PHÓNG VIÊN KINH TẾ-NGHỀ NHIỀU HỆ LỤY
Thấy gì viết nấy
Viết về kinh tế, nhiều phóng viên mới vào nghề cho rằng rất dễ, cứ chăm đi
thực tế, bám sát cơ sở, nghe họ báo cáo đầy đủ, ghi lại trung thực là xong.
Thế nhưng nếu chỉ thấy gì viết nấy, sao chép báo cáo của cơ sở thì tác động
xã hội của một bài báo đâu có ra gì. Nhiều khi bài báo trở thành khô khan,
chán ngắt chỉ vì nó chỉ phản ánh được một hoạt động quá tầm thường, nhàm
chán của một tập thể nhỏ bé. Nhất là trong thời bao cấp, chỉ toàn tin bài viết
về các nhà máy, xí nghiệp phấn đấu hoàn thành kế hoạch trên giao. Cứ theo
các bài báo đã in, nơi nào cũng hoàn thành vượt mức, chỗ nào cũng làm ra
sản phẩm nhanh, nhiều, tốt, rẻ… Rồi các đơn vị luôn được khen thưởng, đón
nhận bằng khen, huân chương, hoặc các danh hiệu thi đua cao quý…
Có lần chúng tôi đi viết phóng sự về một đơn vị làm ăn kinh tế giỏi, biểu
dương đơn vị chăm lo cho đời sống người lao động tốt, mức sống được cải
thiện rõ ràng… Khi bài báo in ra rồi, các công nhân, viên chức đã gọi điện
về tòa soạn chê cười nhà báo chỉ biết nghe mấy ông lãnh đạo và cán bộ công
đoàn “bốc thơm”, còn thật sự là ở đơn vị này “chúng tôi phải làm việc cật
lực, nhưng ăn uống qua loa!”. Khi hỏi kỹ lại thì họ giải thích: “làm việc cật
lực thì các anh thấy rõ rồi, còn ăn uống qua loa tức là chỉ được ăn uống qua
cái loa phát thanh ba xạo của các nhà báo đó!”
Thấy gì viết nấy có khi mang lại tác hại không ngờ. Một lần nghe tin một
nhà máy nọ đã sản xuất ra được một dây chuyền thiết bị tốt ngang ngửa hàng
nhập mà giá thành chỉ bằng 30%-40%, đã thế các khách hàng mua lại không
phải trả bằng ngoại tệ, tiết kiệm cho nhà nước thật nhiều, chúng tôi rất mừng
và viết ngay một bài báo biểu dương. Bài báo ra đời chưa lâu thì có tin nhiều
khách hàng trong nước mua dây chuyền thiết bị này về sử dụng cho hay nó
có nhiều khuyết tật, công suất không bằng 30% công suất của dây chuyền
ngoại nhập, đã thế lại hay hỏng hóc, phải sửa chữa lặt vặt tốn bạc triệu hàng
ngày. Chưa hết, các nhà độc quyền sản xuất ở nước ngoài kiện chúng ta làm
hàng nhái, hàng giả. Vậy là nhà báo chủ quan trở thành kẻ “nói láo ăn tiền”
chẳng ai tin nữa!
Một lần kia nghe nói các mặt hàng tôm đông lạnh của ta xuất khẩu có những
kẻ xấu làm gian bằng cách cắm đinh vào ruột tôm cho tăng cân, rồi có loạt
tôm nuôi trong các đầm không đủ tiêu chuẩn vệ sinh, môi trường độc hại
khiến “dư lượng kháng sinh quá lớn trong các sản phẩm”. Một đồng nghiệp
của tôi vội vã viết bài điều tra lên án. Động cơ của người viết là tốt, có tác
dụng ngăn chặn thói làm ăn gian dối, việc đòi hỏi làm hàng xuất khẩu phải
đạt chất lượng cao cũng rõ ràng. Thế nhưng điều tai hại hơn đã xảy ra: các
bạn hàng nước ngoài làm reo, lớn tiếng chê tôm xuất khẩu của ta độc hại,
đòi đình lại hợp đồng, đòi kiểm tra gay gắt các lô hàng xuất khẩu, thậm chí
đòi hạ giá tôm… Bài báo trở thành tai hại lớn, gây vất vả cho biết bao các
nhà quản lý sản xuất kinh doanh liên quan phải tốn tiền bạc và thời giờ, giấy
mực đi kiểm tra, khảo sát, chứng minh, thậm chí phải kiện tụng tại Tòa án
quốc tế để các hợp đồng mua bán đã ký không bị hủy bỏ. Sự nhanh nhẩu
đoảng của nhà báo đúng là một minh họa sinh động cho câu dạy chí lý của
Lênin: “Ngu dốt cộng với nhiệt tình sẽ trở thành kẻ phá hoại!”
Ca ngợi quá lố
Sau ngày giải phóng, cả miền Nam và thành phố Hồ Chí Minh đã gặp phải
nạn thiếu điện năng trầm trọng. Trên toàn khu vực kinh tế trọng điểm phía
Nam lúc đó chỉ có mấy nhà máy điện như thủy điện Đa Nhim, nhiệt điện
Thủ Đức, nhiệt điện Trà Nóc công suất khiêm tốn cùng một số cụm phát
điện diesel lại đang xuống cấp, hư hỏng liên miên. Trong hoàn cảnh đó, việc
nhà nước quyết định cho tiến hành xây dựng công trình thủy điện Trị An với
sự viện trợ hào hiệp của Liên Xô đã là một tin vui lớn.