LUẬN VĂN:
Vấn đề gia đình và xây dựng
gia đình văn hóa ở tỉnh Hà Tĩnh
mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Gia đình là tế bào của xã hội, trong tiến trình phát triển của lịch sử xã hội, gia
đình có một vị trí và vai trò đặc biệt. Từ gia đình con người được sinh ra và trưởng thành cả
về thể chất và nhân cách. Sức mạnh trường tồn của quốc gia, dân tộc Việt Nam phụ thuộc
rất nhiều vào sự tồn tại và phát triển của gia đình.
Ngày nay, vấn đề gia đình được thế giới rất quan tâm. Liên hợp quốc đã lấy năm
1994 là "Năm quốc tế gia đình", các quốc gia trên thế giới cũng nhận thức rõ rằng: củng
cố sự vững chắc của gia đình là nhân tố quan trọng để ổn định và phát triển xã hội.
ở Việt Nam, chúng ta đã nhận thức đúng vị trí của gia đình trong sự phát triển và
tiến bộ xã hội, cũng như hạnh phúc của mỗi cá nhân. Với tư cách là một đơn vị văn hóa
xã hội, gia đình Việt Nam là nơi hội tụ, gắn kết mỗi thành viên trong gia đình với nhau.
Khi vui người ta luôn san sẻ cùng gia đình và khi buồn cũng tìm sự an ủi, chở che từ gia
đình. Bởi thế, đối với mỗi con người Việt mang tâm hồn Việt, gia đình là nơi thiêng liêng
nhất, thực sự là nơi ẩn náu của sự yên ổn, sự kính trọng và tình thương yêu. Nét đẹp văn
hóa gia đình trở thành nét đẹp văn hóa của dân tộc Việt Nam, góp phần làm phong phú
hơn lên bản sắc văn hóa của cư dân Việt.
Từ văn hóa gia đình truyền thống đến hiện đại đã có sự biến đổi lớn, đặc biệt là
đối với nước ta đang trong giai đoạn phát triển của nền kinh tế thị trường, bên cạnh các
yếu tố tích cực cũng làm nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực do những mặt trái của nó đã ảnh
hưởng trực tiếp và có nguy cơ làm băng hoại các giá trị văn hóa gia đình truyền thống
Việt Nam.
Từ thực tế đó, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến vấn đề xây dựng gia đình.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã nhấn
mạnh đến trách nhiệm của gia đình: Giữ gìn và phát huy những đạo lý tốt đẹp của gia
đình Việt Nam, nêu cao vai trò gương mẫu của các bậc cha mẹ, coi trọng xây dựng gia
đình văn hóa, xây dựng mối quan hệ khăng khít giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Nghị
quyết Đại hội IX của Đảng chỉ rõ: Nêu cao trách nhiệm của gia đình trong việc xây dựng
và bồi dưỡng các thành viên của mình lối sống văn hóa, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm
của mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội. Một điều đặc biệt là muốn có gia đình
văn hóa phải có văn hóa gia đình. Hay nói cách khác, gia đình văn hóa chính là một biểu
hiện mới của văn hóa gia đình nhưng ở trình độ cao hơn và được cụ thể hóa bằng các tiêu
chí cụ thể.
Đảng ta trên cơ sở vận dụng sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, đã đề ra
chủ trương xây dựng gia đình văn hóa. Chủ trương đó đã được triển khai thực hiện trên
phạm vi cả nước, trở thành một phong trào thi đua sôi nổi. Đây là phong trào có ý nghĩa
thực tiễn vô cùng to lớn đối với cách mạng nước ta.
Khi hiện thực hóa chủ trương xây dựng gia đình văn hóa ở các địa phương, đòi
hỏi sự nghiên cứu tổng kết quá trình vận dụng chủ trương của Đảng về xây dựng gia đình
văn hóa nhằm phổ biến cách làm mới với những quy trình hiệu quả tối ưu, tìm ra những
điểm chưa phù hợp với đòi hỏi của thực tiễn, từ đó đề xuất giải pháp hữu hiệu và những
kiến nghị kịp thời. Đó là việc làm cần thiết đối với các cấp, các ngành và các địa phương.
Hà Tĩnh là một tỉnh vừa mới tái lập (1991) trên cơ sở tách ra từ tỉnh Nghệ - Tĩnh.
Là một tỉnh miền Trung được mệnh danh là vùng đất "chảo lửa, túi mưa", thiên nhiên rất
khắc nghiệt, kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, tàn dư của chiến tranh... Điều đó cũng
ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân nơi đây. Đặc biệt
trong quá trình mở cửa và hội nhập của nền kinh tế thị trường, văn hóa gia đình Hà Tĩnh
cũng nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp như tệ nạn xã hội, trẻ em hư hỏng, làm ăn bất
chính... Những biểu hiện về sự sa sút đạo đức, lối sống, sự đảo lộn về trật tự kỷ cương
trong gia đình..., đó là những vấn đề cần được quan tâm và đánh giá một cách nghiêm
túc.
Thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, công cuộc vận động xây dựng gia
đình văn hóa ở Hà Tĩnh đã tiến hành trong suốt một thời gian dài. Bệnh cạnh những mặt
đã đạt được cũng rất cần được tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để có những định hướng kịp
thời, góp phần tổ chức, triển khai cuộc vận động xây dựng gia đình văn hóa trên địa bàn
Hà Tĩnh thực sự có hiệu quả trong thời gian tới.
Xuất phát từ tầm quan trọng và sự cần thiết của vấn đề đã nêu trên, vấn đề xây
dựng gia đình văn hóa và công tác xây dựng gia đình văn hóa ở Hà Tĩnh hiện nay vừa có
ý nghĩa lý luận, vừa là vấn đề thực tiễn bức thiết. Vì vậy tôi chọn đề tài: "Vấn đề gia
đình và xây dựng gia đình văn hóa ở tỉnh Hà Tĩnh" làm luận văn tốt nghiệp chương
trình đào tạo thạc sĩ, chuyên ngành văn hóa học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Vấn đề gia đình từ lâu đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm
nghiên cứu.
Trước hết phải kể đến tác phẩm của Ph. Ăngghen: "Nguồn gốc của gia đình, của
chế độ tư hữu và nhà nước" trong C. Mác - Ph. Ăngghen, Toàn tập, tập 21, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội. Có thể khẳng định đây là tác phẩm đầu tiên đặt nền móng cho việc
nghiên cứu về gia đình và văn hóa gia đình trong bộ môn văn hóa học. ở tác phẩm này, Ph.
Ăngghen đã đề cập đến một số vấn đề liên quan đến gia đình như: các hình thức gia đình,
tình yêu, hôn nhân...
ở Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu khoa học về Gia đình và Phụ nữ, thuộc
Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia đã tiến hành nghiên cứu nhiều đề tài
về vấn đề gia đình. Sau nhiều năm nghiên cứu, Trung tâm đã xuất bản công trình "Một
vài nét nghiên cứu về gia đình Việt Nam" (1990), do tập thể tác giả của Trung tâm viết.
Trong công trình này, các tác giả đề cập tới một số vấn đề lý luận nghiên cứu về vai trò,
vị trí của gia đình trong xã hội, nhưng mới chỉ đặt vấn đề và gợi ý là chủ yếu. Tiếp sau
công trình này phải kể đến công trình "Những nghiên cứu xã hội học về gia đình Việt
Nam" (1991), do tập thể tác giả của Viện Xã hội học thuộc Trung tâm Khoa học Xã hội
và Nhân văn Quốc gia phối hợp với Khoa Xã hội học Trường Đại học Gothenburg (Thụy
Điển) viết, do Nxb Khoa học xã hội xuất bản. Trong công trình này, các tác giả Việt Nam
và Thụy Điển đã tiến hành khảo sát thực tiễn ở nhiều tỉnh, thành trong cả nước về đặc
điểm gia đình Việt Nam trước những năm 1990. Trong công trình nghiên cứu của Viện sĩ
Nguyễn Duy Quý và Giáo sư Đỗ Huy: "Xây dựng nền văn hóa mới ở nước ta hiện nay"
(1992) có đề cập tới một số vấn đề về văn hóa gia đình ở nước ta.
Năm 1994, Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia còn cho xuất bản
cuốn "Văn minh phương Đông và gia đình Việt Nam truyền thống", do Quỹ Toyota
Foundation tài trợ, đã có những khảo sát và nghiên cứu về gia đình truyền thống ở Việt
Nam qua một số thời mốc lịch sử.
Ngoài ra, còn phải kể đến cuốn "Văn hóa gia đình Việt Nam" của GS. Vũ Ngọc
Khánh (2007); cuốn "Gia đình Việt Nam với chức năng xã hội hóa" (1998) và cuốn "Nhận
diện gia đình Việt Nam hiện nay" (1991) của tác giả Lê Ngọc Văn; cuốn "Văn hóa gia đình
và sự phát triển xã hội" của nhiều tác giả; cuốn "Người phụ nữ trong văn hóa gia đình đô
thị" của TS. Lê Quý Đức và ThS. Vũ Thị Huệ (2003); cuốn "Văn hóa gia đình với việc
hình thành và phát triển nhân cách trẻ em" của PGS.TS Lê Như Hoa; cuốn "Gia đình Việt
Nam trong bối cảnh đất nước đổi mới" của GS. Lê Thi. Trong các tác phẩm này, các tác
giả đã đề cập tới những vấn đề lý luận và thực tiễn về văn hóa gia đình, những vấn đề của
gia đình Việt Nam từ truyền thống đến hiện tại, cũng như ảnh hưởng của văn hóa gia đình
đối với sự phát triển của cá nhân nói riêng và xã hội nói chung.
Ngoài ra, còn có các công trình, các đề tài nghiên cứu gia đình, xây dựng gia đình
văn hóa dưới góc độ triết học, chủ nghĩa xã hội khoa học, tiêu biểu là: "Gia đình Việt Nam và
vai trò của người phụ nữ trong gia đình Việt Nam hiện nay" (2003), luận án tiến sĩ Triết học,
chuyên ngành chủ nghĩa xã hội khoa học của Dương Thị Minh; "Gia đình trong việc bảo vệ
chăm sóc trẻ em của nước ta hiện nay" (2004), Luận văn thạc sĩ Triết học, chuyên ngành chủ
nghĩa xã hội khoa học của Phạm Thị Xuân; "Vai trò của gia đình trong việc giáo dục thế
hệ trẻ ở nước ta hiện nay" (2001), Luận án tiến sĩ Triết học, chuyên ngành chủ nghĩa xã
hội khoa học của Nghiêm Sĩ Liêm; "Phát huy vai trò của người phụ nữ trong xây dựng
gia đình văn hóa ở tỉnh Bạc Liêu hiện nay", Luận văn thạc sĩ Triết học, chuyên ngành
chủ nghĩa xã hội khoa học của Lê Cẩm Lệ...
Dưới những góc độ khác nhau, các đề tài nghiên cứu nói trên đã đề cập đến đặc
điểm, chức năng của gia đình Việt Nam, vai trò của phụ nữ trong gia đình, vai trò của
giáo dục gia đình và các đặc điểm, tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa. Đồng thời, các đề
