Về lý luận phê bình nhiếp ảnh
Bấy lâu nay trên báo chí, nhiều ý kiến cho rằng lý luận phê bình y
ếu
kém, không theo kịp sự phát triển của cuộc sống, chưa làm tr
ọn chức
năng thúc đẩy sáng tác và hướng dẫn dư lu
ận bạn đọc, văn hóa tranh
luận bị xuống cấp ở một vài cây bút.
Soi vào nghệ thuật nhiếp ảnh, không đến mức như vậy, nhưng c
ũng có
đôi điều cần bàn và một nghệ thuật non trẻ, cho nên công tác lý lu
ận
phê bình nhiếp ảnh càng non trẻ hơn. Ở nước ta khái niệm lý luận ph
ê
bình nhiếp ảnh mới được người ta quan tâm tới trong khoảng vài ch
ục
năm gần đây. Phần lớn những người viết về lĩnh vực n
ày là các nhà
báo, một số người quản lý công tác ảnh báo chí và ảnh nghệ thuật, v
à
một số nhà nhiếp ảnh.
Ở các trư
ờng đại học, mới chỉ có phân khoa nhiếp ảnh báo chí (Học
viện Báo chí tuyên truyền), Khoa Nhiếp ảnh của Trư
khấu và Điện ảnh Hà Nội vừa thành lập năm 2005 và một số trư
ờng
khác là có giáo viên giảng dạy nhiếp ảnh, nhưng chưa có h
ệ thống giáo
trình nhiếp ảnh hoàn chỉnh và chưa có môn lý luận phê bình nhi
ếp ảnh.
Vậy là “lò” đào tạo lý luận phê bình nhiếp ảnh ở ta chưa có.
Tuy nhiên do yêu cầu của thực tế, những ai đã tham gia công việc n
ày,
dù là tay trái, nhưng cũng không b
ỏ cuộc, phải chăng sự hấp dẫn của
nhiếp ảnh đã níu kéo họ lại? Lý luận phê bình là công vi
ệc mang tính
khoa học và nghệ thuật. Nó đòi hỏi người làm công tác này ph
ải có
trình độ uyên thâm về lĩnh vực mình nghiên c
ứu, đồng thời phải tiếp
cận với những kiến thức hiện đại, và luôn luôn ph
ải trân trọng những
trăn trở sáng tạo của tác giả.
Với nhiếp ảnh cũng vậy, người làm công tác này ph
ải hiểu biết lịch sử
nhiếp ảnh thế giới, các trường phái nhiếp ảnh, các loại hình nhi
ếp ảnh
đã từng phát sinh, phát triển ra sao và thấu hiểu nỗi vất vả v
à quá trình
sáng tạo của người nghệ sĩ. Đặc biệt ngày nay khi công ngh
ệ nhiếp ảnh
đang chuyển mình sang chu trình “số hóa”, thế giới thực và th
ế giới ảo
trong ảnh đang chạy đua chinh phục ngư
ời xem. Nhiếp ảnh từ lâu
không chỉ là tấm gương phản ánh thời đại, mà nó còn là m
ột trong
những loại hình nghệ thuật hướng người ta đến cái đẹp, cái thiện, l
àm
cho trí tưởng tượng thêm phong phú. Bởi vậy nhiếp ảnh nghệ thu
ật
Việt Nam không thể bó hẹp trong một thể tài, thể loại nào, cũng nh
ư
không thể khuôn lại trong hình thức ảnh chụp trực tiếp; mà ph
ải thừa
nhận cả loại ảnh kỹ xảo, kỹ thuật (có người gọi là
ảnh thử nghiệm, ảnh
hoạ, ảnh ý tưởng.v.v…). Thực ra đến nay nó không còn là th
ử nghiệm
nữa, mà nó đã lan tràn trên mạng internet khắp thế giới và trong nhi
ều
cuộc triển lãm ảnh của hàng trăm quốc gia.
Thế kỷ XXI là thế kỷ của công nghệ thông tin. Nhiếp ảnh là m
ột trong
những ngành ứng dụng tin học mạnh mẽ và có hiệu qu
ả. Nghệ thuật thị
giác của nhiếp ảnh đã bước sang trang mới. Các nhà qu
ản lý nghệ
thuật, các nhà lý luận phê bình nhiếp ảnh nếu không trang bị cho m
ình
kiến thức mới, không bắt nhịp đư
ợc với tốc độ ánh sáng trong đời sống
ngày nay, thì chắc chắn sẽ bị tụt hậu. Và khi đó ta c
ứ lấy cái luận điểm
đã có của thế kỷ trước mà phán xét ngh
ệ thụat hôm nay, thiết nghĩ
không tránh khỏi sự “đôi co” đáng có.
Tuy nhiên, ta đều hiểu nghệ thuật do con người làm ra nhằm thỏa m
ãn
một điều gì đó cho con người, mà nhu cầu của con người cần thỏa m
ãn
thì đa dạng và đa chiều. Đó có thể là sự bất công cần xoa dịu, là ni
ềm
đau cần cảm thông, là hạnh phúc cần chia sẻ, là ư
ớc vọng, khát
khao,.v.v… với sự đa dạng của cuộc sống, của tư duy, của tình c
ảm
con người, nếu nhiếp ảnh diễn tả được bằng cả phương pháp tái t
ạo
gián tiếp thì chẳng có nguyên cớ gì phải hạn chế.
Lý luận phê bình ch
ẳng những phải bám sát sự phát triển của nghề
nghiệp. Nó phải hiểu nghề, hiểu đời và có lương tâm với nghề, với đời.