Nét thanh lịch của người Hà Nội qua văn hóa dân gian

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nét thanh lịch của người Hà Nội là một đề tài được nhiều người quan tâm và nghiên cứu. Bài viết này sẽ tập trung làm sáng tỏ nét thanh lịch ấy thông qua lăng kính của văn hóa dân gian. Chúng ta sẽ khám phá những biểu hiện cụ thể của sự thanh lịch trong các phong tục, tập quán, nghệ thuật truyền thống của người Hà Nội. Từ đó, bài viết sẽ góp phần làm rõ bản sắc văn hóa đặc trưng và những giá trị bền vững của truyền thống văn hóa Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nét thanh lịch của người Hà Nội qua văn hóa dân gian

32 VÕ QUANG TRỌNG Trước h ết cần phải khẳng định rằng, “sành ăn, sành mặc” và biết “ăn ngon, NÉT THANH LỊCH CỦA mặc đẹp” là nét đặc trư ng và đã trở thành một “thói lề riêng” của cư dân nơi NGƯỠI HÀ NỘI QUA đây. VĂNHOĂ DÃN GIAN Đối vởi người Hà Nội, ăn uổng không đơn giản là cung cấp nguồn năng lượng đê VÕ QUANG TRỌNG"’ duy trì sự sông mà nó đã trở thành một phong cách nghệ th u ậ t riêng. Bàn tay khéo léo, tinh tế và tài hoa của người Hà Nội đã 1. V ă n h o á d â n g i a n t h ế h i ệ n v ẻ tạo nên những món ăn có dấu ấn riêng vừa đ ẹ p t h a n h lịc h c ủ a n g ư ờ i H à N ội ngon, vừa đẹp vừa hấp dẫn và thích thú. Kê từ khi Lý Công u ẩ n dời đô từ Hoa Cũng là món ăn bình thường mộc mạc ở nơi Lư (Ninh Bình) ra “thành Đại La ỏ nơi thôn dã nhưng đã được người dân nơi đây trung tâm trời đất” đến nay đã ngót một tạo ra hương vị riêng làm cho mọi người nghìn năm. Trong suốt chiều dài lịch sử đó, th ậ t khó mà quên được. Sự đa dạng vê màu lớp lớp cư dân ở mọi miên quê vê tụ cư sinh sắc, phong phú về chủng loại, hương vị đậm sông ở mảnh đất này đã chung sức sáng tạo đà của các món ăn Hà Nội đã tạo nên nét nên một nên văn hoá mang đậm bản sắc độc đáo, đặc sắc trong văn hoá ẩm thực của của một vùng đô hội. Quá trình hội tụ, giao chôn phồn hoa đô hội. lưu đã kết tinh nên phẩm chất cao đẹp của Khá nhiều địa danh nổi tiếng vê các người Kẻ Chợ - Kinh Kì và không biết từ món ăn và đặc sản của vùng đất này đã bao giờ trong dân gian đã cất tiếng ngợi ca được ca dao, tục ngữ nhắc đến: một trong nhiều cái nhất của Thăng Long - Hà Nội: Thanh Trì có bánh cuốn ngon. Nhất cao là núi Ba Vì Thanh Trì là địa phương nổi tiếng về món bánh cuốn, thứ bánh trắng trong, N hất lịch, nhất sắc, kinh kì, mỏng mịn, dẻo và thơm được chấm với nưởc Thăng Long. mắm ngon có ít gia vị như chanh, ớt, hạt Vậy “thanh lịch”, một trong những tiêu trở thành món quà hấp dẫn. Ngoài phẩm chất tôt đẹp của người Hà Nội là gì bánh cuốn Thanh Trì, bánh dì ở làng Quán và nó được biểu hiện trong văn hoá dân Gánh cũng rất nổi tiếng: gian như thê nào? Bánh cuốn Thanh Trì, bánh dì Quán Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ Gánh. biên cho rằng “thanh lịch” có nghĩa là “thanh nhã, lịch sự”. Còn nhà nghiên cứu Nhiều nơi biết làm cô'm nhưng có lẽ văn hoá Hoàng Đạo Thúy giải thích hai từ không có nơi nào h ạt corn dẻo, thơm và “thanh lịch” như sau: Người Tràng An là ngon lại được gói trong lá sen như ỏ làng người kinh kì “thanh”, không tục, không Vòng và côm Vòng từ lâu đã trở thành món thô lỗ, “lịch”, lịch thiệp, lịch sự. Thanh lịch quà được nhiều nơi biết đến vì cái hương vị là cái phong cách sông của người Hà Nội. riêng biệt ấy: Gắng công kén hộ cốm Vòng (.) PGS. TS. Viện Nghiên cứu văn hoá. Kén hồng Bạch Hạc cho lòng em vui.
NGHIÊN CỨU TRAO Đ ổl 33 Làng Vòng thuộc phường Dịch Vọng, Triều Khúc, bánh đúc Đơ Bùi”. Đó là “ổ i quận Cầu Giấy, có nghê làm côm cổ Quảng Bá, cá Hồ Tây”, là “Cá rô Đầm truyền lâu đời. “Cốm vòng được chọn làm Sét”... bằng giống nếp hoa vàng, thứ nữa là nếp Không ai có thể quên được hương vị nâu, nếp chấm đầu, đón lúa non vào sữa đậm đà, khó quên của bát bún ốc, bún chả, vừa đúng thì - chỉ người lành nghề mới bún thang, bát phở, bánh tôm Hồ Tây và biết được - đi bứt lúa vê' nhà, sàng sẩy, chả cá Lã Vọng. đãi sạch hạt lép để rải chỗ thoáng cho ráo Thật ra nhiều món ăn ở Hà Nội được chứ không phơi nắng m ất hương. Cho lúa mang từ nhiêu miền quê đến nhưng do non rang, đảo đều vừa chín tối, quá lửa cách chê biên, cách bày biện, màu sắc bắt ra cốm sẽ giòn và ngả màu trắng làm m ắt và cách ứng xử trong ăn uống của kém ngon và m ất đẹp. Cốm giã trong người Kinh Kì đã tinh tế hoá cách ẩm thực chiếc cối riêng nông lòng, rộng miệng, mỏ của dân quê nên ẩm thực của cư dân nơi chày tròn đều và ngắn, cầm nặng. Vừa đây đã tạo thành một thứ nghệ th u ật riêng giã vừa đảo đều tay cho côm tróc vỏ. Mỗi đặc sắc. lần giã vài trăm chày lại sàng sẩy. Qua năm sáu lượt mới xong một mẻ. Rải côm Không chỉ “sành ăn”, người Thăng vào lá sen già mà ủ lại, vừa giữ được Long - Hà Nội còn biết khéo mặc, mặc hợp hương lúa, vừa ướp lấy mùi ngát dịu của thời tiết, khí hậu. Nhìn chung cư dân ở đây lá sen. Com đầu nia h ạ t mảnh như lá me, chuộng những vải vóc, lụa là có gam màu xanh đều thơm lâu được để dành cho trang nhã, ghét màu sắc lòe loẹt, lại được khách sành. Ăn côm phải ăn thong thả, may hợp thời trang vừa gọn gàng, kín đáo nhấm nháp chút một, vừa ăn vừa ngẫm mà không kém phần duyên dáng, lịch lãm nghĩ, tận hưởng cái hương vị tuyệt mĩ mang vẻ đẹp sâu lắng và rấ t độc đáo. của đất trời đem cho. cốm là quà trang Trang phục của người Hà Nội được tạo nhã, thanh lịch, không chấp nhận sự thô nên bởi lĩnh Sài, nhiễu Giấy - những làng bạo, vội vàng”(1). Và côm Vòng là một đặc nghề nổi tiếng từ xưa: sản nổi tiếng của Kẻ Chợ: Hỡi cô thắt lưng bao xanh Làng Vòng làm cốm đ ề mà tiến vua. Có về Kẻ Bưởi với anh thì về Ngoài corn Vòng, làng Mễ Trì (tên nôm Làng anh có ruộng tứ bề là Kẻ Mẩy), từng sản xuất gạo thơm nổi Có hồ tắm m át có nghề quay tơ. tiếng, cúng tiến vua, được vua đặt tên là Kẻ Bưởi chỉ chung các làng thuộc tổng Mễ Trì (cái ao gạo). Làng còn có tên là Mễ Trung, huyện Vĩnh Thuận trước kia, nay Sơn (núi gạo). Gạo thơm Mễ Trì có nhiêu thuộc quận Tây Hồ. Làng Trích Sài ỏ đây loại như tám xoan, tám hương, dự hương, có nghề dệt lĩnh nôi tiếng. dé cá n h ... c ũ n g r ấ t nổi tiến g : Đã có một thời chiếc áo dài màu sắc Mễ Trì thơm gạo tám xoan trang nhã, chiếc nón ba tầm và đôi guốc Dự hương, dé cánh thóc vàng như tơ. mộc đã tôn lên vẻ đẹp lịch lãm, duyên dáng Hà Nội còn nổi tiếng với những món ăn của người phụ nữ Thăng Long - Hà Nội: gắn với từng địa danh cụ thể vối những Nón này em sắm dáng trăm “Giò Trèm, nem Vẽ, chuôi Xù”, “Khoai lang Ai trông cái nón ba tầm cũng ưa
34 VÕ QUANG TRỌNG Nón này che nắng che mưa người Hà Nội, nhẹ nhàng, êm ái, uyên Nón này đ ể đội cho vừa đôi ta. chuyển và khá chuẩn xác. Trong giao tiếp, người Hà Nội sử dụng ngôn ngũ khả linh Trong cuốn P hố phường Hà Nội xưa. hoạt, khiến cho người nghe, nhất là người ở nhà nghiên cứu Hoàng Đạo Thúy đã viết vể các địa phương khác, rấ t dễ mến, dễ cảm và vấn đê này như sau: “người Hà Nội chuộng dễ cuôn hút. Cùng vdi tiếng nói là thái độ lối sông khoan hoà, giản dị. Ghét lòe loẹt cử chỉ, trang phục tạo nên sự lịch lãm, tê mà thích diểm dắn. Tránh tiếng xa hoa. Dù nhị mà hầu như chỉ có riêng của người Hà giàu sang, áo có mớ năm, mố bảy, cũng phủ Nội. một chiếc áo thâm hay tam giang”... Vì là người Kinh Kì nên dân Hà Nội đi đâu cũng Nhìn chung, người Hà Nội rất có ý thức được người ta trọng, lại cũng được mến vê trong giao tiếp, chú trọng lời ăn tiếng nói theo tính yêu khách. O các nơi, khi người ta nói một phong cách riêng mà ít địa phương nào “nhà tôi có khách Hà Nội về”, là nhiều bà trong cả nưốc có được. con muôn đến gặp”< ). 2 Ngoài ra, khiếu thẩm mĩ cũng thê Vẻ đẹp thanh lịch của người Thăng hiện phẩm chất th a n h lịch của người Hà Long - Hà Nội còn thể hiện ở cách ứng xử Nội. N hững bàn tay tài hoa của các nghệ nhân làm nghê tru y ền thông đã tạo nên trong giao tiếp. Từ lâu, người Hà Nội đã những sản phẩm đẹp và tinh tế. Thú được mọi miền biết đến như là người lịch chơi hoa, cây cảnh tao nhã chẳng những thiệp: làm đẹp cuộc sông hằng ngày, n h ất là Chang thơm củng th ể hoa nhài trong những ngày lễ, tế t mà còn tạo nên Chang lịch củng thê'con người phong cách riêng của cư dân Hà Nội. Thượng kinh. Những phẩm chất tốt đẹp của người Giao tiếp lịch sự, tỏ rõ sự hiếu khách là Thăng Long - Hà Nội được tạo nên trong nét đặc trưng của người Kẻ Chợ. Cô gái ở suốt quá trình hình thành và phát triển chôn phồn hoa th ật ý tứ, ân cần chu đáo của vùng đất này. Chúng được chắt lọc, kết thê hiện trong giao tiếp: tinh từ mọi miền đất nước và cả tinh hoa Ba gian nhà khách văn hoá bên ngoài trong quá trình giao lưu, Chiếu sạch, giường cao hội nhập tạo cho con người Thăng Long - Mời các thầy vào Hà Nội vừa thuần hậu, lịch sự, vừa hào Muốn sao được thế. hoa, phong nhã. Cái riêng đó, nét đẹp văn Mắm Nghệ lòng giòn hoá đó có giá trị độc đáo, đặc sắc của cư Rượu ngon cơm trắng dân chôn Kinh Kì - Kẻ Chợ. Các thầy dù chang sá vào 2. T h ử lí g iả i m ặ t h ạ n ch ế của Hãy dừng chăn lại em chào cái nao n g ư ờ i H à N ội h iệ n n a y Đêm qua em mới chiêm bao Trong nhiều năm trở lại đây, mặt trái Có năm ông cử mới vào nhà em của người Hà Nội xuất hiện và có chiều Cau non bô, trầu cay têm hướng gia tăng làm nhức nhối xã hội. Đựng trong đĩa sứ em đem ra mời... Những biểu hiện như nói tục, chửi bậy, gây Cách ứng xử của người Hà Nội biểu gô đánh nhau, sự bừa bãi, mất vệ sinh, giao hiện trước hết là ở tiếng nói. Tiếng nói của tiêp sỗ sàng, ăn mặc lô lăng, trộm cắp, cướp
NGHIÊN CỨU TRAO Đ ổl 35 giật cho đên các tệ nạn ma túy, mại dâm, đó những biểu hiện tiêu cực của dân “tứ của một bộ phận cư dân chẳng những làm chiếng” không làm lấn át mặt tốt của cư nhạt nhòa vẻ đẹp thanh lịch của người Hà dân sinh sông lâu đời ở nơi đây. Hơn nữa, Nội mà còn làm băng hoại các giá trị đạo mặt hạn chế, thói quen sinh hoạt tự do dức xã hội hiện nay. thường chỉ xuất hiện ở thời gian đầu, khi Phải chăng hình ảnh thanh lịch của cư dân mới đến, dần dần trải qua nhiều người Hà Nội đã lắng chìm trong quá khứ? năm tháng đủ để sàng lọc khiến cho chúng Do đâu mà lôi sông xô bồ có phần lưu manh bị nhạt nhòa nhường chỗ cho cái đẹp, cái hoá xuất hiện trên nhiểu lĩnh vực của đời hay, cái tốt lan tỏa. Vì vậy nét thanh lịch sông xã hội như vậy? của cư dân Kẻ Chợ chẳng những không bị ảnh hưởng, trái lại càng ánh lên ngời sáng Chúng ta biết rằng, trong lịch sử tồn hơn. tại và phát triển, cư dân Thăng Long - Hà Nội là dân “tứ chiếng”. Họ đến đây lập Điều đó cũng giúp chúng ta lí giải được nghiệp, sinh sông chủ yếu là cư dân từ vì sao hiện nay m ặt hạn chế của người Hà nhiều miền quê khác nhau. Đó là những Nội, đang có phần nổi lên khiến nhiều bậc hiển tài về Thăng Long đê làm quan, người không khỏi băn khoăn, lo lắng. làm thầy thuốc, thầy giáo, thầy địa lí. Không ít người cho rằng, những biểu hiện Không ít người về Kẻ Chợ là những người không lành mạnh đó là do m ặt trái của nền thợ khéo, người buôn bán, người làm kinh tế thị trường? Đấy cũng chỉ là một thuê,... Nhiều cái hay, cái tôt, cái đẹp được trong số nhiều nguyên nhân khiến cho hội tụ vê đây và cả tập quán lạc hậu, thói những biểu hiện lệch chuẩn, sai trái đang quen của lôi sông tự do ở các làng quê tồn tại. Thực tê là trong nhiêu năm nay, không phù hợp với nếp sông của Thăng đặc biệt từ sau năm 1975, số dân tăng cơ Long - Hà Nội cũng theo bước chân họ vê học trên địa bàn Hà Nội là rấ t lớn. Sự gia chôn Kinh Kì. Thế nhưng do họ ý thức được tăng dân số, với nhiều thành phần đã tạo mình là cư dân của một vùng đô hội, trung ra một áp lực lớn đôi vối xã hội. Bên cạnh tâm của đất nưởc nên những thói xấu của đó, thói quen của lối sống tự do ỏ nông thôn người Việt tiểu nông bị kìm nén, không có của cư dân mới đến chưa đủ thời gian sàng điều kiện trỗi dậy. Và cảm giác chung là lọc để hoà nhập chung với nếp sông đô thị. mặt hạn chê bị phai nhạt dần, nhường chỗ Vì vậy, hiện nay m ặt trái vẫn tồn tại đan cho cái tốt có điều kiện hội tụ, giao lưu, kết xen vói nhiều mặt tốt trong đời sông của cư tinh và toả sáng. dân Hà Nội. Cũng phải thấy rằng từ thời điểm trước 3. M ộ t v à i g iả i p h á p n h ằ m p h á t 1945, số người đến lập nghiệp sinh sông ở h u y p h ẩ m c h ấ t tố t đ ẹ p c ủ a ngư ờ i H à Thăng Long - Hà Nội không tăng đột biến N ội như giai đoạn sau này. Chính sự gia tăng - Tiếp tục làm sáng tỏ vẻ đẹp thanh không lớn của cư dân vê vùng đất này cho lịch của người Hà Nội, kết hợp với việc nên quá trình giao lưu văn hoá diễn ra tuyên truyền rộng rãi dưới nhiều hình thức tương đôi bình thường. Văn hoá Thăng bằng các phương tiện thông tin đại chúng Long - Hà Nội tiếp nhận và làm biến đổi như báo hình, báo nói, báo viết nhằm dê văn hoá của mọi miền quê hội tụ về đây. Do cao những phẩm chất tốt đẹp của người
36 VÕ QUANG TRỌNG Thăng Long - Hà Nội. Gần đây, cuôn Nhật thức công dân cao, người Hà Nội sẽ làm đẹp kí Đặng Thùy Trâm có sức tác động và gây thêm hình ảnh của mình để xứng đáng với ảnh hưởng rất lớn đôi với mọi tầng lớp công dân của một thành phô' anh hùng, thủ trong xã hội đặc biệt là giới trẻ thủ đô. Vấn đô vì hoà bình.D để đặt ra là nếu chúng ta biết khơi dậy V .Q .T được phẩm chất tốt đẹp, chân th ật của những gương người tốt thì tác dụng giáo (1) Đinh Gia Khánh chủ biên. Trần Tiến dục sẽ rất lớn và có hiệu quả. đồng chủ biên (1991) Địa chi văn hoá dân gian - Tuyên truyền vận động nhân dân Thăng Long - Đông Đô ■Hà Nội, Sở Văn hoá và sông và làm việc theo pháp luật, xây dựng Thông tin Hà Nội xb, tr. 216. nếp làm việc khoa học, văn minh, lịch thiệp (2) Hoàng Đạo Thúy (1974) Phô phường Hà ở các cơ quan, công sở. Đôi vởi những cơ Nội xưa, Sở Văn hoá thông tin Hà Nội xb, tr. 31. quan hằng ngày tiếp xúc với dân, cần công tâm, tránh làm phiền hà, sách nhiễu dân. TÀI LIỆU THAM KHẢO Các lực lượng chức năng như công an và 1. Nguyễn Viết Chức chủ biên (2002), Văn đội giữ gìn trậ t tự đô thị hoạt động theo hoá ứng xử của người Hà Nội với môi trường pháp luật nhưng cũng phải rấ t tình người, thiên nhiên, Viện Văn hoả, Nxb. Văn hoá thông xử sự phải đàng hoàng thể hiện được phẩm tin xb. chất của người cán bộ ở thủ đô văn minh. 2. Triêu Dương, Phạm Hoà, Tảo Trang, Chu Hà (1972), Ca dao ngạn ngữ Hà Nội, Hội - Thực hiện tốt phong trào xây dựng Văn nghệ Hà Nội xb. nếp sống văn minh, gia đình văn hoá mối, 3. Chu Hà, Trần Lê Văn, Nguyễn Vinh tạo ra một môi trường tốt trong gia đình, Phúc (1981), Ca dao ngạn ngữ Hà Nội, Hội Văn giáo dục lốì ứng xử có nê' nếp trong giao nghệ Hà Nội xb. tiếp hằng ngày. Bên cạnh đó, việc giáo dục 4. Đinh Gia Khánh chủ biên, Trần Tiến ở nhà trường cũng có tầm quan trọng đặc đồng chủ biên (1991), Địa chí văn hoá dán biệt. Phổi hợp giáo dục giữa gia đình và gian Thăng Long - Đông Đô ■ Hà Nội, Sở Văn hoá và Thông tin Hà Nội xb. nhà trường đôi với lớp trẻ là nhiệm vụ thường xuyên và lâu dài. Trong đó cần đa 5. Vũ Khiêu, Nguyễn Vinh Phúc (2004), Văn hiến Thăng Long, Nxb. Trẻ, Thành phô' Hồ dạng hoá các hình thức giáo dục tuyên Chí Minh. truyền ở nhà trường, tránh lối áp đặt, bắt 6. Hoàng Phê chủ biên (2002), Từ điển buộc, nên sử dụng những hình thức phù tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng - Trung tâm Từ điển hợp đê giáo dục có hiệu quả cao. Ngoài ra học xb. cần có sự phôi hợp với các cơ quan, đoàn 7. Đặng Duy Phúc (1996), Thăng Long - thê như hội phụ nữ, đoàn thanh niên trong Đông Kinh - Hà Nội quê hương và nơi hội tụ việc tuyên truyền những tấm gương tiêu nhân tài, Nxb. Hà Nội. biểu cho vẻ đẹp thanh lịch của người Hà 8. Hoàng Đạo Thúy (1974), Phô' phường Nội nhằm nâng cao lòng tự hào của người Hà Nội xưa, Sở Văn hoá thông tin Hà Nội xb. dân thủ đô. 9. Hoàng Đạo Thúy. Tràng An thanh lịch (Báo Nhân dân các sô' ra ngày 2, 3. 5 tháng 10 Hà Nội có điểm tựa một nghìn năm, nơi năm 1994). hội tụ tinh hoa của cả nước, chắc rằng với ý