intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Nông sản hàng hóa ở Nam Bộ thế kỷ XVII- XVIII

Chia sẻ: Cothumenhmong Cothumenhmong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

24
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nam Bộ trong buổi dầu khai hoang do đất rộng, người thưa, pháp chế lỏng lẻo nên lưu dân tuỳ tiện chiếm hữu đất đai, điều đó dẫn đến hệ quả sự chiếm hữu ruộng đất một cách triệt để của tư nhân. Chính quyền công nhận hữu tư nhân về ruộng đất nhằm khuyến khích người khai hoang sản xuất.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Nông sản hàng hóa ở Nam Bộ thế kỷ XVII- XVIII

] \ 0 ] \ G !$A]\ HAJVG HOA O ]\AM B O<br /> yv'<br /> <br /> THE K Y X V I I - X V I I I<br /> <br /> N G U Y £ N PHUC NGHlfeP'<br /> TRAN THI THANH HU£'*<br /> <br /> <br /> <br /> 'K Nam Bo, trong bud'i dau khai hoang. ddu khai phd, hdu het ddt dai d Nam Bg<br /> Lido da't rdng, ngQdi thQa, phap che eon hoang vu. NgUdi ddn diiae tii do chiem<br /> long leo; nen iQu dan tuy tien "cdm diii" ddt hoang, khai phd trong trgt. Rugng ddt<br /> chiem hQu da't dai. Dieu dd giup cho viec ngUdi ddn khai phd duac se trd thdnh<br /> khai hoang dQdc day manh ma chinh rugng ddt tU. Chinh quyin edng nhdn sd<br /> quyen chua Nguyen khdng cin phai d i u tQ hiiu tu nhdn ve rugng dd't nhdm khuye'n<br /> kinh phi. Song, cung chinh dieu dd, da d i n khich mgi ngUdi khai hoang sdn xud't" (4).<br /> den mot he qua, ma tic gia Nguyen Dinh Luc d i u mdi khai pha, tu dien, tQ tho la<br /> Diu goi la "sU chie'm hUu rugng dd't mgt loai hinh chie'm hQu phd bie'n cua ngQdi<br /> cdch triet de cua tU nhdn" (1). Trong sud't ndng dan tQ canh. NhQng dan da, dien thd<br /> hai the ky XVH va XVIII, d Nam Bo chi b i t dau tap trung vao tay mot sd' "nhd<br /> duy nha't co mot loai hinh chie'm hQu dat gidu" cd vd'n lieng, cd nhan iQc. Tinh trang<br /> dai ma thdi; do la tQ dien, tQ thd. Ve viec kiem tinh dien thd ngay cang trd nen trim<br /> nay, Le Quy Ddn vie't trong Phit bien tgp trong va phd bie'n. TQ dd, hinh thanh nen<br /> luc nhQ sau: "Nhiing ngiidi di cit mdi (tit giai ci'p dia chu. Le Quy Ddn cho bie't:<br /> Qudng Nam, Qudng Nghla, Bien Bdn, Quy "Nhiing ngUdi gidu co d cdc dia phuang, nOi<br /> Nhan) ra siic chdt phdt cdy cdi, eat co rdm thi CO bon ndm mUai nhd, nai thi co hai ba<br /> vd md mang dd't dai thdnh nhitng viing dd't mUai nhd, moi nhd co hgng ddy td ldm<br /> bdng phdng, thd dia phi nhieu. Nhd rugng hodc den ndm sdu mUai ngUdi. Moi<br /> Nguyen lgi eho ddn duac tit tien chie'm ddt gia dinh cd the nudi han ba bd'n trdm con<br /> md viidn trong cau vd xdy diing nhd ciia ..." bd, cdy biia trong trgt, cdy ddm, gdt hdi,<br /> (2); va "... (hg) diu ra site ldm rugng de tgo ban rgn sudt ngdy, khong luc ndo nghi<br /> thdnh sdn nghiep rieng" (3). Trong luan ngai" (5). Ve vi'n de nay, tie gia Le Vin<br /> vin Sdn xudt hdng hoa vd thitang nghiep d Nam khing dinh: "Ngay tii rdt sdm, sd hUu<br /> Nam Bg theky XVH - niia ddu theky XIX, rugng ddt ldn cdng dd hinh thdnh d Nam<br /> Le Van Nam cung vie't: "Trong cdc the ky Bg. Nhitng ngUdi gidu cd, nhiing dia chu<br /> <br /> ' TS. Dai hoc Tien Giang<br /> " Tien Giang<br /> Rong 5 ^ hang hoa b Ram B6... 27<br /> <br /> <br /> duac chua Nguyin keu ggi di vdo Nam tU ndy ndm duae mdt sd'lUOng ndng sdn to ldn.<br /> eudi the ky XVII, vdi tiin bgc, phuang tien Luang ndng sdn dd dUac dUa ra thi trUdng"<br /> vdt chdt sdn cd, dd gdp phdn thuc day viec (11).<br /> khai hoang duae nhanh chdng; nhiing hg Luc ba'y gid, san xua't ndng nghiep mang<br /> eung chiem nhieu rugng ddt vd trd thdnh tinh cha't hang hda d Nam Bd gap mot sd'<br /> dia ehu ldn" (6). thuan ldi nhQ sau:<br /> Tren cd sd mot nen nong nghiep lua - ThU nhd't, Nam Bd la vung "nhd't thdc,<br /> nQdc k h i p h i t trien; va nhi't la, dQa tren cd nhi cau". Nong san do dia phQdng san xua't<br /> sd che do tu hQu ruong da't triet de; nen ra nhQ lua gao, cau, tom ci,... khong chi<br /> nong nghiep d Nam Bo, ngay tQ ra't sdm, da dip Qng cho nhu cau tai chd; ma cdn doi ra<br /> mang tinh chi't san xuat hang hda. Le Quy vdi sd' iQdng ldn, trd thanb hang hda, dQdc<br /> Don da noi len dieu dd: "Nhd Nguyen lgi buon b i n tQ do tren thi trQdng. Tic gia<br /> cho ddn dUae tU tien chie'm ddt, md viidn Lim Quang Huyen, trong luan vin 300<br /> trdng cau vd xdy diing nhd cUa. Lgi cho hg ndm kinh te Sdi Gon - Thdnh phd'Hd Chi<br /> thdu nhgn nhiing con trai, eon gdi ngiidi Minh, xem dd la "tinh hinh dot bie'n cda<br /> Mgi tit tren ddu ngudn xud'ng, de mua ldm viing dd't mdi" (12); bdi vi "xUa kia, sdn<br /> day td, dUa d, sai khien hdu hg. Bgn ngiidi xud't lua ggo chi de tii cung tit cap, it nai, it<br /> Mgi ndy cung nhau ket thdnh doi lUa va khi cd thiia dem bdn; md nay tgi mien Nam<br /> chdng, sinh due thdnh nhieu ngUdi, deu ra ddt rdng lgi ngUdi thUa, nen lua ggo dU<br /> site ldm rugng, de tgo lap sdn nghiep rieng. thiia phdi dem bdn trong vd ngodi nUdc"<br /> Nhd vdy, md miin Gia Binh cd rdt nhiiu (13).<br /> lua thdc" (7). Tic gia Phan Huy Le cung da<br /> - Thit hai, tuy he thd'ng giao thdng<br /> nhan xet: "Thdi ky tit cudi the ky XVI de'n<br /> dudng bo cdn han che; nhQng vdi mang iQdi<br /> ndm 1836, viing Bong Nai - Gia Binh chi cd<br /> song rach day dac; v i nhi't la, hai con kenh<br /> che do tu hUu rugng ddt vd nong thdn gdm<br /> Vung Cu, kenh Mdi rach Chanh dQdc dao<br /> nhitng thdn dp diia tren che do sd hUu<br /> md trong the ky XVIII nd'i Sai Gdn - Gia<br /> rugng ddt ndy. Bdy Id mgt ket edu kinh te-<br /> Dinh vdi cic tinh ddng bing sdng CQu<br /> xd hgi khde vdi cdc viing khde; vd chinh nd<br /> Long, da khie'n cho he tho'ng giao thdng<br /> dd thdc ddy sU phdt trien mgnh me cua<br /> dudng thuy trd nen rat tien ldi cho viec van<br /> kinh te hdng hda ldm thay do'i nhanh<br /> chuyen ndng san hang hda.<br /> chdng bd mat kinh te cua Bong Nai - Gia<br /> Dinh" (8). Tic gia Nguygn Dinh Diu cung - Thii ba, phQdng tien chu ye'u de van<br /> cd y kien tQdng tQ: "(viec) tii nhdn chie'm chuyen ndng san la ghe thuyen. Luc a'y,<br /> hOu rugng dd't triet de vd (viec) rugng ddt ghe thuyen hoat ddng tren sdng rach ra't<br /> ldn hoi tap trung trong tay mgt thieu so' ddng due va nao nhiet. Tai chd Cii Be (An<br /> ngiidi gidu dd tgo cho xd hdi miin Nam, rd Binh Ddng, nay thudc Tien Giang) ngQdi ta<br /> rdng, cd tinh trgng tien tU bdn chu nghla" da dong dQdc nhQng chie'c ghe ldn de di<br /> (9); ma "dd'u hieu eua sit hinh thdnh chu budn b i n de'n t i n Cao Mien (14). Ddng<br /> nghla tu bdn Id tinh hinh sdn xud't hdng thdi, d Nam Bd cdn nhieu cd sd dong ghe<br /> hda dd tdi mite eao" (10). Va tic gia Le Vin thuyen nQa, chuyen ddng cic loai ghe<br /> Nam tbi cho ring: "Sd hOu ddt dai tU nhdn, thuyen nhd dip Qng cho viec di lai, v i n<br /> nhdt Id viec tap trung rugng ddt trong tay chuyen hang hda cua nhan dan tren nhQng<br /> cdc dia chu. ldn dd giup cho nhiing ngUdi cung dudng thuy ngin. Dieu dd da tao dieu<br /> 22 Rghien curu Lich sit, sg 9.2010<br /> <br /> kien cho viec thdng thQdng hang hda dQdc viec kinh doanh cua thQdng budn nay dQdc<br /> p h i t trien. tien hanh hdn 10 nim.<br /> NhQ da trinh bay, hai m i t hang ndng - Thdi gian thuyen di tren bie'n de vao<br /> san chu iQc cua Nam Bd dQdc budn b i n Gia Dinh: neu gap gio thuan, thdi tie't tdt<br /> tren thi trQdng la thdc gao va cau. Ngoai thi thuyen di khong qui 10 ngay dem se<br /> ra, cdn c6 tdm ci va mot sd' thd san linh vao den Gia Dinh.<br /> tinh khic, nhQ cic loai diu, qua,... - Hai trinh tQ chau Nam Bd Chinh vao<br /> Theo tie gia Li Tana, thdc ggo b ddng Gia Dinh:<br /> bing song CQu Long trd thanh hang hda, + Thuyen qua cQa bien Nhit Le (nay<br /> dQdc b i n di khip ndi sdm nhi't la tQ dau thudc tinh Quang Binh) trinh quan Tran thu.<br /> thekyXVin(15). + Sau dd, de'n ciia Yeu (cdn goi la cQa<br /> Luc bay gid, thdc gao dQdc van chuyen Bat Ld, nay thuoc tinh Quang Tri) trinh<br /> ra bin d Phu Xuan - Thuan Hda. Le Quy quan Tao van, de nhan lanh gia'y phep di<br /> Don viet: "Miin Gia Dinh cd rdt nhiiu thdc bien. TQ ciia Nhat Le de'n cQa Yeu, thuyen<br /> lua ... Hdng ndm, cU de'n thdng 11 vd thdng di mat mot ngay dem va 6 trd'ng canh.<br /> chgp, ngiidi ta thUdng xay, gid thdc lua + Cudi cung, de'n dau dia gidi Gia Dinh<br /> thdnh ggo dem di bdn lay tien tieu diing la xQ Vung Tau, thi dQng thuyen lai de<br /> vdo nhiing le tiet chgp. Nhiing luc binh nghi ngdi; va hdi t h i m ndi nao ma't mua,<br /> thudng, ngUdi ta chuyen chd ggo thdc ra ndi nao trung mua. Sau khi bie't chic chin<br /> bdn tgi thdnh Phu Xudn de ddi chdc hay dia phQdng nao dQdc mua lua thdc, thi mdi<br /> mua sdm nhiing hdng vdc nhieu, triiu dogn cho thuyen di vao dia phQdng a'y de thu<br /> cua ngUdi Tdu" (16). TQ do, hinh thanh ra mua.<br /> gidi thQdng buon chuyen kinh doanh thdc<br /> gao. NhQng ngQdi nay thQdng di thuyen ldn - Cic dia diem budn b i n thdc gao: tai cic<br /> tQ mien Trung vao neo dau tai cac cQa bien cQa bien Cin Gid, Xoai Rap (nay thudc<br /> hoic tai cic thQdng cang, phd' chd ldn; rdi Thanh phd Hd Chi Minh), ctia Tieu (nay<br /> cho thuyen nhd di k h i p ndi de thu mua thuoc tinh Tien Giang), cQa Dai (nay thudc<br /> thoe gao (17). Dien hinh la Ddng Cham tinh Ben Tre).<br /> (hay Trum Cham). Ong la ngQdi thdn - Canh mua bin:<br /> Chinh Hda, chau Nam Bd^ Chinh; khoang "Ben nhiing dia diem tren, ngUdi ta dd<br /> tQ n i m 1760 trd di da nhieu lln vao Gia trdng thdy budm thuyen mdnh ddu xum xit<br /> Dinh buon thoe gao. Viec kinh doanh cua ke nhau, tap nap tgi hen. Hai ben mua bdn<br /> Ddng Chim dQdc Le Quy Don ghi chep rat thdc ggo dd thUOng lugng vdi nhau vd bdn<br /> ky trong Phu bien tgp luc. Doan ghi chep dinh gid gid cd lua thdc xong rdi, bdy gid<br /> dd (18), xin dUdc phan tich nhQ sau: ngUdi bdn sai cdc tre nho hay diia d ldm<br /> - Thdi diem di va ve: thing 9, 10 di; cdng viec khieng gdnh liia thdc vd van<br /> thing 4, thing 5 ve. NhQ vay, thdi gian ehuyen xud'ng xudng thuyin ngUdi mua".<br /> Ddng Chim iQu tru d Gia Dinh de thu mua - Gii thdc:<br /> thdc gao la khoang 6 thing. Mdi nim, dng + Mot tien (tQc 10 ddng) dong dQdc 16<br /> ta chi thQc hien dQdc mot chuyen vao Gia da'u thdc.<br /> Dinh. Le Quy Ddn cho biet, Ddng Chim di + Mot quan tien dong dQdc 300 b i t ddng<br /> budn td'ng cong dUdc hdn 10 chuyen. Do dd, cua nha nQdc (tQc 30 b i t cua dia phQdng).<br /> Rgng s i n hang hoa 6 Ram Bg.. 29<br /> <br /> Nhin chung, "gid thdc re, cdc nOi khde thue do dan ddng, nhQ thdc thue eua hai<br /> chUa titng ed". Dieu nay phu hdp vdi nhQng trQdng Tam Laeh va Ba Canh d dinh Tri'n<br /> sd' lieu cua dat si Ngd The Lin trong bai Dinh (nay thudc tinh Tien Giang) nop vao<br /> Lugn ve tien te dQdc vie't khoang nim 1770 kho Dinh Vien (25); hoic nhQ nam 1788,<br /> ve gii thoe d cac dia phQdng thudc Dang thdc thue cua bd'n tra'n Phien An, Bien<br /> Trong (19): Hda, Dinh Tudng, Vinh Thanh nop vao Kho<br /> Bo'n tra'n dat d Phien An; thdc thue hai dao<br /> Bang 1: Gia thoe d cap dia phQdng<br /> Long Xuyen va An Giang nop vao kho tran<br /> STT D i a phUdng Gia t h o e Vmh Thanh.<br /> (tien/hoc)<br /> Hing nam, mot p h i n thoe thue cic kho<br /> 1 Gia Dinh 5<br /> 2 Binh Thuan 6<br /> dia phQdng dQdc chd ve trQ d cic kho thudc<br /> Dien Khanh sQ quan ly ciia trung Qdng, nhQ thdc thue<br /> 3 Phu Yen 7 cua kho Dinh Vien dUdc chuyen chd ve kho<br /> Quy Nhdn Tho Khang thudc phQdng Tho Khang,<br /> 4 Quang Ngai 8 huyen Phu Vang (Phu Xuan), thdc cua ba<br /> Thang Hoa kho Tin Thanh, Canh DUdng, Thien Mu<br /> Dien Ban<br /> thudc dinh T r i n Bien dQdc chuyen nop ve<br /> 5 T h u a n Hda 10<br /> Kinh dd Phu Xuan. Sach Phu bien tgp luc<br /> Quang Binh<br /> Bd Chinh<br /> ciia Le Quy Ddn cho bie't, n i m 1768, cd 7<br /> chie'c thuyen cua phu Gia Dinh ve Phu<br /> Do dd, vdi gii thdc d Gia Dinh re nhQ Xuan nop thdc thue; va sd thdc nay len de'n<br /> viy, boat dong kinh doanh thdc gao cua hang t r i m tan (26). Tat ca cic thuyen chd<br /> Ddng Chim thu dQdc ldi nhuan ldn. Mdn thdc ve nop kho trung Qdng deu trQng dung<br /> hdi dd cung kich thich ri't nhieu thQdng cua din. NhQng ddi lai, ngQdi cd thuyen<br /> budn khic. Thuyen budn chd gao ra b i n d dQdc trQng dung thi dQdc mot sd' quyen ldi,<br /> Phu Xuin ngay cang nhieu. Nim 1768, cd nhQ khdi phai nop thue di chuyen ca nim;<br /> 341 chie'c (20); nam 1774, cd hdn 1000 chie'c dQdc ci'p p h i t tien di dQdng va cung le cau<br /> (21). Ne'u tinh binh quin mdi chie'c thuyen gid (27).<br /> cd the chd dQdc 20 - 30 ti'n thi so' gao a'y NhQ vay. Nam Bd la ndi cung ci'p lua<br /> phai len de'n hang ngan tan.<br /> gao chu ye'u cho vung Thuin Hda va ca<br /> TQ dd, chinh quyen chua Nguyen thu mien Trung. Pierre Poivre trong n h i t ky<br /> dQdc tien thue tai cic cQa bien, nhQ n i m ngay 27-20-1749 vie't: "Hien nay, Bong Nai<br /> 1774, tien thue tai c^a bien My Tho (nay (ehi chung Nam bd) Id mgt vita lua cua cd<br /> thudc tinh Tien Giang) la 64 quan (22); tien xU Bdng Trong. Viing ndy dd cung cap eho<br /> thue d ciia bien Can Gid (nay thuoc Thanh todn xU mgt khdi lUOng ldn vi thdc" (28).<br /> phd Hd Chi Minh) la 84 quan (23); tien Quyen Lich sit khai phd viing ddt Nam Bd<br /> thue d cQa bien Xoai Rap (nay thuoc Thanh cung eho ring: "viing ddng bdng sdng Citu<br /> phdHd Chi Minh) la 55 quan (24).<br /> Long, ngay tii rdt sdm, dd Id viia lua ldn,<br /> Ngoai sd' thdc gao hang boa cua nhan sdn xudt thdc ggo dU thiia, so vdi nhu edu<br /> dan, chinh quyen chua Nguyin cdn cd mot luang thitc tgi chd. Lua ggo sdn xud't duae d<br /> khdi iQdng thdc gao nhi't dinh dQdc trQ ddy, ngodi viec thoa mdn nhu cdu lUOng<br /> trong cic kho cua nha nUdc. D6 la so thoe thitc cua nhdn ddn tgi ehd, edn duae dem<br /> 20 Rghien curu L|eh siir. sg 9.2010<br /> <br /> bdn di cdc nOi khde d trong nUdc, chu yeu Id nguyen lieu de che tao vu khi, phuc vu cho<br /> cdc phu phia ngodi cua xii Bdng Trong, viec tranh chap vdi nha Tay Sdn. Sich<br /> nhdt la xit Thugn Hda" (29). Lam Quang Qud'c trieu chdnh bien todt yeu cho biet; "Tit<br /> Huyen, trong luan v i n 300 ndm kinh te Sdi dd, ngUdi budn vui viec budn bdn, cdc do<br /> Gon - Thdnh phd Ho Chi Minh, cho bie't: binh khi cdng duac doi ddo" (36). Ddng<br /> "Thdc ggo tii Nam ehuyen ra mien Trung Id thdi, Nguyen Anh cdn dung thdc gao lam<br /> nhiiu; nhUng khdng tinh duae so lUOng cu phQdng tien de thie't lip quan he chinh tri -<br /> thi' (30). ngoai giao vdi mot sd nQdc, nhQ Trung<br /> Chinh nhd vay, xQ Dang Trong cd dii Qude (37), Xiem (38), Ma Cao, Philippin<br /> iQdng thQc cho nhan dan, mac du vung (39), An Do, Batavia, Malacca (40).<br /> Thuan Hda va Quang Nam cd sQ gia tang Sau thdc gao, cau la m i t hang ndng san<br /> dan sd' lien tuc (31); va dac biet la tQ dau dQng hang thQ hai dQdc tieu thu manh tren<br /> the ky XVIII, khdi phai n h i p khau thoe gao thi trQdng. C. Borri cho bie't: "Cau Id ngudn<br /> tQ Xiem va Cao Mien (32). Phai ndi ring, lai ldn d xvt ndy, cd vUdn cau thi cdng nhii d<br /> tQ the ky XVIII, Nam Bo da gdp phan tich xU chung ta cd rugng nho vd rugng 6 liu<br /> cQc vao viec dam bao an ninh iQdng thQc vdy" (41). Luc bi'y gid, cau dQdc sii dung<br /> cho da't nQdc; va khong chi the, cdn tao dieu vao cac viec sau day:<br /> kien cho boat dong ngoai thQdng, nhi't la - Dip Qng nhu ciu tieu thu tai chd; va<br /> viec xui't khau thdc gao, cd sQ p h i t trien dd la nhu elu ri't to ldn, bdi vi khi do phong<br /> manh me. tuc i n t r i u cau cdn ri't phd bie'n. Trong Gia<br /> Thdc gao cua Nam Bo cdn dQdc xui't Binh thdnh thdng chi, Trinh Hoai DQc cho<br /> khau ra nUdc ngoai, nhi't la thi trQdng biet: "d Gia Binh, cd khdeh den nhd, ddu<br /> Trung Qudc. Sich Phu bien tgp luc cho tien gia ehu ddng trdu cau" (42). 0 vung Gd<br /> biet: "Tgi phd Gia Binh, liia thdc khdng Cong (nay thudc tinh Tien Giang), khong<br /> biet bao nhieu md ke, ede khdch budn ngUdi ke dan dng, dan ba, ai ai cung may mot cii<br /> Tdu thudng tdi nhiing nOi dy mua bdn da tui vai dUng t r I u cau, deo d ngang t h i t<br /> quen thugc, ai cung tdm tdc khen ngai" iQng, dQdc goi la ho phe, de i n va mdi<br /> (33). Thing 6-1789, Nguyen Anh cho phep khich (43).<br /> cic thQdng gia Trung Quo'c den mua gao d - Ban cho cic dia phQdng khic, nhi't la<br /> Gia Dinh; ddi lai, ho mang sit, gang, iQu cho thi trQdng Sai Gdn. Trinh Hoai DQc cho<br /> huynh, vo'n la nhQng nguyen lieu de che biet, b chd Cii Be (chd An Binh Ddng),<br /> tao vu khi, tdi b i n (34). ngQdi ta "ehd't chUa hot cau, de ehd bdn eho<br /> Ve sd iQdng gao dQdc xui't khau theo con ngUdi budn d Sdi Gon" (44). Rdi tQ dd, cau<br /> dQdng nay, theo t i c gia Trin Ngoc Dinh dQdc xui't khau sang cic nQdc khac.<br /> din lai tQ P. Vial trong Les premieres - Ve xui't khau, Phu bien tgp luc chep:<br /> annees de la Coehinchine, thi vao nhQng "Ddn cdc dia phUang miin Ddng Nai - Gia<br /> nim 90 cua the ky XVIII, bang nim, cd Dinh thudng khdng hdi eau. Hg de cho trdi<br /> khoang 12.000 ti'n thoe gao da dUdc ban ra eau tu gid ru d tren cdy; de'n sau hg ehl<br /> nQdc ngoai bdi cic thQdng budn Trung lUOm nhdt hgt eau dem xudng bdn cho ede<br /> Quo'c (35). Thong qua viec budn b i n nhU khdeh buon ngUdi Tdu" (45). Muc dich cua<br /> vay, thQdng budn Trung Qud'c thu dUdc ldi thQdng gia Trung Qud'c thu mua cau la "de<br /> nhuan khong nhd; cdn Nguyen Anh thi cd mang vi Qudng Ddng cho ngUdi ta dn thay<br /> Rong sAn hang h6a i Ram Bg.. 31<br /> <br /> thii trd phil (che trdu)"; nhUng dieu quan thQdng mai ldn nha't dQdc thanh lap dau<br /> trong hdn la, cau dUdc xui't sang chiu Au; tien d Nam Bo. Chd pho' ldn My Tho dQdc<br /> bdi vi, hat cau vdi ham iQdng tananh cao, dQng len d ndi hdp iQu giQa sdng My Tho<br /> ri't cin cho cong nghiep nhudm va thudc da va kenh Vung Cu; nen cd sQc quy tu ghe<br /> dang phat trien manh d chau Au hdi the ky thuyen, vit iQc tQ cic dia phQdng khic den<br /> XVHI (46). Nam 1799, Olivier, mot ngQdi ndi day; va tQ dd lan tda ra k h i p ndi, nhi't<br /> Phap phuc vu trong quan ddi cua chua la thdng thQdng vdi cac trung tam thQdng<br /> Nguyen Phuc Anh, chd mot thuyen cau mai khic, nhQ Sai Gdn, Phu Xuan,... va ca<br /> sang b i n tai Malacca (Singapore) (47). vdi nQdc ngoai. Chinh vi vay, Trinh Hoai<br /> Ngoai thdc gao va cau; Nam Bd cd ngudn DQc chdp ve sQ phdn thinh cua ngdi chd<br /> thuy san het sQc phong phu. Le Quy Ddn nay nhQ sau: "Phia nam tri sd Id cha phd'<br /> cho biet, ngudn ldi ci tdm d vung cQa Tieu ldn My Tho, nhd ngdi cdt chgm, dinh eao,<br /> thi rat ldn; den ndi; ngQdi ta i n khdng bet, chiia rdng, ghe thuyin d eac ngd sdng bien<br /> phai luoc sd qua rdi dem phdi ning de lam din ddu ddng due, ldm mgt dgi dd hdi, rdt<br /> khd, bin cho cic ban hang (48). Ci kho phdn hoa, huyen ndo" (52); va "phdm<br /> cung dQdc b i n nhieu d chd Cii Be (chd An thuyen budn cdc nai qua lgi phdi ddu nghi<br /> Binh Dong) de xua't khau sang Cao Mien d sdng My Tho, hdng mdt, xem trdng, dai<br /> (49). d vung Ddng Thip Mudi, ci, tdm d con nUdc len, thudn ddng len tdy hay xud'ng<br /> ddng" (53). Ddng thdi, b day cdn cd mot ngdi<br /> sdng rach, chim ao, ddng ruong nhieu<br /> chd chuyen kinh doanh thoe gao, ndi tieng<br /> khong ke xiet. Theo Trinh Hoai DQc, d i n d<br /> ca Nam Bd. Dd la chd Gao (nay thudc<br /> day "mudi cd ldm mdm, ehdt tre ke't be,<br /> huyen Chd Gao, tinh Tien Giang). Chd nay<br /> thudn dong xudi, xud'ng bdn tgi ede thi<br /> do dng T r i n Vin Gidng lap dQdi thdi vua<br /> trdn" (50). DQdc bie't, mim la loai thQc<br /> Canh HQng (1744-1786) (54). Ngoai ra, cdn<br /> pham ra't phd bie'n luc ba'y gid. Trinh Hoai<br /> cd nhieu chd khic nQa nhQ chd LQdng Phu<br /> DQc viet: "ngUdi Gia Dinh Ua dn mdm, cd<br /> (55), chd Thanh Sdn, chd Gd Cdng, chd An<br /> ngudi trong mdt bUa dn, dn hit 2 dng mdm,<br /> Binh Dong (56),...<br /> do han 20 cdn, de ldm trd vui trong khi do'<br /> cugc nhau" (51). PhQdng ngon d diy cd cau: Dinh Tri'n Bien (nay thudc tinh Ddng<br /> "An cOm mdm thdm vi Idu" la nhQ vay. Nai) cd Ndng Nai dai phd (tQc cu lao Phd)<br /> dQdc thanh lap cung luc vdi chd phd ldn My<br /> TQ dd, gidi thQdng lii chuyen buon b i n<br /> ci, tdm dQdc hinh thanh ma dan gian quen Tho (My Tho dai pho). Sach Gia Dinh<br /> goi la "ldi rdi". Ho dong nhQng chie'c ghe thdnh thdng chi cho bie't: "Luc ddu khai<br /> ldn de rong ci va chd di b i n khip ndi, thu thdc, tudng qudn Trdn ThUOng Xuyen ehieu<br /> dQdc md'i ldi ldn. tap ngudi budn nUde Tdu den kien thiet phd<br /> xd, mdi ngdi tiidng vdi, lau eao qudn rdng,<br /> Do kinh te hang hda p h i t trien thinh<br /> dgc theo bd sdng lien lgc tdi 5 dam, chia<br /> dat; nen d Nam Bo da xui't hien nhQng<br /> vgch ldm ba dUdng phd', dUdng phd' ldn ldt<br /> ngoi chd cd boat dong ndi - ngoai thUdng ri't<br /> da trdng, dUdng phd ngang lot dd ong,<br /> nhon nhip.<br /> dudng phd' nho lot ggch xanh, dUdng rdng<br /> d dinh Tra'n Dinh (nay thudc tinh Tien bdng thdng, ke budn tu tap, ghe thuyen ldn<br /> Giang), nd'i tieng nha't la ehd phd ldn My a bien vd d sdng den ddu neo, cd nhiing be<br /> Tho (My Tho dai phd) dUdc thanh lap n i m gd lien tiep nhau, dy Id mdt chd dgi dd hdi,<br /> 1679. Diy l i mot trong nhQng trung t i m nhiing nhd buon bdn ldn duy d ddy Id<br /> 32 Rghien curu Lich sit. sg 9.2010<br /> <br /> nhieu hOn" (57). Ngoai ra, d day cdn cd mdt thuyin d sdng bien qua lgi nai ddy khdng<br /> so' ngdi chd ldn khac, nhQ chd Ba Ria vdi dot, that Id mdt dgi dd hdi d nOi gdc bien<br /> "nhd cUa lien lgc, giao thdng cd dUdng thuy vdy" (62).<br /> vd dudng bd, la mdt cha ldn nai miin bien"; Tdm lgi, do viec khai khan cua iQu din<br /> chd Binh Quy co "ghe thuyin sdng bien den vao bud'i d i u cdn tuy tien, de dang; hdn<br /> ddu nd'i dudi nhau, ngUdi d ddy chudn bi db nQa, chinh quyen chua Nguyen cd nhQng<br /> ddi hodc vdn, di theo dong nUdc bdn dd hoa chinh sich thdng thoing, cdi md, chQa cd<br /> qud thiie vdt" (58),... phip che chat che; nen d Nam Bd luc bi'y<br /> d dinh Phien Tran (nay thuoc Thanh gid chi cd mot loai hinh sd hQu ruong dat la<br /> phd' Hd Chi Minh), cd chd Sai Gdn rat sung tu dien, tQ thd ma thoi. Luc dau, tQ dien, tQ<br /> thinh. Trinh Hoai DQc md ta chd nay nhQ thd eua ngQdi ndng dan tQ eanh giQ vi the<br /> sau: "phd'xd lien tie'p, ngUdi Tdu vd ngiidi chu ye'u. NhQng ve sau, qua trinh tich tu<br /> Viet d chung ldn ddi khodng ba dam. Hdng ruong dat d i n d i n dUdc diln ra. Mot sd'<br /> hda trong ede phd' bdy bdn cd: gdm, dogn, "nhd gidu" cd vd'n lieng, cd nhan iQc bing<br /> dd sU, gidy, chdu bdu, sdch vd, thudc Bdc, nhieu phQdng each da b i t d i u bao chie'm<br /> trd... Nhiing hda vdt dNam Bdc theo dUdng ruong da't; va tQ dd hinh thanh nen giai cap<br /> sdng Men chd de'n khdng thieu mdn ndo... dia chu.<br /> dy Id mdt cha phd ldn vd dd hdi ndo nhiet" Tren cd sd mot nen ndng nghiep lua<br /> (59). Vi ndi day la dia ban trung tam cua nQdc p h i t trien; va nhi't la, dQa tren cd sd<br /> Nam Bo nen cdn cd nhieu chd ldn khic nQa, che do tQ hQu ruong di't mot cich triet de;<br /> nhQ chd Ben Thinh, chd Cay Da, chd Phd' ngay tQ ri't sdm, nen ndng nghiep b Nam<br /> Ben San, chd Dieu Khien, chd Tan Kieng,... Bo da mang tinh chat san xuit hang hda.<br /> 0 dinh Long Hd cd chd Long Ho (nay Ndng san, nha't la thdc gao va cau, da dip<br /> thudc tinh Vinh Long) dQdc lap n i m 1732 Qng dly du cho thi trQdng tai che; ma cdn<br /> cd "phd xd lien lgc, hdng hda du, cd trdm ddi ra vdi sd' iQdng ldn, trd thanh hang hda<br /> mdn, ddi den 5 dam, ghe thuyen ddu sdt dQdc budn bin, trao dd'i tren thi trUdng<br /> ben, ede nai dinh qudn ddn ca ndo nhiet, trong va ngoai nQdc. Tren cd sd dd, b Nam<br /> dy la cha phd' ldn" (60); chd Sa Dec (nay Bd da xui't hien nhQng trung tam thQdng<br /> thuoc tinh Ddng Thip) vdi "phd' cha dgc mai ndi tie'ng k h i p ca nQdc va qudc te, tieu<br /> theo bd sdng, nhd ciia hai ben lien tiep 5 bieu la chd phd' ldn My Tho (My Tho dai<br /> ddm, dudi sdng cd nhiing be tre ddu sdt vdi phd), chd Gao, chd An Binh Dong, chd cu<br /> nhau, hodc bdn hdng lua, khi dung dNam lao Phd' (Ndng Nai dai phd), chd Sai Gdn,<br /> Bae chd de'n, hoge bdn ddu rdi, than, tre, cang thi Ha Tien,...<br /> mdy,... tren bd vd dUdi sdng trdm thUc Chinh vi vay, san xua't nong san hang<br /> hdng hda td't dep, that Id thdnh dia phdn hda d Nam Bd da cd sQ phat trien manh<br /> hoa vdy" (61),... me, nhQ t i c gia Nguyen Dinh Dau n h i n<br /> Tri'n Ha Tien dUdc hinh thanh n i m xet: "nin kinh tephdt trien nhd't nUde" va la<br /> 1708 cd "dudng lot tiep gidp, phd' xd lien "mdt nin kinh te mang ddu hieu cua<br /> lgc, ngudi Viet, ngUdi Tdu, ngUdi Cao Mien, phuang thUe sdn xudt tiin tU bdn chu<br /> ngudi Do Bd diu theo ehiing logi cU tru, ghe nghla" (63).<br /> Rgng s&n hang hoa dr Rzim Bg... S3<br /> <br /> <br /> CHU THICH<br /> (1), (8), (9), (10), (63). Nguyen Dinh Dau, Che (28), (29). Huj>nh Lfla (chii bien), Lich sH khai<br /> do cdng diin cdng thd trong lich su! khdn hoang lap phd vimg ddt Nam Bd. Nxb. Tp. Ho Chi Minh,<br /> dp d Nam Ky luc tinh, Hdi Sii hoc Viet Nam, Ha 1981, tr. 80, 84.<br /> Npi, 1992, tr. 72, 10, 72, 75, 83. (33), (45), (48). Le Qu5r Ddn, Phu bien tgp luc,<br /> (2), (3), (5), (7), (16), (17), (20), (22), (23), (24), (tap 2), ban dich cila Le X u i n Giao, Sai Gon, 1973,<br /> (25), (26), (27). Le Quy Ddn, Phu bien tgp luc, (tap tr. 418, 442, 443.<br /> 2), ban dich cua Le Xuan Giao, Sai Gdn, 1973, tr.<br /> (34), (36), (38). Qudc sii quan trieu Nguyen,<br /> 441, 440, 440, 439, 440, 443, 441, 441, 85, 43, 40,<br /> Qudc triiu chinh bien todt yeu, Nxb. Thuan Hda,<br /> 43, 81, 85, 85.<br /> Hue, 1998, tr. 29, 29, 28.<br /> (4), (6), (11), (21), (47). Le Van NSm, Sdn xudt<br /> (35). T r i n Ngpc Dinh, Chedo sd hQu rudng ddt<br /> hdng hoa vd thitang nghiep d Nam Bo theky XVII •<br /> ldn d Nam Bd thdi ky Phdp thdng tri, Tap chi<br /> XIX, Tap chi Nghien ciiu Lich su!, sd 3, 4, 5, 6<br /> Nghien citu Lich sil, sd 132 (1970), tr. 83.<br /> (1988), tr. 54, 54, 54, 81, 82.<br /> (37). Trinh Tri Ta'n, Nguyen Minh Nhflt, Pham<br /> (12), (13), (30), (32). Lam Quang Huyen, 300<br /> Tua'n, Sdi Gdn tii khi thdnh lap den givta the ky<br /> nam kinh te Sdi Gdn - Thdnh phd Ho Chi Minh,<br /> XIX. Nxb. Tp. Ho Chi Minh, 1999, tr. 19.<br /> Ky ye'u Hoi thao Khoa hoc "Gdp phdn tim hieu lich<br /> si - vdn hda 300 nam Sdi Gdn • Thdnh phd'Hd Chi (39). Sdn Nam, Ddt Gia Dinh xUa. Nxb. Tp. Hd<br /> <br /> Minh". Nxb. Tre, 1998, tr. 210, 211, 210, 115. Chi Minh, 1984, tr. 56.<br /> <br /> (14), (44), (49), (50), (53), (56). Trinh Hoai Diic, (41). Cristophoro Borri, Xit Ddng Trong ndm<br /> <br /> Gia Dinh thdnh thdng chi (tap ThUOng), ban dich 1621, ban dich cua Nguyin KhSc Xuyen va<br /> <br /> cua Nguyin Tao, Sai Gdn, 1972, tr. 62, 62, 62, 63, Nguyin Nghi. Nxb. Tp. Ho Chi Minh, 1999, tr. 27.<br /> <br /> 56, 61. (42), (51), (52), (55), (57), (58), (59), (60), (61),<br /> (15), (31). Li Tana, XH Ddng Trong: Lich sii; (62). Trinh Hoai Dflc, Gia Dinh thdnh thdng chi<br /> kinh te • xd hot the ky 17 vd 18, ban dich ciia (tap Hg), b a n dich cua Nguyen Tao, Sai Gdn,<br /> Nguyin Nghi. Nxb. Tre, Tp. Ho Chf Minh, 1999, 1972, tr. 11, 14, 119, 121, 114, 115, 98, 127, 128,<br /> tr. 123, 53. 129.<br /> (18). Le Quy Ddn, Phu bien tgp luc, (tap 1), ban (43). Viet Ciic, Gd Cdng cdnh cU ngiidi xiia, Tac<br /> dich cua Le Xuan Giao, Sai Gdn, 1972, tr. 223. gia xua't ban, 1969, tr. 32.<br /> (19), (40). T r i n Vfin Giau, T r i n Bach Ding, (46). Thach Phfldng, Doan Tfl (Chu bien), Dia<br /> Nguyen Cong Binh (Chii bien), Dia chi van hoa chi Ben Tre, Nxb. Khoa hpc xa hpi, 1991, tr. 343.<br /> Thdnh phd'Hd Chi Minh, tap 1: Lich sil. Nxb. Tp. (54). Monographic de la province de Mitho, L.<br /> Ho Chi Minh, 1988, tr. 187. Mdnard, Saigon, 1902, p. 97.<br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2