322 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CITA 2017 “CNTT VÀ ỨNG DỤNG TRONG CÁC LĨNH VỰC”
Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả hoạt động kinh doanh
của các công ty vận tải niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam
Nguyễn Thị Hương Mai
Trường Cao đẳng Công nghệ Thông tin, Đại học Đà Nẵng
nthmai@cit.udn.vn
Tóm tắt Hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh là vấn đề quan tâm của tất cả các doanh
nghiệp. Đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập và có sự cạnh tranh khốc liệt như hiện
nay, các doanh nghiệp luôn tìm các phương thức để nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh
nghiệp mình. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh thì đầu tiên các nhà
quản trị phải xem xét đâu là các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh và
mức độ ảnh hưởng của chúng như thế nào. Dựa trên những lý luận về hiệu quả hoạt động
doanh và những nghiên cứu thực nghiệm trước đây, tác giả đã lựa chọn một số nhân tố có
khả năng ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh của các công ty vận tải niêm yết.
Dữ liệu được thu thập từ các báo cáo tài chính được các công ty này công bố trên thị trường
chứng khoán. Để nhận diện các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh của
công ty này, tác giả đã sử dụng mô hình hồi quy tuyến tính bội với sự hỗ trợ của phần mềm
SPSS, Eview. Kết quả cho thấy, các yếu tố tỷ suất nợ, quy mô doanh nghiệp, thời gian hoạt
động tác động tới hiệu quả hoạt động kinh doanh của các công ty vận tải.
Keywords: hiệu quả hoạt động kinh doanh, công ty vận tải, thị trường chứng khoán.
1 Đặt vấn đề
Bất cứ một doanh nghiệp nào cũng mong muốn đạt được hiệu quả kinh doanh cao, và các
công ty vận tải với nghành nghề kinh doanh khá đặc thù cũng không phải ngoại lệ. Tuy nhiên,
để đạt được hiệu quả hoạt động kinh doanh cao thì đầu tiên các nhà quản trị phải xem xét đâu là
các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh, và mức độ ảnh hưởng như thế nào.
Đã có nhiều nghiên cứu thực nghiệm về các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh
doanh, mỗi nghiên cứu phân tán ra các lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, về các nhân tố
ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngành vận tải thì hầu như còn hạn chế. Mặt
khác, ngành vận tải là một ngành kinh doanh khá đặc biệt, nó có đặc điểm chiếm dụng nguồn
vốn thời gian dài, vấn đề vốn là vấn đề rất quan trọng và tác động nhiều tới hoạt độngkinh
doanh của ngành này.
2 Tổng quan tài liệu nghiên cứu
2.1 Hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp
Hiệu quả kinh doanh là phạm trù phản ánh trình độ lợi dụng các nguồn lực (nhân tài, vật lực,
tiền vốn...) để đạt được mục tiêu xác định. Trình độ lợi dụng các nguồn lực chỉ có thể được đánh
gia trong mối quan hệ với kết quả tạo ra để xem xét với mỗi sự hao phí nguồn lực xác định có thể
tạo ra ở mức độ nào. Hiệu quả kinh doanh là một đại lượng so sánh: So sánh giữa đầu vào và đầu
ra, so sánh giữa chi phí kinh doanh bỏ ra và kết quả kinh doanh thu được. Đứng trên góc độ xã
hội, chi phí xem xét phải là chi phí xã hội, do có sự kết hợp của các yếu tố lao động, tư liệu lao
Nguyễn Thị Hương Mai 323
động và đối tượng lao động theo một tương quan cả về lượng và chất trong quá trình kinh doanh
để tạo ra sản phẩm đủ tiêu chuẩn cho tiêu dùng.
2.2 Các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh
- Quy mô của doanh nghiệp:
Thông thường các doanh nghiệp có quy mô lớn sẽ có thương hiệu, uy tín. Những doanh nghiệp
này với sức mạnh về tài chính, tài sản và khả năng quản lý sẽ dễ dàng khai thác lợi thế theo quy
mô nhằm tối thiểu hóa chi phí đầu vào và gia tăng hiệu quả đầu ra.
Nghiên cứu của Gleason, L. K Mathur và I. Mathur (2000), Onaolapo và Kajola (2010) cho
thấy quy mô của doanh nghiệp có tác động tích cực và đáng kể đến hiệu quả hoạt động kinh
doanh, tức là quy mô càng lớn thì hiệu quả kinh doanh càng tăng. Tuy nhiên, theo kết quả của các
nghiên cứu khác như Mudambi và Nicosia (1998), Lauterbach và Vaninsky (1999) , Durand và
Coeuderoy (2001), Tzelepis và Skuras (2004), Zeitun và Tian (2007) thì quy mô có ảnh hưởng
tích cực nhưng không đáng kể đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.
- Tốc độ tăng trưởng:
Tăng trưởng chính là điều kiện để doanh nghiệp có thể tồn tại và phát triển một cách bền vững
trong điều kiện cạnh tranh khốc liệt như hiện nay. Doanh nghiệp càng tăng trưởng một cách hợp
lý thì hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh ngày càng được nâng cao.
Nghiên cứu thực nghiệm của Zeitun và Tian (2007), Onaolapo và Kajola (2010) cho thấy tốc
độ tăng trưởng tài sản có quan hệ tích cực đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh
nghiệp, nghĩa là tốc độ tăng trưởng càng tăng thì hiệu quả hoạt động kinh doanh càng cao.
- Quản trị nợ phải thu khách hàng:
Kiểm soát khoản phải thu liên quan đến việc đánh đổi giữa lợi nhuận và rủi ro. Nếu không bán
chịu hàng hóa thì sẽ mất đi cơ hội bán hàng, do đó mất đi lợi nhuận. Nếu bán chịu hàng hóa quá
nhiều thì có nguy cơ phát sinh các khoản nợ phải thu khó đòi có thể dẫn đến tình trạng doanh
nghiệp không có đủ vốn để tiếp tục đầu tư vào các hoạt động sản xuất kinh doanh.
Để đánh giá khả năng quản trị nợ phải thu khách hàng của doanh nghiệp có thể sử dụng chỉ
tiêu kỳ thu tiền bình quân. Qua nghiên cứu của Marian Siminica, Daniel Circiumaru, Dalia Simion
(2011) cho thấy kỳ thu tiền bình quân có tác động cùng chiều đến hiệu quả hoạt động kinh doanh
- Đầu tư tài sản cố định:
Theo các kết quả nghiên cứu thực nghiệm của Rami Zeitun và Gary Gang Tian (2007);
Onaolapo và Kajola (2010); Marian Siminica, Daniel Circiumaru, Dalia Simion (2011); Fozia
Memon, Niaz Ahmed Bhutto và Ghulam Abbas (2012) cho thấy tỷ trọng tài sản cố định có tác
động tiêu cực đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.Tài sản cố định trong các
doanh nghiệp là những tư liệu lao động chủ yếu và có giá trị lớn, tham gia nhiều chu kỳ sản xuất
kinh doanh. Theo nghiên cứu của Marian Siminica, Daniel Circiumaru, Dalia Simion (2011) thì tỷ
trọng tài sản cố định có tác động tiêu cực và đáng kể đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp,
- Cơ cấu vốn:
Theo lý thuyết của Modigliani và Miller, khi một doanh nghiệp bắt đầu vay nợ, doanh nghiệp
sẽ có lợi thế về lá chắn thuế. Chi phí nợ thấp kết hợp với lợi thế về lá chắn thuế sẽ khiến chi phí
vốn bình quân gia quyền giảm khi nợ tăng, do đó, hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp cũng được nâng cao. Ngược lại, kết quả nghiên cứu thực nghiệm của Zeitun và Tian
324 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CITA 2017 “CNTT VÀ ỨNG DỤNG TRONG CÁC LĨNH VỰC”
(2007), Neil Nagy (2009); Fozia Memon, Niaz Ahmed Bhutto, Ghulam Abbas (2012) cho thấy tỷ
lệ nợ có ảnh hưởng tiêu cực và đáng kể đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.
- Rủi ro kinh doanh
Nghiên cứu thực nghiệm của Fozia Memon, Niaz Ahmed Bhutto và Ghulam Abbas (2012)
cũng đưa ra kết luận về mối quan hệ thuận chiều giữa rủi ro và hiệu quả hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp.
Tuy nhiên, nghiên cứu thực nghiệm của Zeitun và Tian (2007) đưa ra kết luận trái với lý
thuyết của F.B Hawly và kết quả nghiên cứu của Fozia Memon, Niaz Ahmed Bhutto và Ghulam
Abbas (2012), các doanh nghiệp có sự biến đổi về lợi nhuận cao hơn sẽ có hiệu quả kinh doanh
thấp hơn.
- Thời gian hoạt động của doanh nghiệp:
Theo kết quả nghiên cứu của Neil Nagy (2009), Onaolapo và Kajola (2010) thì thời gian hoạt
động của một doanh nghiệp có tác động tích cực đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp, nghĩa là doanh nghiệp hoạt động càng lâu năm thì hiệu quả kinh doanh càng cao.
- Một số nhân tố khác:
Theo một số nghiên cứu trên thế giới thì hiệu quả hoạt động kinh doanh còn chịu tác động bởi
một số nhân tố như: trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, nghiên cứu và phát triển sản phẩm, đa
dạng hóa lĩnh vực kinh doanh, công tác tổ chức đảm bảo nguyên vật liệu.
3. Thiết kế nghiên cứu
3.1 Giả thuyết nghiên cứu
Dựa trên những phân tích ở trên, tác giả đưa ra mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả
hoạt động kinh với các giả thuyết sau:
Giả thuyết 1: Cơ cấu vốn có tác động (+/-) đến hiệu quả hoạt động kinh doanh.
Giả thuyết 2: Quy mô của doanh nghiệp có tác động cùng chiều (+) đến hiệu quả hoạt động
kinh doanh.
Giả thuyết 3: Thời gian hoạt động có tác động cùng chiều (+) đến hiệu quả hoạt động
kinh doanh.
Giả thuyết 4: Tốc độ tăng trưởng tác động cùng chiều (+) đến hiệu quả hoạt động kinh doanh.
Giả thuyết 5: Tỷ trọng tài sản cố định có tác động ngược chiều (-) đến hiệu quả hoạt động
kinh doanh.
Giả thuyết 6: Hệ số vòng quay các khoản phải thu có tác động cùng chiều (+) đến hiệu quả
hoạt động kinh doanh.
Giả thuyết 7: Rủi ro kinh doanh có tác động (+/-) đến hiệu quả hoạt động kinh doanh.
3.2 Đo lường các biến
- Đối với biến phụ thuộc:
Nghiên cứu này tác giả sử dụng chỉ tiêu tỷ suất sinh lời của tài sản (ROA) để đo lường hiệu
quả hoạt động sản xuất kinh doanh.
Nguyễn Thị Hương Mai 325
ROA = Lợi nhuận sau thuế
T
ổng t
ài s
ản b
ình quân
- Đối với biến độc lập:
Là các nhân tố được lựa chọn có khả năng ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh, được
trình bày ở Bảng sau:
Bảng 1. Các chỉ tiêu đo lường các nhân tố ảnh hưởng hiệu quả hoạt động kinh doanh
Nhân tố Mã hóa Cách xác định
Kỳ vọng
tương
quan
1. Cấu trúc vốn TSNO
(X1)
T
ỷ suất nợ
= Nợ phải trả
Tổng tài sản +/-
2. Quy mô doanh
nghiệp
QM
(X2) Tổng doanh thu +
3. Thời gian hoạt
động
TGHD
(X3) Số năm kể từ ngày thành lập +
4. Sự tăng trưởng
của doanh
nghiệp
TTTS
(X4)
Tốc độ phát
triển tài sản = Tài sản năm t
Tài sản năm t-1 -
5. Cấu trúc tài sản
CTTS
(X5)
Tỷ suất TSCĐ =
Tài sản cố định
-
Tổng Tài sản bình quân
6. Quản trị các
khoản phải thu
HSVQPT
(X6)
Hệ số vòng quay
các khoản phải thu =
Doanh thu thuần +
Nợ phải thu bình quân
7. Rủi ro kinh
doanh
RRKD
(X7) Rủi ro kinh doanh =
% thay đổi của EBIT
+/-
% thay đổi của DT thuần
3.3 Thu thập dữ liệu và phương pháp xây dựng mô hình
- Thu thập dữ liệu và chọn mẫu nghiên cứu:
Mẫu nghiên cứu bao gồm 42 công ty vận tải niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Tuy nhiên có 2 công ty mới niêm yết (mã chứng khoán CLL, SKG), nên không đủ số liệu cho
việc nghiên cứu. Vì vậy, dữ liệu nghiên cứu gồm 40 công ty vận tải niêm yết trong khoảng
thời gian (2010 - 2013). Gồm các công ty sau: DL1, DVP, DXP, GMD, GSP, GTT, HCT,
HDO, HHG, HTV, MAC, MHC, MNC, PCT, PDN, PGT, PJC, PJT, PRC, PSC, PTS, PVT,
SBC, SFI, SSG, STT, TCO, TJC, TMS, VFR, VIP, VNA, VNF, VNL, VNS, VNT, VOS, VST,
VTO, WCS.
- Kiểm tra dữ liệu trước khi phân tích hồi quy:
Dữ liệu được kiểm tra độ chính xác trước khi hồi quy.
- Trình tự tiến hành phân tích:
Bước 1: Xây dựng các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh và các nhân tố ảnh
hưởng hiệu quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.
326 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CITA 2017 “CNTT VÀ ỨNG DỤNG TRONG CÁC LĨNH VỰC”
Bước 2: Xác định mối quan hệ tương quan giữa các biến bằng cách tính hệ số tương quan
từng phần r (Peason Correlation Coefficinent).
Bước 3: Phân tích hồi quy tuyến tính bội với 2 mô hình hồi ảnh hưởng ngẫu nhiên và ảnh
hưởng cố định để xác định mức độ ảnh hưởng của các biến giải thích đến hiệu quả hoạt động
kinh doanh.
Bước 4: Kiểm định sự vi phạm các giả định của mô hình và đưa ra kết quả.
3.4 Kết quả nghiên cứu
Với đặc thù nghiên cứu dữ liệu theo thời gian (2010 - 2013) và theo không gian (các công
ty khác nhau). Vì vậy phương pháp hồi quy với dữ liệu bảng (panel data) được tác giả đưa vào
sử dụng. Phân tích hồi quy bằng dữ liệu bảng giúp nhà nghiên cứu có nhiều thông tin tốt hơn
trong tổng thể nghiên cứu, tính biến thiên nhiều hơn, ít hiện tượng đa cộng tuyến giữa các biến
hơn, nhiều bậc tự do hơn[7].
Việc lựa chọn mô hình nghiên cứu sẽ sử dụng kiểm định Hausman giữa mô hình Fixed
effect và Random effect, với giả thuyết:
Ho: Mô hình Random effect là phù hợp.
H1: Mô hình Fixed effect là phù hợp .
Sử dụng phần mềm Eview 7 để xử lý dữ liệu với 2 mô hình Fixed effect và Random effect
ta được kết quả như sau:
Bảng 3. Kết quả hồi quy với 2 mô hình Fixed effect và Random effect
Biến FEM REM
Beta P-value Beta P-value
C 0,218933 0,0445 0,129288 0,0003
TSNO_X1 -0,088486 0,1139 -0,119216 0,0033
QM_X2 1,73E-08 0,5001 2,45E-08 0,0439
TGHD_X3 -0,005032 0,2578 2,45E-08 0,0439
TTTS_X4 0,004424 0,5589 0,004897 0,4965
CTTS_X5 -0,114684 0,3593 -0,065604 0,2227
HSVQPT_X6 0,000241 0,4739 0,000198 0,5268
RRKD_X7 -0,000143 0,5611 -0,000120 0,6125
Dựa vào giá trị p-value, mô hình xây dựng có ít biến có ý nghĩa, hay mô hình này không đạt
yêu cầu. Tác giả sử dụng phương pháp loại trừ dần các biến không có ý nghĩa. Các biến lần lượt
bị loại ra khỏi mô hình là RRKD_X7, TTTS_X4, CTTS_X5, HSVQPT_X6.
Mô hình được đề xuất bao gồm các biến TSNO_X1, QM_X2, TGHD_X3
Bảng 4. Kết quả hồi quy bằng phương pháp FEM
Dependent Variable: ROA_Y_
Method: Panel Least Squares
Date: 12/11/14 Time: 15:01
Sample: 2010 2013