Bài 1: NH P MÔN T DUY PH N BI NẬ Ư Ả Ệ
Nh p môn Tậ ư duy ph n bi n là môn h c ả ệ ọ tr ng Đ i h c Hoa Sen mong mu nườ ạ ọ ố
gi ng d y cho sinh viên năm th nh t c a t t c các ngành h c t năm h c 2008-ả ạ ứ ấ ủ ấ ả ọ ừ ọ
2009. Đây là m t trong b n môn h c sinh viên đ c t ch n trong nhóm các mônộ ố ọ ượ ự ọ
h c k năng m m dành cho sinh viên. T tháng 2/2008, nhà tr ng đã t ch cọ ỹ ề ừ ườ ổ ứ
m t nhóm d án đ xây d ng môn h c này.ộ ự ể ự ọ
V i đ i t ng s h c là sinh viên năm nh t, khi thi t k môn h c, chúng tôi đãớ ố ượ ẽ ọ ấ ế ế ọ
xác đ nh ph i tr l i ba câu h i c b n nh sau: ị ả ả ờ ỏ ơ ả ư
1.) Nh ng n i dung trong môn h c này là gì?ữ ộ ọ
2.) Ph ng pháp nào là thích h p nh t đ gi ng d y môn h c này?ươ ợ ấ ể ả ạ ọ
3.) Môn h c này s mang l i nh ng l i ích gì cho sinh viên? ọ ẽ ạ ữ ợ
V n i dung, môn h c này đ c xây d ng d a trên môn h c critical thinking(CT)ề ộ ọ ượ ự ự ọ
và các tài li u ti ng Anh nói v CT dành riêng cho đ i t ng sinh viên. Môn h cệ ế ề ố ượ ọ
CT là môn h c đ c gi ng d y cho sinh viên t i nhi u tr ng Đ i h c trên thọ ượ ả ạ ạ ề ườ ạ ọ ế
gi i. Qua tham kh o m t s ch ng trình và tài li u v CT dành cho sinh viênớ ả ộ ố ươ ệ ề
chúng tôi nh n th y n i dung gi ng d y trong môn CT trên th gi i khá đa d ng.ậ ấ ộ ả ạ ế ớ ạ
Tuy nhiên, đa s các giáo trình v CT d y cho sinh viên ph ng pháp l p lu nố ề ạ ươ ậ ậ
logic, ph ng pháp xác đ nh và gi i quy t v n đ . M t s n i d y thêm cho sinhươ ị ả ế ấ ề ộ ố ơ ạ
viên m t vài các ph ng pháp khác nh 5W1H, Sáu chi c nón t duy, s đ tríộ ươ ư ế ư ơ ồ
não. V m c tiêu, môn h c CT h ng đ n vi c trang b cho sinh viên nh ng kề ụ ọ ướ ế ệ ị ữ ỹ
năng (ho c ph ng pháp) đ giúp sinh viên có kh năng suy nghĩ, gi i quy t v nặ ươ ể ả ả ế ấ
đ m t cách có h th ng, logic, khách quan và sáng t o.ề ộ ệ ố ạ
Có th d dàng nh n th y, nh ng đi u môn h c CT trang b cho sinh viên cácể ễ ậ ấ ữ ề ọ ị ở
tr ng đ i h c trên th gi i cũng chính là nh ng đi u sinh viên Vi t Nam đangườ ạ ọ ế ớ ữ ề ệ
c n. Các ph ng pháp t duy nói chung, CT nói riêng ch a đ c gi ng d y trongầ ươ ư ư ượ ả ạ
ch ng trình c a các tr ng ph thông Vi t Nam. Đi u quan tr ng h n là môiươ ủ ườ ổ ở ệ ề ọ ơ
tr ng h c t p các tr ng ph thông nhìn chung ch a t o cho h c sinh thóiườ ọ ậ ở ườ ổ ư ạ ọ
quen đ t câu h i, hoài nghi khoa h c, ch a t o đi u ki n cho h c sinh đ c trìnhặ ỏ ọ ư ạ ề ệ ọ ượ
bày, bày t nh ng quan đi m cá nhân. Vi c gi ng d y nh ng n i dung này choỏ ữ ể ệ ả ạ ữ ộ
sinh viên Vi t Nam đang là đòi h i c p thi t trong th i kỳ h i nh p hi n nay.ệ ỏ ấ ế ờ ộ ậ ệ
Tuy nhiên nh ng n i dung đ c gi ng d y trong ch ng trình CT b t ngu n tữ ộ ượ ả ạ ươ ắ ồ ừ
các n c Ph ng Tây phát tri n, vi c v n d ng nh ng “ki u” t duy này trongướ ươ ể ệ ậ ụ ữ ể ư
môi tr ng xã h i Vi t Nam hi n nay đòi h i nh ng quan tâm nh t đ nh v vănườ ộ ệ ệ ỏ ữ ấ ị ề
hóa t duy c a ng i Vi t. Vì th , bên c nh nh ng n i dung trong ch ng trìnhư ủ ườ ệ ế ạ ữ ộ ươ
CT, môn h c nh p môn t duy ph n bi n có th m t ph n nói v nh ng đ cọ ậ ư ả ệ ể ộ ầ ề ữ ặ
đi m trong t duy ng i Vi t. Nh v y, n i dung c a môn h n Nh p môn tể ư ườ ệ ư ậ ộ ủ ọ ậ ư
duy ph n bi n g m có 3 ph n chính:ả ệ ồ ầ
1. T duy lô gic: tìm hi u nh ng quy lu t c a t duy và ph ng pháp l pư ể ữ ậ ủ ư ươ ậ
lu n c b nậ ơ ả
2. M t s ph ng pháp t duy n i ti ng trên th gi i: nh s đ trí não,ộ ố ươ ư ổ ế ế ớ ư ơ ồ
5W1H, sáu chi c mũ t duy.ế ư
3. M t s đ c đi m trong t duy ng i Vi t: ộ ố ặ ể ư ườ ệ
Môn h c CT đ c gi ng d y b ng ph ng pháp gì các tr ng đ i h c trên thọ ượ ả ạ ằ ươ ở ườ ạ ọ ế
gi i? Cũng nh đa s các môn h c khác, ph ng pháp gi ng d y đ c áp d ngớ ư ố ọ ươ ả ạ ượ ụ
là ph ng pháp giáo d c ch đ ng. Các l p h c CT đ c t ch c đ sinh viênươ ụ ủ ộ ớ ọ ượ ổ ứ ể
khuy n khích sinh viên t h c, ch đ ng, t o đi u ki n đ cho sinh viên có thế ự ọ ủ ộ ạ ề ệ ể ể
th c hành, trình bày v n đ thông qua thuy t trình, tranh lu n, đóng vai, cu cự ấ ề ế ậ ộ
thi.v.v. Các hình th c đánh giá sinh viên cũng khá phong phú nh tr c nghi m,ứ ư ắ ệ
bài t p thuy t trình nhóm, thi vi t t lu n. V ph ng pháp, môn h c nh p mônậ ế ế ự ậ ề ươ ọ ậ
t duy ph n bi n s áp d ng theo ph ng pháp c a môn h c CT. V i ph ngư ả ệ ẽ ụ ươ ủ ọ ớ ươ
pháp này, giáo trình “Nh p môn t duy ph n bi n” ch là m t tài li u tham kh oậ ư ả ệ ỉ ộ ệ ả
(cùng v i r t nhi u tài li u tham kh o b ng ti ng Vi t và ti ng Anh khác gi iớ ấ ề ệ ả ằ ế ệ ế ớ
thi u cho sinh viên). Gi ng viên s là ng i h ng d n, t ch c cho sinh viênệ ả ẽ ườ ướ ẫ ổ ứ
làm vi c, khuy n khích sinh viên tham gia xây d ng hoàn thi n n i dung c a mônệ ế ự ệ ộ ủ
h c. ọ
Môn h c này s mang l i l i ích cho sinh viên sau khi tìm hi u và tham gia h cọ ẽ ạ ợ ể ọ
t p? Đi u quan tr ng nh t chúng tôi mu n trang b cho sinh viên là ậ ề ọ ấ ố ị năng l c tự ư
duy ph n bi nả ệ . Năng l c này đ c c u thành b i ba y u t có m i quan h bi nự ượ ấ ở ế ố ố ệ ệ
ch ng v i nhau:ứ ớ
1. Thái đ , tinh th n ph n bi n: V i thái đ sinh viên này bi t hoài nghi khoaộ ầ ả ệ ớ ộ ế
h c, bi t đ t câu h i, ki m ch ng nh ng quan đi m, ni m tin c a b n thânọ ế ặ ỏ ể ứ ữ ể ề ủ ả
đ i v i nh ng v n đ đ i di n trong cu c s ng. Thái đ này th hi n tínhố ớ ữ ấ ề ố ệ ộ ố ộ ể ệ
đ c l p, t ch trong t duy c a sinh viên.ộ ậ ự ủ ư ủ
2. K năng t duy ph n bi n: Giúp sinh viên bi t suy nghĩ,l p lu n m t cáchỹ ư ả ệ ế ậ ậ ộ
h th ng, logic, sáng t o ệ ố ạ
3. Ki n th c v t duy ph n bi n: Cung c p đ sinh viên hi u thêm vế ứ ề ư ả ệ ấ ể ể ề
ngu n g c văn hóa, tâm lý và sinh lý c a quá trình t duy ph n bi n.ồ ố ủ ư ả ệ
V i năng l c t duy ph n bi n, chúng tôi hy v ng sinh viên Hoa Sen s đ t tinớ ự ư ả ệ ọ ẽ ủ ự
đ h c t t ch ng trình đ i h c, t tin làm vi c sau khi t t nghi p ho c h iể ọ ố ươ ạ ọ ự ệ ố ệ ặ ộ
nh p môi tr ng h c t p c a các n c trên th gi i. M t l i ích khác mà chúngậ ườ ọ ậ ủ ướ ế ớ ộ ợ
tôi mong mu n mang l i cho sinh viên là nh ng bu i h c c a b môn này s đemố ạ ữ ổ ọ ủ ộ ẽ
l i nhi u ni m vui và h ng thú cho các b n.ạ ề ề ứ ạ
Bài t p ph n bi n:ậ ả ệ
1. Là m t sinh viên Vi t Nam, b n nghĩ r ng mình có th c s c n đ cộ ệ ạ ằ ự ự ầ ượ
trang b năng l c t duy ph n bi n? ị ự ư ả ệ
2. Theo b n, sinh viên Vi t Nam có th h c t t môn h c này?ạ ệ ể ọ ố ọ
3. Bên c nh vi c tham gia môn h c này, B n có nh ng cách nào khác đ tạ ệ ọ ạ ữ ể ự
trang b năng l c t duy ph n bi n cho mình?ị ự ư ả ệ
4. Hi n nay t “critical thinking” th ng đ c chuy n ng sang ti ng Vi tệ ừ ườ ượ ể ữ ế ệ
thành 3 t sau “t duy ph n bi n”, “t duy phê phán”, “t duy bi n lu n”.ừ ư ả ệ ư ư ệ ậ
Theo b n, b n s ch n t nào? Ho c s tìm ra m t t khác đ chuy nạ ạ ẽ ọ ừ ặ ẽ ộ ừ ể ể
ng khái ni m “Critical thinking”?ữ ệ
5. B n đi h c đ i h c đ làm gì? Đ i h c có ph i là con đ ng duy nh t đạ ọ ạ ọ ề ạ ọ ả ườ ấ ể
vào đ i?ờ
Bài đ c thêm : ọCó th d y t duy ph n bi n?ể ạ ư ả ệ
(Theo http://globaledu.com.vn- Tác gi T Tâm.)ả ố
K năng t duy ph n bi n r t c n thi t trong ph ng pháp đào t o ngàyỹ ư ả ệ ấ ầ ế ươ ạ
nay. H c các k năng đ c, vi t, hay s h c là ch a đ . Đi u quan tr ng làọ ỹ ọ ế ố ọ ư ủ ề ọ
T duy ph n bi n là gì?ư ả ệ
T duy ph n bi nư ả ệ là m t quá trình ột duyư bi n ch ngệ ứ g m phân tích và đánh giá m t ồ ộ
thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho v n đ đã đ t ra nh m làm sáng t và ấ ề ặ ằ ỏ
kh ng đ nh l i tính chính xác c a v n đ . L p lu n ph n bi n ph i rõ ràng, ẳ ị ạ ủ ấ ề ậ ậ ả ệ ả lôgíc, đ y ầ
đ b ng ch ng, t m và công tâm.ủ ằ ứ ỉ ỉ
D a vào nh ng nghiên c u g n đây, các nhà giáo d c đã hoàn toàn tin t ng r ng ự ữ ứ ầ ụ ưở ằ
tr ng h c nên t p trung h n vào vi c d y h c sinh t duy ph n bi n. T duy ph n ườ ọ ậ ơ ệ ạ ọ ư ả ệ ư ả
bi n không ch đ n thu n là s ti p nh n và duy trì thông tin th đ ng. Đó có th tóm ệ ỉ ơ ầ ự ế ậ ụ ộ ể
t t là quá trình t duy tìm l p lu n ph n bác l i k t qu c a m t quá trình t duy khác ắ ư ậ ậ ả ạ ế ả ủ ộ ư
đ xác đ nh l i tính chính xác c a thông tinể ị ạ ủ .
H th ng giáo d c Anh coi t duy ph n bi n nh m t môn h c chính qui. Trình đ A ệ ố ụ ư ả ệ ư ộ ọ ộ
dành cho h c viên 16-18 tu i. H ph i làm 2 bài ki m tra chính: "S đáng tin c a d n ọ ổ ọ ả ể ự ủ ẫ
ch ng" (ứCredibility of Evidence) và "Phát tri n tranh lu n" (ể ậ Assessing/Developing
Argument).
Đ i v i h c sinh d i 16-18 tu i, t duy ph n bi n đ c đ a xen k vào trong bài ớ ớ ọ ướ ổ ư ả ệ ượ ư ẽ
gi ng c a giáo viên.ả ủ
(Theo wikipedia)
h ph i bi t cách t đ t v n đ , đánh giá, nghiên c u và gi i quy t v n đ .ọ ả ế ự ặ ấ ề ứ ả ế ấ ề
Ch khi đó h c viên m i có th đ t đ c nh ng thành qu th c s caoỉ ọ ớ ể ạ ượ ữ ả ự ự
trong h c t p. Đ d y h c viên cách t duy ph n bi n, giáo viên c n ph iọ ậ ể ạ ọ ư ả ệ ầ ả
k t h p các ph ng pháp sau:ế ợ ươ
1. Suy nghĩ đ c l p : Giáo viên có th giúp h c viên suy nghĩ đ c l pộ ậ ể ọ ộ ậ
b ng cách không ph i lúc nào cũng đ a ra ngay câu tr l i. Thay vàoằ ả ư ả ờ
đó, hãy đ ng i h c t mình nghiên c u và tìm ra ph ng án gi iể ườ ọ ự ứ ươ ả
quy t tr c khi đ a ra s tr giúp.ế ướ ư ự ợ
2. H c cách t ch c: M t v n đ có th tr nên r t r i r m và ph c t pọ ổ ứ ộ ấ ề ể ở ấ ố ắ ứ ạ
n u h c viên không bi t cách t ch c. Giáo viên có th làm m u cácế ọ ế ổ ứ ể ẫ
k năng và cung c p các t li u c n thi t đ h c sinh luy n t p cáchỹ ấ ư ệ ầ ế ể ọ ệ ậ
t ch c v n đ cũng nh phác th o trình t x lý các công vi c.ổ ứ ấ ề ư ả ự ử ệ
3. Suy di n: Thay vì trông ch vào nh ng câu tr l i rõ ràng, h c viênễ ờ ữ ả ờ ọ
nên h c cách t mình suy di n. M t ph ng pháp luy n t p k năngọ ự ễ ộ ươ ệ ậ ỹ
suy di n r t hi u qu là cho h c viên đ c các đo n văn ng n t cácễ ấ ệ ả ọ ọ ạ ắ ừ
t p chí xu t b n đ nh kỳ hay các n ph m khác r i yêu c u phân tíchạ ấ ả ị ấ ẩ ồ ầ
ý nghĩa c a m i đo n.ủ ỗ ạ
4. D đoán k t qu :. ự ế ả Kh năng d đoán nh ng tình hu ng có thả ự ữ ố ể
x y ra cũng c n thi t không kém. Nh ng câu h i m có liênả ầ ế ữ ỏ ở
quan đ n nhi u ch đ có th giúp h c viên phát huy trí t ngế ề ủ ề ể ọ ưở
t ng và d đoán k t qu h p lý nh t.ượ ự ế ả ợ ấ
5. Phân bi t lu n c h p lý và b t h p lýệ ậ ứ ợ ấ ợ : Có m t s khác nhau gi aộ ự ữ
các lu n c h p lý và b t h p lý. Tuy nhiên không ph i lúc nào cũngậ ứ ợ ấ ợ ả
d dàng phân bi t đ c. Đâu là các s vi c ch ng minh đ c choễ ệ ượ ự ệ ứ ượ
lu n c ? Đâu là lu n c không có c s b i thi u tính thuy t ph c?ậ ứ ậ ứ ơ ở ở ế ế ụ
Hãy đ a ra các đo n văn bao g m c các lu n c thuy t ph c vàư ạ ồ ả ậ ứ ế ụ
không thuy t ph c, và yêu c u h c viên phân bi t chúngế ụ ầ ọ ệ
6. Gi i quy t v n đ : B ng cách đ a ra nhi u ph ng án gi i quy t,ả ế ấ ề ằ ư ề ươ ả ế
giáo viên có th giúp h c viên t mình nhìn nh n m t v n đ . Nh ngể ọ ự ậ ộ ấ ề ữ
v n đ này có th liên quan đ n nhi u lĩnh v c ch ch t. Cho phépấ ề ể ế ề ự ủ ố
h c viên đ th i gian đ nghiên c u mà không có s tr giúp nào cọ ủ ờ ể ứ ự ợ ả
tr c khi ch d n cho h .ướ ỉ ẫ ọ
7. L p lu n. Ngoài ra, đ h c viên nâng cao t duy ph n bi n, giáo viênậ ậ ể ọ ư ả ệ
hãy khuy n khích h c viên s d ng các k năng l p lu n. H c viênế ọ ử ụ ỹ ậ ậ ọ
s h c cách nghiên c u b ng cách đ a ra các lý gi i h p lý cho câuẽ ọ ứ ằ ư ả ợ
tr l i. Có nhi u cách luy n t p k năng này nh các bài t p tìm hi uả ờ ề ệ ậ ỹ ư ậ ể
l ch s , các bài toán hóc búa, hay các bài văn ch n l c.ị ử ọ ọ
8. M r ng v n đ . ở ộ ấ ề Không ch bó h p trong ngu n tài li u mà giáo viênỉ ẹ ồ ệ
cung c p, h c viên cũng c n h c cách t tìm nh ng t li u m i đấ ọ ầ ọ ự ữ ư ệ ớ ể
ph c v cho đ tài. T đó, phát huy kh năng t phân tích và đ a raụ ụ ề ừ ả ự ư
cách nhìn nh n riêng đ i v i m i đ tài và ch đ đ c giao. ậ ố ớ ỗ ề ủ ề ượ
Nh v y, có th nói t duy ph n bi n có vai trò r t l n trong vi c h cư ậ ể ư ả ệ ấ ớ ệ ọ
t p c a h c viên. Và k năng này không ph i ngày m t ngày hai mà cóậ ủ ọ ỹ ả ộ
đ c mà ph i luy n t p trong m t th i gian dài, đòi h i c s c g ngượ ả ệ ậ ộ ờ ỏ ả ự ố ắ
và n l c c a c giáo viên và h c viên. N u có ph ng pháp h p lý, tinỗ ự ủ ả ọ ế ươ ợ
r ng h c viên s ti n b nhanh chóng và s d ng t duy ph n bi n m tằ ọ ẽ ế ộ ử ụ ư ả ệ ộ
cách s c bén và hi u qu .ắ ệ ả
