học tập không phải là một hoạt động đơn giản. Trong quá trình biến tri thức của nhân loại thành vốn kinh nghiệm riêng của cá nhân con người đã gặp không ít khó khăn, trong đó có những khó khăn về mặt tâm lý. Khi bàn về những khó khăn tâm lý trong học tập, các nhà tâm lý học Liên Xô (cũ) là A.I Palko, N.V Cudơmina, L. Oxtrốpxkaia….đã chỉ ra những khó khăn trong công tác giáo dục trẻ mầm non trong những công trình nghiên cứu của họ. Theo các tác giả này, những khó khăn thường nảy sinh với những giáo viên chưa được đào tạo về chuyên môn, họ thường gặp khó khăn trong việc điều khiển hoạt động học tập, trong đó có liên quan đến việc phân bố thời gian cho giờ học, sự lựa chọn phương pháp và cách thức tiến hành giờ học, sử dụng các phương tiện kỹ thuật đồ dùng dạy học, sự chuyển tải lưu lượng thông tin tới học sinh trong giờ học. Các tác giả 11
trên cũng chỉ ra rằng: mức độ khó khăn trong công tác của người giáo viên liên quan đến trình độ nghiệp vụ, thâm niên công tác, sự chuẩn bị bài giảng trước khi lên tiết học. Và để khắc phục những khó khăn phải đồng thời có sự vận hành của cả hệ thống giáo dục như: có sự cải cách giáo dục, tổ chức hệ thống trường, lớp đến tất cả các mặt khác nữa; các ngành các cấp cũng cần tăng cường công tác giáo dục trẻ tuổi mầm non; các ngành công nghiệp nhẹ chú ý trong việc sản xuất đồ chơi, đồ dùng, trang thiết bị phụ trách công tác giảng dạy và học mầm non; việc phát hành báo chí, phim ảnh, sân khấu, tuyên truyền qua hệ thống báo đài phục vụ công tác mầm non; đẩy mạnh việc kết hợp giữa nhà trường, gia đình và công tác tổ chức xã hội trong việc giáo dục trẻ [31]. Các tác giả đã nêu ra một loạt các yếu tố gây khó khăn cho quá trình giao tiếp nhưng cụ thể khó khăn tâm lý trong giao tiếp là gì và cách phân loại nó như thế nào thì các công trình này chưa đề cập đến [17]. Nhà tâm lý học Pháp Bianka Zazzo, cùng các cộng sự với công trình nghiên cứu: “Bước chuyển lớn từ mẫu giáo lên lớp một” đã góp phần quan trọng làm sáng tỏ thêm vấn đề khó khăn của học sinh lớp một ở nước Pháp. Xuất phát điểm của Bianka Zazzo là việc ở Pháp hàng năm có khoảng 20% học sinh phải lưu ban. Tỷ lệ này đã tồn tại nhiều năm, mặc dù ngành giáo dục Pháp đã có nhiều biện pháp giải quyết nhưng chưa có hiệu quả thực sự. Theo nhóm tác giả, tình trạng này có nhiều nguyên nhân. Trong đó một số học sinh lớp 1 chưa thích ứng tốt và gặp nhiều khó khăn về tâm lý ở môi trường lớp một là nguyên nhân quan trọng. Nghiên cứu đã chỉ ra “khó khăn tâm lý lớn nhất mà trẻ gặp phải đã cản trở sự thích ứng với hoạt động học tập của trẻ là sự thay đổi môi trường hoạt động một cách triệt để”, gọi là chuyển dạng hoạt động chủ đạo. Các tác giả chỉ ra rằng: ở lớp mẫu giáo trẻ lấy hoạt động vui chơi làm chủ đạo, vừa học vừa chơi, hoạt động đa dạng, tính tự do tùy hứng cá nhân nặng hơn tính chỉ đạo của giáo viên. Bước sang lớp một, hoạt động học tập là chủ đạo, học sinh phải nghiêm chỉnh thực hiện sự chỉ đạo chặt chẽ của giáo viên, theo nguyên tắc lớp học. Vì thế, trẻ nào vượt qua được khó khăn này thì sẽ học tốt, còn không vượt qua được thì sẽ chán học, kết quả học tập không cao. Công trình này ít giải quyết các vấn đề lý luận mà nhằm vào giải quyết các mặt thực tiễn của vấn đề và cũng chưa xác định được khái niệm khó khăn tâm lý [41, tr.19]. Khi nghiên cứu vấn đề thích ứng của học sinh lớp một, C.M. Sukina cho rằng, học sinh lớp một có gặp khó khăn tâm lý khi đến trường phổ thông và mức độ thích ứng với hoạt động học tập ở ba mức độ khác nhau: cao, trung bình, và thấp. Nghiên cứu cho rằng 12
những tác động không thuận lợi tạo ra khó khăn tâm lý cho trẻ lớp một là phương pháp giáo dục sai lầm của gia đình, trẻ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng đi học, trẻ không thỏa mãn trong giao tiếp với người lớn, trẻ tự nhận thức không đúng về bản thân trong nhóm bạn, trình độ học vấn thấp của cha mẹ, sự biểu hiện thái độ không tích cực của giáo viên đối với trẻ. Theo tác giả, việc kế thừa phương pháp làm việc và quan hệ sư phạm đối với trẻ giữa cô bảo mẫu và giáo viên lớp một có vai trò quan trọng trong sự thích ứng của trẻ với nhà trường. Bởi vì theo tác giả, một trong những nguyên nhân cơ bản của việc khó thích ứng, xuất hiện những khó khăn là sự thay đổi đột ngột quan hệ của trẻ với giáo viên. Các tác giả khác như: E.G. Vinograi, A.A. Bônrađencô, A.M. Xmonxki chỉ rõ sự cần thiết trong một số giai đoạn đào tạo nghề, phải hướng tới sự hình thành những kỹ năng cùng nhau phân tích tình huống, phương pháp phân tích tình huống cụ thể là phương pháp học tập tích cực và con đường đạt hiệu quả cao nhất trong việc đào tạo nghề. Qua thực tiễn đào tạo mầm non rất nhiều năm ở Liên Xô (cũ) các nhà nghiên cứu đã khẳng định rằng: “Hoạt động có hiệu quả của giáo viên mầm non không thể thiếu sự lĩnh hội những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp mà đặc biệt là những kiến thức tâm lý hoạt động của giáo viên mầm non, về các kỹ năng phân tích và xử lý các tình huống trong công tác”. Các nhà nghiên cứu đã đi đến kết luận: Sự khắc phục khó khăn và lĩnh hội tay nghề sư phạm diễn ra trong quá trình giáo viên nghiên cứu tâm lý trẻ, làm sâu sắc và giàu có kiến thức, nâng cao trình độ văn hóa chung, hình thành kỹ năng và hiểu biết nghề nghiệp. Điều quan trọng để đạt được những điều cơ bản trên là sự học tập, trau dồi nghiệp vụ, chuyên môn của các giáo sinh sư phạm mầm non. Các tác giả cũng chỉ ra tầm quan trọng phải làm là phải nâng cao hiệu quả đào tạo đội ngũ giáo viên mầm non, tổ chức việc thực tập sư phạm tốt hơn, hoàn thiện hơn công tác hướng nghiệp để tác động tích cực đến nâng cao tay nghề cho giáo viên [31, tr.7]. Tác giả A.V. Pêtrốpxki rất quan tâm đến sự thích ứng xã hội. Ông cho rằng sự thích ứng xã hội là quá trình thích nghi tích cực của cá nhân hoặc tập thể (lớp, nhóm) với các điều kiện vật chất, các tiêu chuẩn và giá trị được xác định của môi trường xã hội. Trong đó, cá nhân, tập thể đó phải nắm được các tiêu chuẩn và giá trị của môi trường trong quá trình xã hội hóa, cũng như trong quá trình thay đổi và cải tạo môi trường cho phù hợp với điều kiện và mục đích mới của hoạt động. Nghiên cứu khó khăn tâm lý trẻ em khi vào lớp một ông đã chia thành: Những khó khăn liên quan đến đặc điểm chế độ học tập mới; Những khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ giao tiếp mới với thầy cô giáo và bạn bè; Khó khăn với việc thích nghi với hoạt động mới. Lúc đầu trẻ được sự chuẩn bị của gia đình, nhà trường và xã 13
hội nên có tâm lý vui thích và sẵn sàng đi học, về sau hứng thú học tập giảm dần và trẻ chán học. Tác giả có đề cập đến những nguyên nhân dẫn đến khó khăn và ảnh hưởng của những khó khăn nêu trên đến đời sống của trẻ, và đề xuất một số biện pháp giải quyết khó khăn cho trẻ. Tuy nhiên khách thể nghiên cứu vẫn chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu học sinh lớp một.[21]. Theo nhà tâm lý học Mauricé Deberse trong công trình nghiên cứu khó khăn tâm lý của trẻ đã chỉ ra rằng: đứng trước ngưỡng cửa lớp một, trẻ em gặp rất nhiều khó khăn tâm lý. Điều này đã ảnh hưởng đến sự thích ứng với hoạt động học tập, làm cho trẻ sợ học, không muốn tới trường và kết quả học tập không cao. Ballard và Clauchy (1985) đã chỉ ra những khó khăn tâm lý trong quá trình học tập của từng sinh viên Châu Á khi học tại các trường Đại học của Úc. Hai tác giả đã khẳng định: sinh viên đến từ các nền văn hóa khác nhau thường đặt ra các mục tiêu khác nhau trong cách nghĩ và cách học của họ. Hầu hết sinh viên nghĩ và học theo cách mà họ đã được đào tạo ở trường phổ thông và đại học vì vậy họ có thể thành công ở môi trường và đất nước của họ nhưng lại gặp thất bại ở đất nước khác, môi trường học tập khác. Các tác giả kết luận: sinh viên cần phải có một sự chuyển biến lớn giữa các nền văn hóa, kiến thức khác nhau để thích ứng với môi trường học tập mới [50]. Vào năm 1986, tác giả G.M. Anđreeva với việc tiến hành phân tích các chức năng thông tin của quá trình giao tiếp ở con người đã nhận thấy ở điều kiện trao đổi thông tin của con người có thể xuất hiện những rào cản tâm lý. Nghiên cứu cũng chỉ ra một số nguyên nhân làm nảy sinh những trở ngại tâm lý trong quá trình giao tiếp [5]. Năm 1987, tác giả E.V. Sukanova viết cuốn sách có tựa đề “Những khó khăn của giao tiếp liên nhân cách” trong đó đề cập đến những vấn đề điển hình như vị trí, đặc điểm hay nhân cách của hiện tượng giao tiếp và chủ thể giao tiếp. Nghiên cứu thiên về phân tích những trở ngại trong giao tiếp liên nhân cách, chưa đề cập đến yếu tố cá nhân có sự chi phối và ảnh hưởng đến quá trình giao tiếp với nhau, trong quá trình cùng tham gia giao tiếp với người khác. Tác giả V.A. Cancalic (1987) khi nghiên cứu nhu cầu giao tiếp sư phạm của giáo viên đã nêu ra một số khó khăn tâm lý trong giao tiếp của sinh viên sư phạm như không biết cách giàn xếp, tổ chức một cuộc tiếp xúc; không hiểu đặc điểm của đối tượng giao tiếp; có tâm trạng lo lắng, sợ hãi;…Cancalic đã phân tích khá tỉ mỉ những khó khăn tâm lý trong giao 14
tiếp của sinh viên sư phạm, đặc biệt nhấn mạnh đến những nguyên nhân của những khó khăn này [6]. P.N. Sulivan trong bài báo của mình đã tìm thấy “ảnh hưởng của văn hóa xã hội đến những kiểu tương tác trong lớp học”, tác giả đã chỉ ra rằng: “những sinh viên Việt Nam đã quen với kiểu học tương tác mà trong đó việc nói “đan xen và đồng thời” là chuẩn mực, khi sang học các lớp học ở Mỹ lại “im lặng” là do khó khăn tâm lý. Ở Việt Nam, khi giáo viên đặt câu hỏi, một sinh viên đứng lên trả lời, còn những sinh viên khác nói lên những suy nghĩ của mình một cách “đan xen và đồng thời” với sinh viên đó. Vì vậy, sinh viên này có thể liên hợp các câu trả lời đúng. Còn ở Mỹ, khi giáo viên đặt câu hỏi, sinh viên thường tự trả lời, không trông chờ bất cứ sự giúp đỡ nào từ bạn bè. Do vậy, khi học ở Mỹ, sinh viên Việt Nam có thể cảm thấy nhút nhát, hoặc im lặng bởi không khí mà trong đó có một người nói tại một thời điểm là cưỡng bức, sinh viên Việt Nam thường coi những sinh viên khác trong lớp là một phần cơ thể của mình, thiếu họ, sinh viên ấy thấy mất tự tin[50]. Như vậy, qua một số công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài kể trên, chúng ta có thể thấy rằng khó khăn tâm lý là một hiện tượng xảy ra ở mọi hoạt động của con người, đặc biệt trong hoạt động học tập. Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là một hiện tượng tâm lý phức tạp đã được nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài quan tâm nghiên cứu và đã có những đóng góp nhất định trong việc phát hiện và nêu ra một số khó khăn tâm lý; một số nguyên nhân của những khó khăn đó. Tuy nhiên, khách thể nghiên cứu còn khu trú chủ yếu ở giáo viên mầm non và trẻ chuẩn bị vào lớp một. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Khó khăn tâm lý nói chung và khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập nói riêng cũng đã được một số nhà nghiên cứu về tâm lý học, giáo dục học trong nước quan tâm nghiên cứu nhưng chưa nhiều, khách thể nghiên cứu còn hạn chế. Một số tác giả tiêu biểu nghiên cứu về lĩnh vực này có thể kể như Trần Trọng Thủy, Nguyễn Khắc Viện, Nguyễn Thị Nhất, Phạm Thị Đức, Vũ Thị Nho. Nguyễn Khắc Viện trong tác phẩm “Nỗi khổ của con em chúng ta” đã thống kê ra những khó khăn tâm lý mà học sinh lớp một gặp phải như sau: - Trẻ phải giữ kỹ luật trong lớp học, phải ngồi yên cả tiết, cả buổi, chịu áp lực, gò bó. Vì thế mà khi hết giờ học, trẻ chạy ùa ra sân la ó, chạy đuổi, xô đẩy nhau. 15
- Trẻ phải học một chương trình nặng hơn so với mẫu giáo, thời gian học chiếm hầu hết thời gian của trẻ. Vì thế trẻ ít được chơi nên càng “thèm” được chơi hơn. - Trẻ ít được bố mẹ vỗ về, âu yếm hơn trước. Trẻ luôn chịu sự kiểm tra, đánh giá của bố mẹ. Bố mẹ đặt quá nhiều kỳ vọng vào con cái, buộc chúng phải đạt được kết quả học tập nhiều khi vượt quá sức của chúng. Kết quả là trẻ chịu đựng áp lực rất lớn khi đi học. Ở đây, tác giả đề cập tới một số khó khăn về chế độ học tập, giao tiếp với cô giáo và gia đình nhưng chỉ mới dừng lại ở mức độ quan sát, định tính chứ chưa có số liệu mang tính định lượng, đồng thời tác giả chưa đưa ra biện pháp tháo gỡ cụ thể [53]. Nhà giáo dục Nguyễn Thị Nhất trong công trình nghiên cứu “sáu tuổi vào lớp một” đã phát hiện ra nhiều khó khăn tâm lý mà trẻ lớp 1 phải vượt qua [33]. Tác giả cho rằng “trong quá trình lớn lên của trẻ em, có những bước ngoặt chuyển từ giai đoạn này sang một giai đoạn khác, đòi hỏi trẻ em phải thay đổi phương thức sinh hoạt một cách triệt để”. Đồng thời tác giả cũng nêu ra một số khó khăn tâm lý cụ thể mà trẻ lớp 1 phải vượt qua: - Trẻ phải rời bỏ cuộc sống thoải mái, đa dạng, vui nhộn, hoạt động tùy hứng ở mẫu giáo và khép mình vào kỷ luật nghiêm khắc của lớp học phổ thông. - Trẻ có những khó khăn trong mối quan hệ với giáo viên. Ở nhà hay ở lớp mẫu giáo, đôi khi trẻ được bố mẹ hay cô giáo có những hành động vuốt ve hay âu yếm, quan tâm đặc biệt, nhưng bước vào lớp một là một thế giới khác. Ở đây cô giáo ít quan tâm đến riêng ai, ít vuốt ve chăm sóc riêng ai. Kết quả là trẻ sợ cô và sợ đến lớp. - Trẻ bị “vỡ mộng” khi vào lớp một vì sự hân hoan, hồi hộp chờ đón những điều hấp dẫn được thay bằng những điều khác xa với tưởng tượng của trẻ. Vì thế, trẻ chán học và có những biểu hiện như lơ đãng, quấy phá, từ chối đến trường hoặc có những biểu hiện tâm lý như nhức đầu, đau bụng, nôn ọe… Tác giả đã nghiên cứu tương đối có hệ thống những biểu hiện bề ngoài cũng như lý giải các nguyên nhân gây nên các khó khăn về tâm lý cho trẻ khi vào lớp một. Tuy nhiên nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở khía cạnh các nguyên nhân khách quan tạo nên khó khăn cho trẻ và cũng chưa đưa ra các giải pháp tháo gỡ. Tác giả Nguyễn Thanh Bình với đề tài “Một số trở ngại của giáo sinh thực tập công tác chủ nhiệm” đã nghiên cứu về một số trở ngại tâm lý trong giao tiếp của sinh viên sư phạm với học sinh khi đi thực tập tốt nghiệp. Tác giả đã đi sâu nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý luận về trở ngại tâm lý trong giao tiếp [4]. 16
Năm 1995, trong bài: “Những khó khăn tâm lý trong quá trình giải toán của học sinh tiểu học”, tác giả Nguyễn Minh Hải đã chỉ rõ những trở ngại tâm lý khi học sinh tiểu học giải quyết các bài tập toán trong quá trình học tập, đồng thời cũng đề cập đến các nguyên nhân khác nhau và hạn chế năng lực giải toán của học sinh tiểu học [15]. Tác giả Nguyễn Thanh Sơn trong bài viết “Những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam” đã phân tích những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam và chỉ ra những khó khăn mà học sinh gặp phải là: hoàn cảnh giao tiếp của học sinh miền núi bị hạn chế; vốn từ ngữ của học sinh miền núi còn thiếu và yếu; năng lực cảm thụ một câu, một đoạn thơ yếu. Theo tác giả, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do tầm văn hóa, vốn sống, vốn hiểu biết của học sinh còn hạn chế. Do vậy để nâng cao cảm thụ văn học ở sinh viên thì trước hết phải nâng cao tầm văn hóa của học sinh lên, cần mở rộng tầm hiểu biết cuộc sống, xã hội cho học sinh. Những hoạt động ngoại khóa, thăm quan, du lịch, câu lạc bộ văn học… là những hoạt động rất bổ ích đối với học sinh [40]. Cùng năm 1998, nghiên cứu của tác giả Hoàng Thị Chiên với đề tài “Khắc phục khó khăn của sinh viên khi sử dụng ngôn ngữ hóa học” đã chỉ ra một số khó khăn của sinh viên dân tộc khoa hóa học trường Đại học Sư phạm như chưa hiểu hết ý nghĩa của một số thuật ngữ, khái niệm trong hóa học; chưa nắm chắc cách gọi tên hợp chất vô cơ. Đồng thời tác giả cũng chỉ ra những nguyên nhân của những khó khăn này [8]. Tác giả Lê Sĩ Khôi với đề tài “Nghiên cứu một số trở ngại tâm lý trong xử lý tình huống sư phạm của sinh viên trường Cao đẳng Sư phạm Thái Bình” đã nghiên cứu một cách khá hệ thống, sâu sắc, toàn diện về trở ngại tâm lý của sinh viên sư phạm trong giao tiếp. Tác giả Lê Sĩ Khôi đi từ góc độ lý luận đến thực tiễn, chỉ ra khái niệm cũng như bản chất của trở ngại tâm lý trong giao tiếp đồng thời chỉ rõ những nguyên nhân và biện pháp khắc phục chúng [20]. Tác giả Vũ Thị Nho cùng nhóm nghiên cứu đã nghiên cứu đề tài cấp Bộ “Sự thích nghi với hoạt động học tập của học sinh tiểu học”. Trong đó, tác giả đã phân tích nội dung sự thích nghi với hoạt động học tập ở học sinh đầu bậc tiểu học. Phân tích hiện trạng sự thích nghi với hoạt động học tập của học sinh đầu bậc tiểu học, những yếu tố ảnh hưởng chi phối về nó, đề xuất một số biện pháp nhằm giúp trẻ tiểu học nhanh chóng thích nghi với hoạt động học tập. Cụ thể, tác giả đã chỉ ra ảnh hưởng của giáo dục mẫu giáo đến khả năng thích ứng với học tập của học sinh đầu tiểu học. Tác giả đã kết luận rằng: Những trẻ được 17
đến lớp mẫu giáo sẽ thích ứng tốt hơn với lớp một; các khó khăn ở lớp một ít hơn những học sinh không được học qua lớp mẫu giáo [34]. Tác giả Phạm Ngọc Viễn với cuốn “Tâm lý học thể dục – thể thao” khi phân tích các biện pháp cơ bản của công tác huấn luyện tâm lý chung cho các vận động viên đã nêu ra các khó khăn tâm lý thể hiện dưới dạng các cảm giác sợ hãi, không tin tưởng, do dự trong quyết định. Những khó khăn này thường xuất hiện trong điều kiện thi đấu, bị chi phối bởi các yếu tố như: khởi động không thành công, đối phương của mình có thành tích cao, trọng tài đánh giá thiếu khách quan. Các khó khăn tâm lý rất đa dạng về nội dung, song có thể chia làm 3 dạng sau: những khó khăn về nhận thức; những khó khăn về cảm xúc và hững khó khăn về đạo đức [52]. Trong bài viết “Một số trở ngại tâm lý của trẻ em khi vào lớp một” của tác giả Vũ Ngọc Hà [14, tr.57-58] đã nêu ra một số trở ngại tâm lý mà trẻ thường gặp phải khi vào lớp đó là: khó khăn với việc thích nghi với môi trường mới; khó khăn trong các mối quan hệ; khó khăn khi phải đến trường. Tác giả Nguyễn Xuân Thức với các nghiên cứu “Khó khăn tâm lý của trẻ em đi học lớp một” [43] và “Các nguyên nhân khó khăn tâm lý của học sinh khi đi học lớp một” [44] đã cho rằng: trẻ em mẫu giáo lớn khi bước vào học lớp một gặp những khó khăn tâm lý mà chính những khó khăn này làm cản trở sự thích ứng với hoạt động học tập của các em, dẫn đến sợ học và kết quả học tập không cao. Trong đó tác giả đồng ý với quan điểm của A.V. Pêtrốpxki cho rằng: khó khăn tâm lý của trẻ khi đi học lớp một gồm 3 loại: những khó khăn có liên quan đến đặc điểm của chế độ học tập mới mẻ; khó khăn trong việc thiết lập quan hệ giao tiếp với thầy cô và bạn bè, đặc biệt là giao tiếp với bạn bè; trẻ mất dần khát vọng học tập ban đầu và chán học. Và các khó khăn trên là do một số nguyên nhân cụ thể như: - Các nguyên nhân chủ quan gồm: trẻ chưa hiểu rõ nội quy; trẻ được chuẩn bị quá kỹ trước khi đến trường; trẻ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng đi học; do tính cách của trẻ; do trẻ chưa đủ tuổi đến trường; do trẻ mắc một số bệnh bẩm sinh. - Các nguyên nhân khách quan gồm: các nguyên nhân thuộc về gia đình; các nguyên nhân thuộc về nhà trường; các nguyên nhân thuộc về xã hội. Theo tác giả, các nguyên nhân chủ quan là những nguyên nhân gây ra những khó khăn tâm lý nhiều hơn cho trẻ lớp 1. Tuy nhiên, tác giả cũng chỉ nghiên cứu trên khách thể là học sinh lớp một miền đồng bằng và dân tộc Kinh. 18