Mô hình DPSIR và đề xuất giải pháp giảm thiểu rác thải nhựa tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai

Bài báo này đánh giá hiện trạng và đề xuất các giải pháp nhằm hạn chế rác thải nhựa (RTN) trong sinh hoạt của các hộ gia đình tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai, sử dụng mô hình phân tích DPSIR. Vấn đề rác thải nhựa đang ngày càng trở nên nghiêm trọng trên toàn cầu, gây ra những tác động tiêu cực đáng kể đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Tài liệu này hướng đến các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách, các nhà quản lý môi trường và chính quyền địa phương quan tâm đến vấn đề quản lý rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa, tại các đô thị ở Việt Nam.

Nghiên cứu này áp dụng mô hình DPSIR (Động lực, Áp lực, Hiện trạng, Tác động, Phản hồi) để phân tích toàn diện tình hình phát sinh và quản lý rác thải nhựa (RTN) trong sinh hoạt tại thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 110 hộ gia đình trên 21 đơn vị hành chính cấp phường, xã. Về động lực và áp lực, sự gia tăng dân số, tốc độ tăng trưởng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người đã dẫn đến lượng RTN phát sinh ngày càng lớn, gây áp lực đáng kể lên hệ thống quản lý môi trường. Hiện trạng cho thấy các loại nhựa phổ biến trong sinh hoạt bao gồm bao bì nhựa (44%), hộp/chai nhựa (20%), ly/hộp xốp (20%) và các sản phẩm tiêu dùng cá nhân (16%). Mặc dù 67% hộ gia đình nhận thức được tác hại của RTN, nhưng việc giảm thiểu vẫn gặp khó khăn do thói quen tiêu dùng và ưu điểm của vật liệu nhựa. Về cách xử lý, 76% người dân thải RTN vào thùng rác để đơn vị thu gom xử lý, 12% bán phế liệu, 8% tái sử dụng và 4% đốt/chôn lấp. Các tác động của RTN rất đa dạng, từ ô nhiễm môi trường (vi nhựa trong không khí, nước, đất) đến ảnh hưởng sức khỏe con người (bệnh tim mạch, thận, ung thư) và chi phí kinh tế liên quan đến thu gom, xử lý. Nghiên cứu đề xuất các giải pháp phản hồi dựa trên sự đồng thuận cao của cộng đồng (80% đồng ý phân loại rác tại nguồn). Các giải pháp bao gồm thúc đẩy sử dụng bao bì sinh học, sản phẩm từ thiên nhiên, hạn chế đồ nhựa dùng một lần, thay đổi thói quen tiêu dùng (dùng túi/giỏ đi chợ), và áp dụng cơ chế chi trả theo khối lượng RTN. Tuy nhiên, việc triển khai các giải pháp này còn đối mặt với thách thức về chi phí sản phẩm thay thế và thói quen cố hữu của người dân. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng, xây dựng chính sách ưu đãi và khuyến khích công nghệ sản xuất sản phẩm thân thiện môi trường để giảm thiểu RTN, hướng tới phát triển bền vững và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.