Nhà Lý
Nhà Lý (Lý tri uề), còn đ c g i là ượ ọ nhà H u Lýậ (đ phân bi t v i ể ệ ớ nhà Ti n Lýề c a ủLý
Nam Đế) là m t ộtri u đ iề ạ phong ki n trong ếl ch s Vi t Namị ử ệ , b t đ u khi vua ắ ầ Thái Tổ
lên ngôi tháng 10 âm l ch năm ị1009 sau khi giành đ c quy n l c t tay ượ ề ự ừ nhà Ti n Lêề và
ch m d t khi vua ấ ứ Lý Chiêu Hoàng, khi đó m i có 8 tu i b ép ớ ổ ị thoái vị đ nh ng ngôiể ườ
cho ch ng là ồTr n C nhầ ả vào năm 1225 – t ng c ng là 216 năm. Qu c hi u ổ ộ ố ệ Đ i Vi tạ ệ
c a ủVi t Namệ có t tháng 10 âm l ch năm 1054 khi vua ừ ị Lý Thánh Tông lên ngôi. th iỞ ờ
này có s ki n đáng nh là vi c d i đô t ự ệ ớ ệ ờ ừ Hoa Lư, m t n i xa đ ng b ng B c B ,ộ ơ ồ ằ ắ ộ
th a dân, hi m tr ra ư ể ở Đ i Laạ, r i đ t tên m i là ồ ặ ớ Thăng Long theo hình t ng con r ng,ượ ồ
m t hình t ng đ c thù c a th i này. Qu c hi u ộ ượ ặ ủ ờ ố ệ Đ i Vi tạ ệ cũng đ c đ t th i kỳượ ặ ở ờ
này.
L ch sị ử
Ng i kh i đ u cho nhà Lý là ườ ở ầ Lý Công U nẩ. Trong th i đ i c a v ng tri u này, l nờ ạ ủ ươ ề ầ
đ u tiên nhà Lý đã gi v ng đ c chính quy n m t cách lâu dài đ n h n hai trăm năm,ầ ữ ữ ượ ề ộ ế ơ
khác v i các v ng tri u cũ tr c đó ch t n t i h n vài ch c năm, ngoài ra nhà Lý cònớ ươ ề ướ ỉ ồ ạ ơ ụ
b o toàn và m r ng lãnh th c a mình. Trong n c, m c dù các vua đ u sùng bái ả ở ộ ổ ủ ướ ặ ề đ oạ
Ph tậ, nh ng nh h ng c a ư ả ưở ủ Nho giáo đã b t đ u l n d n, v i vi c m các tr ng đ iắ ầ ớ ầ ớ ệ ở ườ ạ
h c đ u tiên là ọ ầ Văn mi uế (1070) và Qu c t giámố ử (1076), và các khoa thi đ ch nể ọ
ng i hi n tài không có ngu n g c xu t thân là ườ ề ồ ố ấ quý t cộ ra giúp n c. Khoa thi đ uướ ầ
tiên đ c m vào năm ượ ở 1075. V th ch ề ể ế chính trị, đã có s phân c p qu n lý rõ ràngự ấ ả
h n và s cai tr đã d a nhi u vào ơ ự ị ự ề pháp lu tậ h n là s chuyên quy n đ c đoán c a cáơ ự ề ộ ủ
nhân. S ki n nhà Lý ch n thành ự ệ ọ Đ i Laạ làm th đô (sau là ủThăng Long t c ứHà N iộ
ngày nay) đánh d u s cai tr d a vào s c m nh ấ ự ị ự ứ ạ kinh tế và lòng dân h n là s c m nhơ ứ ạ
quân s đ phòng th nh các tri u đ i tr c.ự ể ủ ư ề ạ ướ
Cu c chi n ch ng T ngộ ế ố ố
Xem thêm bài Nam qu c s n hàố ơ , Chi n d ch đánh T ng 1075ế ị ố và bài Lý Th ngườ
Ki tệ
Đánh sang Ung châu
Năm 1075, V ng An Th chươ ạ , t t ngể ướ nhà T ngố, xúi vua T ng r ng n c ố ằ ướ Đ i Vi tạ ệ bị
quân Chiêm Thành đánh phá, quân còn sót l i không đ y v n ng i, có th dùng kạ ầ ạ ườ ể ế
chi m l y đ c. (Có thuy t cho r ng, nhà T ng quy t đ nh đánh Đ i Vi t đ c ng cế ấ ượ ế ằ ố ế ị ạ ệ ể ủ ố
l i tinh th n c a quân dân sau nh ng th t b i tr c quân Liêu-H phía b c.) Vuaạ ầ ủ ữ ấ ạ ướ ạ ở ắ
T ng bèn dùng Th m Kh i và L u Di làm tri ph Qu Châu ng m d y binh ng iố ẩ ở ư ủ ế ầ ấ ườ
Man đ ngộ, đóng thuy n bè, t p th y chi n, ngoài ra còn c m các châu huy n khôngề ậ ủ ế ấ ệ
đ c mua bán v i Đ i Vi t các m t hàng chi n l c th i đó nh s t thép, trâu bò.ượ ớ ạ ệ ặ ế ượ ờ ư ắ
Vua nhà Lý bi t tin, sai ếLý Th ng Ki tườ ệ và Tông Đ nả đem h n 100.000 binh đi đánh;ơ
quân th y và quân b đ u ti n. Lý Th ng Ki t đánh các châu Khâm, Liêm; Tông Đ nủ ộ ề ế ườ ệ ả
vây châu Ung. Đô giám Qu ng Tâyả nhà T ng là Tr ng Th Ti t đem quân đ n c u.ố ươ ủ ế ế ứ
Lý Th ng Ki t đón đánh c a i Côn Lôn (nay là thành ph ườ ệ ở ử ả ố Nam Ninh, khu t trự ị
Choang Qu ng Tâyả) phá tan quân d ch, chém Tr ng Th Ti t t i tr n. Tri ph Ungị ươ ủ ế ạ ậ ủ
Châu là Tô Giám c th không hàng. Quân Đ i Vi t đánh đ n h n 40 ngày, ch ng baoố ủ ạ ệ ế ơ ồ
đ t trèo lên thành. Thành b h . Tô Giám cho gia thu c 36 ng i ch t tr c, chôn xácấ ị ạ ộ ườ ế ướ
vào h , r i châm l a t đ t ch t. Ng i trong thành không ch u hàng, gi t h t h nố ồ ử ự ố ế ườ ị ế ế ơ
58.000 ng i, c ng v i s ng i ch t các châu Khâm, Liêm thì đ n h n 100.000ườ ộ ớ ố ườ ế ở ế ơ
ng i. Lý Th ng Ki t b t s ng ng i ba châu y đem v .ườ ườ ệ ắ ố ườ ấ ề
Phòng th sông Nh Nguy tủ ở ư ệ
Xem chi ti t:ế Tr n Nh Nguy tậ ư ệ
Năm 1076 tháng 3, nhà T ng dùng tuyên ph s Qu ng Nam (ố ủ ứ ả Qu ng Đôngả - Qu ngả
Tây ngày nay) là Quách Quỳ làm chiêu th o s , ả ứ Tri u Ti tệ ế làm phó, đem quân 9 t ng,ướ
10 v n quân tinh nhu , 1 v n ng a chi n và 20 v n dân phu, h p v i quân ạ ệ ạ ự ế ạ ợ ớ Chiêm
Thành và quân Chân L pạ sang xâm chi m n c Đ i Vi t. Quân nhà T ng ti n theo haiế ướ ạ ệ ố ế
đ ng th y, b vào Đ i Vi t. Đ ng th y do ườ ủ ộ ạ ệ ườ ủ Hòa Mâu ch huy; đ ng b do Quáchỉ ườ ộ
Quỳ ch huy. trên sông Vân Đ n (ỉ Ở ồ Qu ng Ninhả), Lý K Nguyên đã ch n đánh th yế ặ ủ
binh nhà T ng, làm th t b i k ho ch h i quân c a h . Lý Th ng Ki t đã l p phòngố ấ ạ ế ạ ộ ủ ọ ườ ệ ậ
tuy n b nam sông ế ở ờ Nh Nguy tư ệ , m t khúc c a ộ ủ sông C uầ đ ch n đánh. Quân T ngề ặ ố
đã nhi u l n c g ng v t sông nh ng đ u th t b i. Quách Quỳ cho đóng quân bề ầ ố ắ ượ ư ề ấ ạ ở ờ
b c sông Nh Nguy t và chuy n sang phòng ng nh m ch th i c . M t đêm quân sĩắ ư ệ ể ự ằ ờ ờ ơ ộ
ch t nghe trong đ n Tr ng t ng quân (Tr ng H ng và Tr ng Hát: hai v t ngợ ở ề ươ ướ ươ ố ươ ị ướ
đánh gi c gi i c a ặ ỏ ủ Tri u Quang Ph cệ ụ ) có ti ng đ c to bài th th n mà ng i đ i sauế ọ ơ ầ ườ ờ
cho r ng nó là c a Lý Th ng Ki t:ằ ủ ườ ệ
Nam qu c s n hà Nam đ cố ơ ế ư
Ti t nhiên đ nh ph n t i thiênệ ị ậ ạ
thư
Nh hà ngh ch l lai xâm ph m?ư ị ỗ ạ
Nh đ ng hành khan th b iữ ẳ ủ ạ
h !ư
T m d ch ạ ị
Sông núi n c Nam vua Nam ướ ở
Rành rành đ nh ph n sách tr i ị ậ ở ờ
C sao lũ gi c ph m đ n dây ớ ặ ạ ế
Chúng mày nh t đ nh ph i tanấ ị ả
v ỡ
Bài th này có tác d ng khích l tinh th n chi n đ u c a quân Đ i Vi t, t o ra lòng tinơ ụ ệ ầ ế ấ ủ ạ ệ ạ
r ng h đang đ c th n linh giúp đ , đ ng th i làm hoang mang quân nhà T ng. Khiằ ọ ượ ầ ỡ ồ ờ ố
quân nhà T ng đã lâm vào th y u Lý Th ng Ki t đã ch đ ng gi ng hòa đ quanố ế ế ườ ệ ủ ộ ả ể
h T ng-Vi t sau đó có th tr l i bình th ng.ệ ố ệ ể ở ạ ườ
Khi rút quân, Quách Quỳ đã tranh th chi m đo t luôn châu Qu ng Nguyên (ủ ế ạ ả L ng S nạ ơ
và Cao B ngằ ngày nay). Sau này, Thái s ưLê Văn Th nhị đã l y l i châu Qu ng Nguyên,ấ ạ ả
n i có nhi u m kim lo i quý, b ng ph ng pháp hòa bình là ngo i giao và t ng voiơ ề ỏ ạ ằ ươ ạ ặ
cho vua T ng. Ng i T ng cho r ng vua T ng m c sai l m đ "m t" châu Qu ngố ườ ố ằ ố ắ ầ ể ấ ả
Nguyên có nhi u m vàng nên đ t ra câu:ề ỏ ặ
B i tham voi Giao Chở ỉ
Đ m t vàng Qu ng Nguyênể ấ ả
Hành chính-Lu t phápậ
Bài chi ti t: ếHành chính Đ i Vi t th i Lýạ ệ ờ
Hành chính
Năm 1010, Lý Thái T đ i 10 đ o làm 24 l , châu Hoan, châu Ái làm tr i. D i l cóổ ổ ạ ộ ạ ướ ộ
l là châu ( mi n núi) và ph ( mi n xuôi). D i châu, ph là huy n, giáp. D iẽ ở ề ủ ở ề ướ ủ ệ ướ
n a là h ng, p.ữ ươ ấ
H th ng quan l iệ ố ạ
c p trung ng, d i vua là các ch c Thái, g i là Ở ấ ươ ướ ứ ọ Tam thái đ ng đ u hàng quan vănứ ầ
(bao g m ồThái sư, Thái b oả, Thái phó). Đ ng đ u quan võ là ứ ầ Thái úy. Có l do trongẽ
các th i kỳ đó tr ng văn h n võ nên ch tính là tam thái mà không ph i t thái. D iờ ọ ơ ỉ ả ứ ướ
các ch c Thái là các ch c Thi u nh ứ ứ ế ư Thi u sế ư, Thi u b oế ả , Thi u phóế, Thi u úyế. Ví dụ
năm 1015, tháng giêng cho Tr nh Văn Tú làm Thi u s , cùng tháng Đào Cam M c ch t,ị ế ư ộ ế
t ng ch c Thái s á v ng hay năm ặ ứ ư ươ 1017, tháng 3 cho Tr n Văn Tú làm Thái phó ho cầ ặ
năm 1028, khi Lý Thái Tông lên ngôi, ông đã cho L ng Nh m Văn làm Thái s , Ngươ ậ ư ộ
Th ng Đinh làm Thái phó, Đào X Trung làm Thái b o, Nguy n Quang L i làm Tháiượ ử ả ễ ợ
úy, Lý Tri t làm Thi u s , Lý Đ o K làm T ệ ế ư ạ ỷ ả khu m tậ, Xung Tân làm H u khu m t,ữ ậ
Lý M t làm T ậ ả tham tri chính sự, Ki u B ng làm H u tham tri chính s , Liêu Giaể ồ ữ ự
Trinh làm Trung th th lang, Hà Vi n làm T ư ị ễ ả gián ngh đ i phuị ạ , Đ S m làm H uỗ ấ ữ
gián ngh đ i phu, Đàm To i Trang làm Đô th ng, Vũ Ba Tu làm Uy v th ng t ng,ị ạ ạ ố ệ ượ ướ
Nguy n Khánh làm Đ nh th ng đ i t ng, Đào Văn Lôi làm T phúc tâm, Lý Nhânễ ị ắ ạ ướ ả
Nghĩa làm H u phúc tâm, Phan Đ ng Li t làm N i th .ữ ườ ệ ộ ị
Lu t phápậ
Th i nhà Lý, lu t pháp Đ i Vi t h u nh d a ch y u vào các chi u vua ban, tuyờ ậ ạ ệ ầ ư ự ủ ế ế
nhiên có m t b lu t có th coi nh t ng h p c a ộ ộ ậ ể ư ổ ợ ủ lu t dân sậ ự, lu t hình sậ ự, lu t tậ ố
t ng hình sụ ự và lu t hôn nhân gia đìnhậ ngày nay, g i là ọHình thư, sau th i kỳ phá h yờ ủ
văn hóa Đ i Vi t c a nhà Minh nay đã th t truy n. Tuy nhiên, do b n ch t sùng báiạ ệ ủ ấ ề ả ấ
đ o Ph tạ ậ c a tri u đ i này mà các hình ph t nói chung không quá nghiêm kh c. Ví d ,ủ ề ạ ạ ắ ụ
năm 1042 vua Lý Thái Tông xu ng chi u r ng các quan ch c đô mà b tr n thì ph tố ế ằ ứ ỏ ố ạ
100 tr ng, thích vào m t 50 ch và x ượ ặ ữ ử t i độ ồ. Các quân sĩ đã b t i đ , n u tr n vàoị ộ ồ ế ố
núi r ng, c p c a thì x 100 tr ng, thích vào m t 30 ch . Ng i coi tr n tr i mà bừ ướ ủ ử ượ ặ ữ ườ ấ ạ ỏ
tr n cũng ph i t i nh th . Tháng 7, xu ng chi u x k ăn tr m trâu c a công 100ố ả ộ ư ế ố ế ử ẻ ộ ủ
tr ng, 1 con trâu ph t thành 2 con. Tháng 9 nhu n, xu ng chi u x k gian dâm, choượ ạ ậ ố ế ử ẻ
phép ng i ch đánh ch t ngay lúc b t đ c thì không b t i. Xu ng chi u v vi cườ ủ ế ắ ượ ị ộ ố ế ề ệ
phú thu c a trăm h , cho phép ng i thu, ngoài 10 ph n ph i n p quan đ c l yế ủ ọ ườ ầ ả ộ ượ ấ
thêm 1 ph n n a, g i là "hoành đ u". L y quá thì x theo t i ăn tr m, ng i t cáoầ ữ ọ ầ ấ ử ộ ộ ườ ố
đ c tha phú d ch c nhà trong 3 năm, ng i kinh thành mà cáo giác thì th ng b ngượ ị ả ườ ở ưở ằ
hi n v t thu đ c. N u qu n giáp, ch đô và ng i thu thu thông đ ng nhau thu quáệ ậ ượ ế ả ủ ườ ế ồ
l , tuy x y ra đã lâu, nh ng có ng i t cáo thì v n ph i ch u t i nh nhau. Tháng 10,ệ ả ư ườ ố ẫ ả ị ộ ư
ban Hình thư g m 3 t p, sai trung th san đ nh lu t l nh, châm ch c cho thích d ngồ ậ ư ị ậ ệ ướ ụ
v i th i th , chia ra môn lo i, biên thành đi u kho n, làm thành sách c a m t tri uớ ờ ế ạ ề ả ủ ộ ề
đ i, đ cho ng i xem d hi u. Tháng 11, xu ng chi u cho nh ng ng i t 70-80ạ ể ườ ễ ể ố ế ữ ườ ừ
tu i, t 10-15 tu i và nh ng ng i m y u, các thân thu c nhà vua t h ng ổ ừ ổ ữ ườ ố ế ộ ừ ạ Đ i côngạ
tr lên ph m t i thì cho chu c b ng ti n, n u ph m t i ở ạ ộ ộ ằ ề ế ạ ộ th p ácậ thì không đ c theo lượ ệ
này.
Kinh tế
Nông nghi pệ
Kinh t th i nhà Lý ch y u d a vào ế ờ ủ ế ự nông nghi pệ, vì th trong su t th i gian c a tri uế ố ờ ủ ề
đ i này, ng i ta th y có nhi u vi c làm c a các vua hay các ạ ườ ấ ề ệ ủ chi u chế ỉ liên quan đ nế
v n đ b o v và phát tri n nông nghi p.ấ ề ả ệ ể ệ
Ru ng đ t trong c n c trên danh nghĩa đ u thu c quy n s h u t i cao c a nhà vua.ộ ấ ả ướ ề ộ ề ở ữ ố ủ
Nh ng th c t ,ph n l n ru ng đ t l i do nông dân canh tác. H ng năm, dân làng chiaư ự ế ầ ớ ộ ấ ạ ằ
nhau ru ng đ t công đ cày c y và n p thu cho nhà vua. Các vua nhà Lý th ng vộ ấ ể ấ ộ ế ườ ề
các đ a ph ng cày t ch đi n. Năm ị ươ ị ề 1038 tháng 2, vua Lý Thái Tông ng ra c a ự ử B H iố ả
cày ru ng ột ch đi nị ề . Vua sai H u ty d n c đ p đàn và thân hành t ữ ọ ỏ ắ ế Th n Nôngầ, tế
xong t c m cày đ làm l t cày. Các quan t h u có ng i can r ng:ự ầ ể ễ ự ả ữ ườ ằ
Đó là công vi c c a nông phu, b h c n gì làm th ?ệ ủ ệ ạ ầ ế
Vua nói:
Tr m không t cày thì l y gì làm xôi cúng, l i l y gì cho thiên h noi theo?ẫ ự ấ ạ ấ ạ
Nói xong, vua đ y cày ba l n. Năm ẩ ầ 1042 tháng 3, vua ng ra c a bi n ự ử ể Kha Lãm cày
ru ng t ch đi n. Theo s biên niên ghi l i, nhi u năm mùa màng b i thu nh năm 1016ộ ị ề ử ạ ề ộ ư
(tri u ềLý Thái Tông), năm 1131 (tri u ềLý Th n Tôngầ),năm 1139, 1140 (tri u ềLý Anh
Tông)…
Nhà Lý còn khuy n khích vi c khai kh n đ t hoang, ti n hành đào kênh m ng, khaiế ệ ẩ ấ ế ươ
ngòi đ ng th i cho đ p đê phòng ng p l t. Năm 1051, Lý Thái Tông l i cho đào kênhồ ờ ắ ậ ụ ạ
Lãm (d u tích còn l i Yên Mô-Ninh Bình). khu v c g n Thăng Long,nhà Lý choấ ạ ở Ở ự ầ
đ p đê C Xá, kh i sâu r ng thêm các sông Lãnh Kinh (1089) và ắ ơ ơ ộ sông Tô L chị (1192).
Năm 1117 tháng 2, vua Lý Nhân Tông đ nh rõ l nh c m gi t, m tr m ị ệ ấ ế ổ ộ trâu. Hình ph tạ
80 tr ng, đ làm khao giáp (ph c d ch trong quân), v x 80 tr ng, đ làm tang th tượ ồ ụ ị ợ ử ượ ồ ấ
ph (chăn t m) và b i th ng trâu; láng gi ng bi t mà không t cáo, ph t 80 tr ng.ụ ằ ồ ườ ề ế ố ạ ượ
Năm 1123 tháng 4 c m gi t trâu, xu ng chi u r ng: "Trâu là v t quan tr ng cho vi cấ ế ố ế ằ ậ ọ ệ
cày c y, làm l i cho ng i không ít. T nay v sau ba nhà làm m t ấ ợ ườ ừ ề ộ b oả, không đ cượ
gi t trâu ăn th t, ai làm trái thì tr t i theo hình lu t".ế ị ị ộ ậ
Th công nghi pủ ệ
Trong dân gian, ngh chăn t m m t , d t l a, làm đ g m, xây d ng đ n đài, cungề ằ ươ ơ ệ ụ ồ ố ự ề
đi n, nhà c a r t phát tri n.ệ ử ấ ể
Theo Đ i Vi t S ký Toàn thạ ệ ử ư, tháng 2 năm 1040, "vua [Lý Thái Tông] đã d y cung nạ ữ
d t đ c g m vóc. Tháng y xu ng chi u phát h t g m vóc c a n c T ng trongệ ượ ấ ấ ố ế ế ấ ủ ướ ố ở
kho ra đ may áo ban cho các quan,t ngũ ph m tr lên thì áo bào b ng g m ,t c uể ừ ẩ ở ằ ấ ừ ử
ph m tr lên thì áo bào b ng vóc, đ t là vua không dùng g m vóc c a nhà T ngẩ ở ằ ể ỏ ấ ủ ố
n a"ữ.
Ngoài ra, ngh làm đ trang s c b ng vàng,b c,ngh làn gi y, ngh in b ng gh , đúcề ồ ứ ằ ạ ề ấ ề ả ỗ
đ ng, rèn s t, nhu m v i, đ u đ c m r ng. Có nh ng công trình do bàn tay ng iồ ắ ộ ả ề ượ ở ộ ữ ườ
th th công ợ ủ Đ i Vi tạ ệ t o d ng nên r t n i ti ng nh chuông Quy Đi n, tháp B oạ ự ấ ộ ế ư ề ả
Thiên (Hà N iộ),v c Ph Minh (ạ ổ Nam Đ nhị) v.v…
Th ng m iươ ạ
Tuy nhiên, đã có m m m ng c a vi c trao đ i hàng hóa thông qua ầ ố ủ ệ ổ ti n tề ệ, nh thángư
10 năm 1042, vua Lý Thái Tông cho đúc ti n Minh Đ o. T gi a ề ạ ừ ữ th k 12ế ỷ đã có m mầ
m ng c a ố ủ ngo i th ngạ ươ ngoài vi c trao đ i hàng hóa v i các n c có chung biên gi i.ệ ổ ớ ướ ớ
Sách Đ i Vi t s ký toàn thạ ệ ử ư (ĐVSKTT) chép: Năm 1149 tháng 2, thuy n buôn baề
n c Tr o Oa (ướ ả Java), L L c (có th là L H c - La H c - Lavo Lopburi, ộ ạ ể ộ ạ ộ ở Thái Lan,
L H c có kh năng là n c ộ ạ ả ướ Locac đ c nh c đ n trong du ký c a ượ ắ ế ủ Marco Polo), Xiêm
La[1], xin c trú buôn bán, bèn cho l p trang n i h i đ o, g i là ư ậ ở ơ ả ả ọ Vân Đ nồ hay năm
1184 tháng 3, ng i buôn các n c Xiêm La và Tam Ph t T (Srivijaya đ o ườ ướ ậ ề ở ả Sumatra,
đ c nh c đ n v i tên ượ ắ ế ớ Th t L i Ph t Thấ ợ ậ ệ t ừth k 7ế ỷ và v i tên Tâm Ph t T t ớ ậ ề ừ thế
k 5ỷ trong th t ch Trung Qu c) vào tr n Vân Đ n dâng v t báu đ xin buôn bán.ư ị ố ấ ồ ậ ể
Quân s -Ngo i giaoự ạ
T ch c quân đ iổ ứ ộ
Xem bài chính: Quân s nhà Lýự
Quân đ i th i Lý g m hai b ph n: c m quân và quân đ a ph ng.ộ ờ ồ ộ ậ ấ ị ươ
•C m quân: là quân tuy n ch n t nh ng thanh niên kh e m nh trong c n c,ấ ể ọ ừ ữ ỏ ạ ả ướ
có nhi m v b o v vua và kinh thành. ệ ụ ả ệ