NHỮNG NHÀ BÁO…..KHÔNG LÀM BÁO
Vậy nên phải nói ngay, trong bài viết này, người viết chỉ muốn đề cập tới
một hiện tượng - xem như là một căn bệnh cũng không sai - đang khá phổ
biến trong giới những người làm báo ở ta hiện nay: họ làm báo theo cái cách
của những kẻ chẳng hiểu, hoặc cố tình chẳng hiểu công việc mình đang làm
là cái gì?
Làm báo là gì? Ngắn gọn, làm báo là làm một liên kết xã hội. Một sản phẩm
báo chí, dù ở dạng đơn giản nhất (một cái tin) cũng đã thực hiện chức năng
liên kết xã hội rồi: nó thông đạt một sự kiện vừa xảy ra tới nhiều người ở
nhiều địa điểm khác nhau, nó hút sự quan tâm của nhiều người vào một
điểm xác định.
Trong những hình thức phức tạp hơn (phóng sự, bút ký, bình luận, xã luận,
phim tài liệu truyền hình v.v...) chức năng liên kết xã hội của sản phẩm báo
chí càng rõ nét.
Với dung lượng giãn nở gấp nhiều lần một cái tin (về số chữ - nếu là báo
viết, về thời lượng phát sóng - nếu là báo hình) các sản phẩm báo chí loại
này tất nhiên không dừng lại ở việc thông đạt sự kiện, chúng đã có đất để mổ
xẻ, cắt nghĩa, lý giải, đánh giá, nhận định về sự kiện, qua đó kích thích và
tạo nên dư luận về một vấn đề xã hội nào đó.
Cơ sở nào để người làm báo có thể mổ xẻ, cắt nghĩa, lý giải, đánh giá, nhận
định về sự kiện? Một quan điểm cá nhân, một tư duy độc lập, hay diễn đạt
theo cách "lớn giọng" hơn, một chính kiến.
Xin được nói luôn, "cho nhanh": đây là điều đang
thiếu trầm trọng ở nhiều người hiện được coi,
hoặc tự coi mình là nhà báo (có thể chỉ vì họ có
trong túi tấm thẻ do Hội Nhà báo cấp cho), và
chính vì thế mà tôi gọi họ là "những nhà báo...
không làm báo".
"Triệu chứng lâm sàng" dễ nhận thấy của sự thiếu
vắng này là những bài báo lờ nhờ, "trung tính hóa
về mùi vị và màu sắc". Theo dõi cả bài báo - xin
được hiểu là báo chí nói chung, không phân biệt
báo viết, báo nói, báo hình, báo điện tử - người ta
chỉ thấy toàn những câu chữ chung chung hoặc
nói dựa chẳng biết tác giả bài báo trốn đâu, ngoại trừ vài lần xuất hiện bằng
những lời đưa đẩy nhạt nhẽo hoặc những phán đoán "chẳng chết ai".
Những sản phẩm báo chí kiểu như vậy đương nhiên vô hại, nhưng cũng vô
ích. Đơn giản là nó trôi tuột đi trên bề mặt sự quan tâm của dư luận xã hội
(và như vậy thì cái mục đích liên kết xã hội chỉ còn là một "ảo mộng tan
tành", như tên một tác phẩm của Balzac).
Để cho sòng phẳng, ở đây cũng cần phải nói rằng không nhất thiết nhà báo
phải bộc lộ quan điểm cá nhân của mình (nếu có) bằng diễn ngôn trực tiếp.
Không xem phim,
không xem kịch, không
nghe nhạc, không đọc
sách, không đến triển
lãm tranh tượng, không
cần biết vì cớ gì người
ta gọi cái này là một tác
phẩm văn học chứ
không là một bức tranh
hoặc một bộ phim...
Không sao hết, vẫn làm
báo được.
Về nguyên tắc, lựa chọn cái này chứ không lựa chọn cái kia, đặt cái này
cạnh cái kia chứ không đặt nó cạnh một cái nào khác, đã là sự biểu hiện cho
một thái độ, một quan điểm. Nhưng trong khá nhiều trường hợp, sự giấu mặt
ấy chỉ tố cáo một trạng thái: "rỗng" quan điểm.