ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA VĂN HỌC
------------ ------------
LÊ THỊ BÍCH HỢP
TƯ DUY THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU
QUA CÁC TẬP THƠ TỪ 1990 ĐẾN 2000
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC
Chuyên ngành : Văn học Việt Nam
Mã số : 60 22 34
Người hướng dẫn khoa học:
PGS.TS Nguyễn Bá Thành
Hà Nội - 2008
Luận văn thạc sĩ Lê Thị Bích Hợp
Tư duy thơ Nguyễn Quang Thiều qua các tập thơ từ 1990 đến 2000
1
MỤC LỤC
MỤC LỤC ................................................................................................ 1
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................... 3
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................... 3
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 4
3. Lịch sử vấn đề ....................................................................................... 4
4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 6
5. Đóng góp của luận văn .......................................................................... 7
6. Bố cục của luận văn .............................................................................. 7
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................... 8
Chƣơng 1
CÁI TÔI PHỨC CẢM VÀ CHIỀU SÂU TÂM THỨC HIỆN ĐẠI....... 8
1.1 . Nguyễn Quang Thiều - người chủ động đổi mới tư duy thơ................. 8
1.2 . Khái niệm cái tôi, cái tôi trữ tình trong thơ ........................................ 12
1.3 . Nội dung cái tôi trữ tình trong thơ Nguyễn Quang Thiều .................. 15
1.3.1. Cái tôi mang khát vọng kiếm tìm ............................................ 17
1.3.2. “Cái tôi trăn trở về sự suy kiệt của thế gian
và sự tái sinh của nhân loại” ................................................... 27
1.3.3. Cái tôi của chiều sâu tâm linh ................................................. 34
Chƣơng 2
NHỮNG BIỂU TƢỢNG NGHỆ THUẬT ĐẶC SẮC TRONG THƠ
NGUYỄN QUANG THIỀU ................................................................... 46
2.1 Khái niệm về biểu tượng trong tư duy thơ .......................................... 46
2.2. Những biểu tượng đặc sắc trong thơ Nguyễn Quang Thiều ............... 50
2.2.1. Biểu tượng cặp đôi .................................................................. 50
Luận văn thạc sĩ Lê Thị Bích Hợp
Tư duy thơ Nguyễn Quang Thiều qua các tập thơ từ 1990 đến 2000
2
2.2.1.1. Cỏ và trăng ...................................................................... 50
2.2.1.2. Cánh đồng và dòng sông .................................................. 61
2.2.1.3. Bóng tối và lửa (cặp biểu tượng bao trùm) ....................... 70
2.2.2. Một số biểu tượng khác .......................................................... 85
2.2.2.1. “Trẻ em” - biểu tượng về sự sống, sự trong sáng.............. 85
2.2.2.2. “Cái cây”- biểu trưng cho sự sống, sự kì vĩ ...................... 89
Chƣơng 3
NGÔN NGỮ THƠ NGUYỄN QUANG THIỀU ................................... 98
3.1. Ngôn ngữ tự nhiên ............................................................................. 98
3.1.1. Tính tự nhiên .......................................................................... 98
3.1.2. Tính tự do ............................................................................. 100
3.2. Xu hướng siêu thực ......................................................................... 109
3.2.1. Hiện thực và siêu thực .......................................................... 109
3.2.2. Một vài biểu hiện có tính siêu thực trong thơ
Nguyễn Quang Thiều ............................................................ 114
3.3. Thơ văn xuôi ................................................................................... 123
3.3.1. Thống kê thể loại thơ Nguyễn Quang Thiều ......................... 123
3.3.2. Liên kết ý chiếm vai trò chủ đạo trong thơ
Nguyễn Quang Thiều ..................................................................... 124
PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................... 132
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 135
Luận văn thạc sĩ Lê Thị Bích Hợp
Tư duy thơ Nguyễn Quang Thiều qua các tập thơ từ 1990 đến 2000
3
PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1.1. Tư duy không chỉ là đối tượng nghiên cứu của khoa học tâm lý, triết
học,… mà còn là đối tượng nghiên cứu của lĩnh vực nghệ thuật. Tư duy thơ là
một thuật ngữ xuất hiện ngày càng nhiều trong lý luận văn học và thi pháp
học hiện đại. Trong tư duy không chỉ có yếu tố cá nhân, yếu tố dân tộc mà
còn bao gồm những yếu tố thời đại, yếu tố nhân loại. Tư duy thơ là vấn đề
nằm trên cả bình diện nội dung và hình thức.
Nghiên cứu thơ ca từ góc độ tư duy là một yêu cầu toàn diện và khá phức tạp
đối với các hiện tượng thi ca. Tuy nhiên, nghiên cứu thơ từ góc độ tư duy sẽ
tạo ra những hướng tiếp cận mới, có khả năng đi vào thế giới nghệ thuật
phong phú.
1.2. Sau năm 1975, trên thi đàn, người ta thấy xuất hiện một “thế hệ thơ thứ
tư” với những giọng điệu đầy cá tính. Nguyễn Quang Thiều được đánh giá là
một trong những cây bút cách tân của thơ Việt Nam đương đại. Tập thơ "Sự
mất ngủ của lửa" được giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1993 đã
làm “mất ngủ” những người yêu thơ và đánh thức đời sống phê bình văn học
vốn đã trầm lặng.
Với bốn tập thơ "Sự mất ngủ của lửa", “Những người đàn bà gánh
nước sông”, “Nhịp điệu châu thổ mới”, "Bài ca những con chim đêm",
Nguyễn Quang Thiều đã định hình một phong cách ổn định. Anh đã có đóng
góp nhất định trong việc đổi mới cảm xúc, đổi mới tư duy và mang đến cho
thi ca một đời sống tinh thần mới lạ.
Thơ Nguyễn Quang Thiều đem đến những phản ứng khác nhau từ phía
độc giả. Tuy nhiên đề cao quá mức hay phủ định hoàn toàn đều là những
nhìn nhận phiến diện. Nghiên cứu một hiện tượng văn học gây ra nhiều tranh
cãi là một thử thách đối với người viết luận văn.
Luận văn thạc sĩ Lê Thị Bích Hợp
Tư duy thơ Nguyễn Quang Thiều qua các tập thơ từ 1990 đến 2000
4
1.3.Thơ Nguyễn Quang Thiều tiêu biểu cho sự đổi mới về tư duy, cảm xúc,
ngôn ngữ. Do đó, tiếp cận thơ Nguyễn Quang Thiều từ góc độ tư duy, chúng
tôi hy vọng sẽ có một cách nhìn tương đối hệ thống về hiện tượng này. Đồng
thời, qua đề tài này, chúng tôi cũng muốn đóng góp những ý kiến riêng về thơ
Nguyễn Quang Thiều.
2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là những tập thơ đã xuất bản
của Nguyễn Quang Thiều từ năm 1990 đến 2000, ngoài ra, chúng tôi còn
khảo sát một số bài thơ được sáng tác sau năm 2000 chưa xuất bản của tác
giả. Nguồn tài liệu này chúng tôi được tác giả cung cấp.
Thơ Nguyễn Quang Thiều cũng nằm trong tiến trình đổi mới thơ Việt
Nam hiện đại sau năm 1975 nên chúng tôi cũng tiến hành tham khảo thơ của
một số tác giả có xu hướng cách tân như: Chế Lan Viên, Hoàng Cầm, Phùng
Khắc Bắc, Dương Kiều Minh, Nguyễn Bình Phương, Hoàng Hưng, Nguyễn
Quyến, Vi Thuỳ Linh,… và một số tập thơ được giải thưởng Hội Nhà văn để
so sánh với thơ Nguyễn Quang Thiều, từ đó có cái nhìn chung về sự vận động
của thơ đương đại. Phạm vi nghiên cứu là một số vấn đề về tư duy nghệ thuật
qua các tập thơ của Nguyễn Quang Thiều. Đó là cái tôi phức cảm và chiều sâu
tâm thức hiện đại, là những biểu tượng đặc sắc trong thơ Nguyễn Quang
Thiều. Chúng tôi cũng tìm hiểu một số vấn đề ngôn ngữ thể loại…
3. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Sau khi tập thơ "Sự mất ngủ của lửa" được Hội Nhà văn trao giải
thưởng, thơ Nguyễn Quang Thiều đã đem đến những phản ứng khác nhau.
Giới nghiên cứu, phê bình bắt đầu chú ý đến Nguyễn Quang Thiều với những
ý kiến trái ngược nhau. Các tác giả như Nguyễn Đăng Điệp, Phạm Xuân
Nguyên, Đông La, Chu Văn Sơn, Hàn Vũ Hùng, Nguyễn Quyến.. đánh giá sự
cách tân của Nguyễn Quang Thiều là một hướng đi mới có triển vọng.