Luận án Tiến sĩ: Tác động của cấu trúc thị trường đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại Việt Nam

Luận án này nghiên cứu về tác động của cấu trúc thị trường đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam trong bối cảnh nền kinh tế chuyển đổi và hội nhập sâu rộng. Nghiên cứu tập trung đánh giá hai khía cạnh chính của cấu trúc thị trường: mức độ tập trung thị trường và sức mạnh thị trường ngân hàng. Ngoài ra, luận án cũng phân tích vai trò điều tiết của chất lượng thể chế và các biến kiểm soát vĩ mô.

Nghiên cứu này hướng đến các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý ngân hàng, và các nhà nghiên cứu quan tâm đến lĩnh vực tài chính ngân hàng, đặc biệt là trong bối cảnh các nền kinh tế đang chuyển đổi.

Luận án sử dụng dữ liệu bảng (panel data) thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 26 NHTM Việt Nam và dữ liệu vĩ mô từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) và IMF trong giai đoạn 2008–2022. Phương pháp nghiên cứu định lượng được sử dụng bao gồm Pooled OLS, FEM, REM, FGLS và đặc biệt là System GMM nhằm xử lý hiện tượng nội sinh và mối quan hệ động trong mô hình. Các kiểm định như F, Hausman, Wooldridge, Breusch-Pagan LM, Hansen và Arellano-Bond được thực hiện để đảm bảo độ tin cậy và tính chính xác của mô hình ước lượng. Kết quả nghiên cứu cho thấy: (i) Cả mức độ tập trung thị trường (CR4, HHI) và sức mạnh thị trường (Lerner) đều có tác động đáng kể đến HQHĐ ngân hàng, tuy nhiên mức độ và chiều hướng ảnh hưởng có sự khác biệt giữa ROA và ROE; (ii) Tác động của các yếu tố vĩ mô (GDP, Inflation) và nội tại (Size, LLP) đến HQHĐ là phi tuyến và không đồng nhất; (iii) Chất lượng thể chế có vai trò điều tiết mối quan hệ giữa cấu trúc thị trường và HQHĐ ngân hàng, trong đó GE và RQ làm tăng hiệu quả tích cực của cấu trúc thị trường đến hiệu quả hoạt động. Luận án đóng góp vào lý luận bằng cách tích hợp góc nhìn về sức mạnh thị trường và yếu tố thể chế vào khung phân tích cấu trúc – hành vi – kết quả (Structure-Conduct–Performance, SCP) trong ngành ngân hàng. Cách tiếp cận này giúp làm rõ hơn mối liên hệ đa chiều giữa cấu trúc thị trường, hành vi cạnh tranh và hiệu quả hoạt động, đặc biệt trong bối cảnh các yếu tố thể chế có thể tác động làm thay đổi cơ chế truyền dẫn giữa cấu trúc và kết quả thị trường. Luận án cũng làm rõ vai trò trung gian và điều tiết của chất lượng thể chế, từ đó đề xuất một khung lý thuyết mở rộng có thể áp dụng cho các thị trường tài chính mới nổi. Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu cung cấp căn cứ khoa học cho hoạch định chính sách cạnh tranh, giám sát thị trường và nâng cao năng lực quản trị của các NHTM trong điều kiện thể chế đang phát triển như Việt Nam. Những phát hiện này cũng gợi mở hướng điều chỉnh chính sách vĩ mô để tạo lập môi trường cạnh tranh công bằng, nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực và thúc đẩy sự ổn định hệ thống ngân hàng trong dài hạn.