462| Phn III. ng dng khoa hc công ngh và đổi mi sáng to trong giáo dục và các lĩnh vực khác
NGHIÊN CU PHÁT HUY GIÁ TR DI SN VĂN HÓA
TRONG LĨNH VỰC DU LCH TNH TUYÊN QUANG HIN NAY
TS. Bùi Gia Khánh
Trường Đại hc Sài Gòn
Tóm tắt:
Phát trin du lịch đƣợc xác định ngành kinh tế quan trng ca tnh Tuyên Quang hin
nay cho đến 2025, 2030. Vai trò, v trí, các bƣớc phát ca du lch cũng đã đƣc tnh Tuyên
Quang c th hóa bằng các đề án, ngh quyết quan trng. th thy đây là định hƣớng
phù hp vi xu thế hin nay, Tuyên Quang li nhiu li thế, tiềm năng để phát trin
du lịch. Đó sự đa dạng, phong phú v h di sn văn hóa hiện nay mảnh đất Tuyên
Quang đang lƣu giữ. Do đó, đầu t nghiên cu khoa học đối vi ngun lc quan trng này
s giúp cho lĩnh vực du lch tnh Tuyên Quang phát trin bn vững hơn, hiu qu hơn. Mặt
khác, nghiên cứu đầy đủ v di sản văn hóa sẽ giúp cho Tuyên Quang nhìn nhận rõ hơn bản
sc ca mình, to ra nhiu sn phm du lch mang giá tr đặc trƣng của văn hóa xứ Tuyên.
T khóa:
Di sản, văn hóa, u ịch, Tuyên Quang, x Tuyên
1. Du lịc - ƣớn p t triển đột p củ tỉn Tuyên Qu n
Đại hi XVII (nhim k 2020-2025) của Đảng b tnh Tuyên Quang tháng 10 - 2020 đã
xác định tiến hành ba khâu đột phá để t đó tạo điều kiện đƣa các lĩnh vc khác phát trin. Mt
trong ba khâu đột phá trong giai đoạn 2020 - 2025 là "phát huy tiền năng, đẩy mnh phát trin du
lch tr thành ngành kinh tế quan trng ca tnh"
35
. Đồng thời cũng chỉ ra giải pháp trong lĩnh
vc du lịch là: “Nâng cao chất lƣợng quy hoch, qun lý, thc hin quy hoch phát trin du lch,
khai thác tiền năng về du lch lch s, cách mạng, văn hóa, du lịch sinh thái, du lch cộng đồng...
Gn kết cht ch vic phát trin du lch vi bo tn và phát huy các giá tr tài nguyên thiên nhiên,
di sản văn hóa, lịch s và bn sắc văn hóa các dân tộc. Trin khai thc hin có hiu qu Đề án du
lch thông minh; phát huy các n phm du lch hin có, tiếp tc xây dng các sn phm du lch
độc đáo, khác biệt, riêng có; xây dng khẳng định thƣơng hiệu du lch Tuyên Quang trên bn
đồ du lch Vit Nam
36
.
Ngày 16-6-2021, Ban Chấp hành Đảng b tnh (khóa XVII) ban hành Ngh quyết s 29-
NQ/TU v phát trin du lch tr thành ngành kinh tế quan trng ca tnh. Ngh quyết đề ra mc
tiêu xây dng và triển khai đồng b các nhim v, gii pháp để phát trin nhanh, bn vng ngành
du lch ca tnh; tp trung xây dng h tng du lch theo hƣớng đồng b, hiện đại; khuyến khích
xây dng các sn phm du lịch đặc sc; tr thành điểm đến hp dn trong khu vc min núi phía
35
Tnh y Tuyên Quang, Báo cáo chính tr ca Ban chấp hành Đảng b tnh khóa XVI tại Đại hội đại biểu Đảng b
tnh ln th XVII, nhim k 2020 - 2025, s 558-BC/TU, ngày 02 tháng 10 năm 2020, tr. 25.
36
Tnh y Tuyên Quang, Báo cáo chính tr ca Ban chấp hành Đảng b tnh khóa XVI tại Đại hội đại biểu Đảng b
tnh ln th XVII, nhim k 2020 - 2025, s 558-BC/TU, ngày 02 tháng 10 năm 2020, tr. 27-28.
K yếu hi thâo phát trin khoa hc, công ngh và đổi mi sáng to phù hp vi tiềm năng của địa phương và khu vực |463
Bc, thu hút ngày càng nhiều du khách đến tham quan, tri nghim, sớm đƣa du lịch tr thành
ngành kinh tế quan trng ca tnh, góp phn chuyn dịch cu kinh tế, lao động, to vic làm,
nâng cao thu nhập cho ngƣời dân doanh nghiệp, tăng thu ngân sách cho địa phƣơng, thúc đẩy
c ngành kinh tế khác phát trin...
Ngh quyết 29-NQ/TU đặt mục tiêu: Đến năm 2025 xây dựng Khu di tích Quốc gia đặc
biệt Tân Trào bản đáp ng các tiêu chí Khu du lch quc gia; Khu du lch sui khoáng M
Lâm là khu du lch ngh dƣỡng sinh thái cao cp; xây dng, phát trin L hi Thành Tuyên là sn
phm du lịch đặc trƣng, riêng có, mang thƣơng hiệu cp quc gia; Danh thng Quốc gia đặc bit
Na Hang - Lâm Bình trung tâm du lch sinh thái, du lch cộng đồng, du lch khám phá
thƣơng hiệu cp quc gia, tiến tới thƣơng hiệu quc tế; xây dng, nâng cao chất lƣợng sn phm
du lch tâm linh to thành điểm nhn thu hút khách du lch.
Vi s tham gia ca c cộng đồng (xây dựng làng văn hóa các huyn) trong phát trin du
lch, mc tiêu phấn đấu tnh Tuyên Quang đặt ra đến năm 2025 sẽ đón trên 03 triệu t
khách du lch; tng thu hi t du lịch đạt trên 4.800 t đồng; đóng góp cho GRDP từ 6% tr
lên; to việc làm cho trên 25.000 lao động. Đến năm 2030 hoàn thiện các tiêu chí Khu du lch
Quc gia Tân Trào khu du lch lch s quc gia uy tín, chất lƣợng; xây dng Khu du lch
sui khoáng M Lâm là khu du lch ngh dƣỡng sinh thái cao cấp đạt tiêu chun quc tế; Khu du
lch sinh thái Na Hang - Lâm Bình bản đáp ng các tiêu chí khu du lch sinh thái quc gia.
Phấn đấu đón trên 5,5 triệu lƣợt khách du lịch; đóng góp vào GRDP toàn tỉnh t 10% tr lên; to
việc làm cho trên 35.000 lao động; h thống cơ sở vt cht k thuật đồng b; sn phm du lch có
chất lƣợng cao, đáp ứng đa dạng th trƣờng
37
.
T định hƣớng y, UBND tỉnh Tuyên Quang đã ban hành Đ án phát trin du lch tnh
Tuyên Quang đến năm 2025, định hƣớng đến năm 2030. Trong đó đã nêu mục tiêu phấn đu
đƣa du lch sm tr thành ngành kinh tế quan trng, phát trin bn vững, thúc đẩy mnh m s
phát trin của các ngành, lĩnh vc khác. Trong những năm còn li của giai đoạn 2020 - 2025,
Tuyên Quang s xây dng Khu di tích Quốc gia đặc biệt Tân Trào bản đáp ng các tiêu chí
Khu du lch quc gia; Khu du lch sui khoáng M Lâm khu du lch ngh dƣỡng sinh thái cao
cp; xây dng, phát trin L hi Thành Tuyên sn phm du lịch đặc trƣng, riêng có, mang
thƣơng hiệu cp quc gia; Danh thng Quốc gia đặc bit Na Hang - Lâm Bình trung tâm du
lch sinh thái, du lch cộng đồng, du lch khám phá thƣơng hiệu cp quc gia, tiến tới thƣơng
hiu quc tế; xây dng, nâng cao chất lƣợng sn phm du lch tâm linh tạo thành điểm nhn thu
hút khách du lch
38
. Việc nhanh chóng ban hành đ án riêng đối với lĩnh vực du lch chính s
th hin quyết tâm rt ln ca chính quyn tỉnh Tuyên Quang hƣớng đến thc hiện đƣợc mc
tiêu xuyên suốt là đƣa Tuyên Quang tr thành tnh "phát trin khá, toàn din, bn vng trong khu
vc min núi phía Bc"
39
th nói, đây là định hƣớng không ch phù hp vi tiềm năng lợi thế vn ca Tuyên
Quang còn phù hp vi xu thế phát trin ca Vit Nam hiện nay. Đƣa du lch thc s tr
37
Tnh y Tuyên Quang, Ngh quyết s 29-NQ/TU ca Ban Chấp hành Đng b tnh (khóa XVII) v phát trin du
lch tr thành ngành kinh tế quan trng ca tnh, ngày 16-6-2021, tr. 03.
38
y ban nhân dân tnh Tuyên Quang, Quyết định s 426/QĐ-UBND phê duyệt Đề án “Phát trin du lch tnh
Tuyên Quang đến năm 2025, định hƣớng đến năm 2030”, ngày ngày 30 tháng 7 năm 2021.
39
Tnh y Tuyên Quang, Báo cáo chính tr ca Ban chấp hành Đảng b tnh khóa XVI tại Đại hội đại biểu Đảng b
tnh ln th XVII, nhim k 2020 - 2025, s 558-BC/TU, ngày 02 tháng 10 năm 2020, tr. 24.
464| Phn III. ng dng khoa hc công ngh và đổi mi sáng to trong giáo dục và các lĩnh vực khác
thành ngành mũi nhọn chính mt ni dung quan trng ca Ngh quyết Đại hội đại biu toàn
quc ln th XIII của Đảng Cng sn Vit Nam.
2. TUYÊN QUANG: MẢNH ĐẤT LƢU GIỮ NHIỀU DI SẢN VĂN HÓA
Định hƣớng phát trin du lch của Đảng b, chính quyn tnh Tuyên Quang va nêu trên
hoàn toàn sở. S phát trin ca ngành du lịch trong giai đoạn 2016 - 2020 ch du cho
thy hiu qu bƣớc đầu trong định hƣớng tp trung ngun lực đầu cho phát trin du lch.
Trong giai đoạn y, ngành du lịch Tuyên Quang đã đón 8.445.700 lƣợt khách, riêng năm 2020
đón 1.708.900 lƣợt khách, tăng trƣởng bình quân trên 4.8% năm, tổng thu hi t du lịch đạt
7.400 t đồng, tăng trƣởng bình quân trên 5.3%/năm
40
. Trong tƣơng lai, những con s y s
s dch chuyn ch cc rt vi nhng du hiu kh quan trong ngành du lch trong thi gian
va qua.
Tuy nhiên, sở quan trọng hàng đu cho s phát trin ca ngành du lch tnh Tuyên
Quang chính là h di sản văn hóa cùng phong phú của vùng đất y. Đây nguồn lc không
phải địa phƣơng nào cũng Tuyên Quang may mắn đƣợc s đa dạng loi hình trong b
dày lch s ca mình t thi tin s cho đến các cuc cách mng trong thi hiện đại. Tuyên
Quang hin nay s hu mt h thống đồ s với hơn 500 di tích, cm di tích lch sử, văn hóa,
trong đó 118 di tích danh thng cp Quc gia. Vi nhng con s bộ nhƣ vậy, Tuyên
Quang là mt trong nhng tnh, thành ph có s ng di tích vào hàng nhiu nht c nƣớc
41
.
Có th k đến mt s di tích quan trọng nhƣ sau:
Di ch hang Phia Vài thuc thôn Cc Ngn, Xuân Tân, huyn Hang (nay
Khuôn Hà, huyn Lâm Bình) Di ch hang Phia Mun thuộc Sơn Phú, huyện Hang
nhng du tích ca Tuyên Quang thi tin s - sơ sử.
Thi còn li Di tích chùa Bo Ninh Sùng Phúc Khuôn Khoai, thôn Làng Tc,
Yên Nguyên, huyn Chiêm Hóa. Di tích chùa Bảo Ninh Sùng Phúc đƣc xếp hng Di tích cp
Quc gia ti Quyết định s 95, ngày 24-1-1998 ca B trƣởng B Văn hóa - Thông tin (nay
B Văn hóa, Th thao Du lịch). Năm 2013, tm bia chùa Bảo Ninh Sùng Phúc đƣợc công
nhn là bo vt quc gia.
Thi Trn có Di tích chùa Pht Lâm nm trên Gò Chùa núi Man, thôn Tri Xoan, xã Nh
Hán, huyện Yên Sơn. Chùa Phật Lâm đƣợc xây dng khong thế k XIII- XIV, có giá tr rt ln
v kiến trúc, k thut chế tác vt liu, k thut xây dng, trang trí m thut, v s phát trin
của đạo Pht ti Tuyên Quang. Di tích chùa Phúc Lâm thôn Tông, xã Thƣợng Lâm, huyn
Lâm Bình. Chùa Phúc Lâm mang phong cách kiến trúc ngh thuật điêu khắc thi Trn,
khong thế thế k XIII - XIV.
Thi Hậu di ch Đền H thuộc phƣờng Tân Quang, thành ph Tuyên Quang. Đền
H di tích kiến trúc ngh thuật đƣợc xếp hng Di tích cp Quc gia ti Quyết định s 1009,
ngày 26-7-1994 ca B trƣởng B Văn hóa - Thông tin.
40
Tnh y Tuyên Quang, Ngh quyết s 29-NQ/TU ca Ban Chấp hành Đảng b tnh (khóa XVII) v phát trin du
lch tr thành ngành kinh tế quan trng ca tnh, ngày 16-6-2021, tr. 01.
41
Xem thêm: Tnh y - Hội đồng nhân dân - y ban nhân dân tnh Tuyên Quang, Địa chí tnh Tuyên Quang, Nxb
Chính tr Quc gia S tht, Hà Ni, 2014. Tr. 995-1038.
K yếu hi thâo phát trin khoa hc, công ngh và đổi mi sáng to phù hp vi tiềm năng của địa phương và khu vực |465
Thi Mc di tích chùa Hƣơng Nghiêm dƣới chân núi Hƣơng Nghiêm, thuộc xóm
Phúc Th, xã An Khang, thành ph Tuyên Quang. Nhân dân đa phƣơng quen gọi chùa Hang,
do chùa đƣợc to lp trong một hang động đá vôi tự nhiên. Chùa Hƣơng Nghiêm đƣợc xây dng
vào thi Mc Thái Tông (Mạc Đăng Doanh), niên hiệu Đại Chính th 8 (năm 1537).
Thời Trung Hƣng di tích chùa An Vinh thuộc phƣờng Hƣng Thành, thành ph
Tuyên Quang. Theo tm bia Tạo tác hƣng công bi ký (Bia ghi việc công đức y dng chùa)
đƣợc tạc vào năm Vĩnh Thịnh th 16, triu Vua D Tông (năm 1720) tức chùa An Vinh
đƣợc khi dựng vào đầu thế k XVIII.
Thành Nhà Bu xã An Khang, thành ph Tuyên Quang, nm bên hu ngn sông Lô.
Thành Nhà Bu do Chúa Bu (Chúa Bầu là tên n xƣng của hai anh em Văn Uyên, Văn
Mt) xây dựng để cát c Tuyên Quang t đầu thế k XVI.
Thành Tuyên Quang (dân gian là thành nhà Mc) nm gia hai khu ph Xuân Hoà và Tam
C, thuộc địa phận phƣờng Tân Quang, thành ph Tuyên Quang. Hình dáng, kích thƣớc hin nay
còn li của thành này đƣợc xây dng dƣới triu Nguyn. Thành này trong thế k XIX va
trung tâm hành chính ca Tuyên Quang va mang vai trò quân s quan trng. Di tích thành
Tuyên Quang đƣợc xếp hng Di tích cp Quc gia theo Quyết định s 1548, ngày 30-8-1991 ca
B trƣởng B Văn hóa - Thông tin - Th thao và Du lch.
Gn vi cuc cách mng tháng Tám 1945 và cuc kháng chiến chng thc dân Pháp (1964
- 195) là Khu di tích Quốc gia đặc bit Tân Trào nm phía đông tỉnh Tuyên Quang. Khu di tích
nằm trên địa bàn 11 xã thuc 2 huyện Sơn Dƣơng Yên Sơn. Khu di ch tng s 177 di
tích, trong đó có 40 di tích đƣợc xếp hng cp Quc gia.
Mặt khác Tuyên Quang nơi hội t, chung sng ca 22 dân tộc, đã tạo nên mt bc tranh
văn hóa đa sắc, chính s đa sắc trong văn hóa tộc ngƣời này tạo n điều “riêng có” của
Tuyên Quang. Nh s đa dạng v văn hóa tộc ngƣời, Tuyên Quang đang lƣu gi h thng các l
hi, phong tc tp quán, làng ngh truyn thống, văn hóa ẩm thực đặc sắc…
Các l hi gn vi sinh hoạt tín ngƣỡng nhƣ thờ cúng các thn, Pht, anh hùng dân tc,
danh nhân lch s. Ngoài loi hình th Pht xut hin khá sm Tuyên Quang (thi Lý), thì
trong đời sống tín ngƣỡng, dân các dân tộc vùng đt này còn tôn ng nhiu v thn khác:
thần Cao Sơn, Quý Minh theo truyền thuyết thời Hùng Vƣơng đƣợc th đình Minh Cầm (Yên
Sơn) đình S xã Th Vực (Sơn Dƣơng); thần Long Mẫu đƣợc th đền Thác Cái, các n
thần nhƣ Phƣơng Dung thờ đền H n Hip Thun), Ngc Lân th đền Thƣợng. Điểm đặc
bit Tuyên Quang tín ngƣỡng th Mẫu Thƣợng ngàn rt ph biến. H thống đền th Mu
Tuyên Quang rất y đặc giá tr tiêu biu cho sinh hoạt văn hóa, tín ngƣỡng các dân tc
đây. Trong lễ hi gn vi sinh hoạt tín ngƣỡng th k đến mt s l hội nhƣ: Lễ hi chùa
Hƣơng Nghiêm (chùa Hang) ngày mùng 8 tháng giêng, L hội đn Hip Thuận (đền Hạ) phƣờng
Tân Quang vào tháng 2 vi tục rƣớc Mu. Do chung ngun gc th Thánh Mu cho nên nghi
thc tế l đền Thƣợng (Tràng Đà), đền H đền La liên h mt thiết trong quá trình t
chc l hi. L hội đền Bc Mc còn gọi đền ng, đền Đức Thánh Trn, thuc Nhân Mc
(nay là th trn Tân Yên), huyn Hàm Yên: ngày 20-8 âm lch l đền ng (tƣởng nh Đức Thánh
Trn), ngày 15-4 âm lch (ngày Phật Đản), ngày 20-2 âm lch là ngày l Thánh Mu. L hội đình
Giếng Tanh thuc thôn Giếng Tanh, xã Kim Phú, huyện Yên Sơn ngày 10 tháng giêng…
466| Phn III. ng dng khoa hc công ngh và đổi mi sáng to trong giáo dục và các lĩnh vực khác
Ngoài ra, các l hi gắn văn hoá phong tục Tuyên Quang hết sức phong phú. Đây
nhng sinh hot tinh thn gn lin vi lch s lâu dài ca các cộng đồng dân tc Tuyên Quang.
Đó các các hình thc sinh hot gn vi các phong tc có tính bản địa, nhƣ: L cu mùa, l mng
lúa mi, l động th làm nhà, l mng nhà mi, l i, l cp sc, hi ném còn, l hi lng tông,
tết nhy, l nhy la, hi chọi trâu…
Những năm qua, du lịch Tuyên Quang đã tập trung khai thác nhng tiềm năng, li thế đã
có. Vi s định hƣớng phát trin mt cách bài bản nhƣ hiện nay trong tƣơng li, du lch
Tuyên Quang s tiếp tc phát trin mnh c loi hình: Du lch lch sử, văn hóa; du lịch ngh
dƣỡng, du lch sinh thái; du lch tâm linh; du lch cộng đồng qua đó đã thu hút đông đảo du
khách đến tham quan. Nhng loi hình y ch th phát huy đƣợc hiu qu khi gn vi các
sn phm du lịch mang đặc trƣng riêng, tiêu biểu nhƣ Lễ hi nhy la của ngƣời Then (xã
Hng Quang, huyn Lâm Bình), L hội đền Hạ, đền Thƣợng, đền La (thành ph Tuyên
Quang), L hi lng tông (các huyn Chiêm Hóa, Na Hang, Lâm Bình)...
Trong quá trình phát trin kinh tế, Tuyên Quang cũng đã chú trọng đến vic bo tồn văn
hóa truyn thng các dân tc. Nhiu di sản văn hóa truyền thng các n tộc đƣợc nghiên cu
khôi phc. Gần đây nhất, tỉnh Tuyên Quang đóng vai trò đầu mi hoàn thin h đề ngh
UNESCO công nhận Thc hành Then của ngƣời y, Nùng, Thái Việt Nam” di sản văn
hóa phi vt th ca nhân loi.
S giàu v di sản văn hóa chính nguồn tài nguyên du lch hết sc giá tr, mang tính
đặc trƣng trong văn hóa xứ Tuyên, sở quan trọng để Tun Quang th to ra thế mnh
và s khác bit cho sn phm du lch ca mình.
3. NGHIÊN CỨU KHOA HỌC LÀ CƠ SỞ CHO VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN
VĂN HÓA TRONG DU LỊCH TỈNH TUYÊN QUANG
V tình hình nghiên cu ti tnh Tuyên Quang trong phạm vi đang đề cp, chúng tôi da
vào nhng s liu thống đƣợc công b chính thc ti tỉnh để t đó đƣa ra một vài nhn xét
liên quan đến bài viết ngn của mình. Đó những s liệu đƣợc công b bi S Khoa hc
Công ngh tỉnh Tuyên Quang và Trƣờng Đại hc Tân Trào.
Theo thng ca S Khoa hc Công ngh tnh Tuyên Quang
42
trong giai đoạn 2005 -
2020 đã 242 Đề tài, D án đƣợc thc hin. Trong s này ch 9 đề tài nghiên cu v thc
trng, bo tồn phát huy văn hóa tại tỉnh Tuyên Quang; 2 đề tài nghiên cu thc trng bo
tn di sản văn hóa và đề xut nhng gii pháp phát huy gn vi phát trin du lịch địa phƣơng (Đề
tài Nghiên cứu ảo tồn c c àn iệu h t then, cọi tại thôn An Thịnh, Tân An, huyện Chiêm
Hóa, gắn v i việc xây ựng "Làng văn hóa u ịch" thực hiện từ 2012-2014; Đề tài Thực trạng
giải ph p ảo tồn àng văn hóa Giếng Tanh, Kim Phú, huyện Yên Sơn gắn v i ph t triển
u ịch thực hiện từ 2018-2019); 2 đề tài nghiên cứu phát triển du lịch cách tiếp cận khác
(Đề tài Nghiên cứu thực trạng, xuất giải ph p ph t triển u ịch cộng ồng trên ịa àn tỉnh
Tuyên Quang trong thời gian tới thực hiện từ 2017-2019; Đề tài Thúc ẩy ph t triển u ịch
Tuyên Quang ng c c phương tiện truyền thông m i thực hiện từ 2020-2022). Nhƣ vậy
hƣớng nghiên cứu để đáp ứng nhiệm vụ phát triển du lịch địa phƣơng tại Tuyên Quang trong một
42
Danh mục các đề tài, d án thc hiện trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2005-2020:
http://skhcn.tuyenquang.gov.vn/BaiViet/13-de_tai_khoa_hoc/5297-
danh_muc_cac_de_tai_du_an_thuc_hien_tren_dia_ban_tinh_tuyen_quang_giai_doan_20052020