ẻ ẹ ủ ề ượ ơ ố ệ Đ bài: Phân tích v đ p c a hình t ng "li khách" trong bài th T ng bi t hành
ủ c a Thâm Tâm
Bài làm
ệ ề ệ ề ấ ơ Bi ơ t li là đ tài xu t hi n khá nhi u trong th ca nói chung và trong th Thâm Tâm nói
ơ ọ ườ ữ ặ ừ ệ riêng. Đ c th ông ta th ng g p nh ng t ư ư nh "l u bi ả t", "chia li", "li ca"... Trong c nh
ệ ườ ườ ườ ư ễ ố ệ ủ bi t li, th ng có ng i ra đi và ng i đ a ti n. Bài T ng bi t hành c a Thâm Tâm
ạ ệ ả ộ ề ừ ầ ậ ố ơ không ph i là m t ngo i l . Có đi u, t đ u chí cu i bài th , nhân v t "li khách" ng ườ i
ộ ộ ề ự ế ệ ấ ả ủ ả ra đi không tr c ti p xu t hi n, không b c l đi u gì; tác gi dùng phép "T ch hình
ườ ỉ ể ệ ư ữ ủ ả ườ ư khách", d ng nh ông ch th hi n nh ng c m xúc và suy nghĩ c a ng ễ i đ a ti n.
ớ ẻ ẹ ả ủ ư ệ ầ ấ ấ ả Nh ng qua đó, ta th y hi n lên r t rõ hình nh cao c c a "li khách v i v đ p đ y nhân
ẫ ầ ầ ả ộ tình, đ y tinh th n nhân b n, trong cu c chia li bi ph n.”
ề ọ ắ Bóng chi u không th m, không vàng v t
ở ầ ặ ả ỗ ế ố ườ ư B n câu m đ u, Thâm Tâm đ c t n i lòng xao xuy n, tái tê cùa ng ễ i đ a ti n (ta)
ợ ả ữ ệ ậ ặ ả ầ ớ ộ ị ư ằ b ng nh ng hình nh đ y g i c m, v i m t nh p đi u ch m rãi và trĩu n ng suy t :
ư ườ Đ a ng ư i ta không đ a qua sông,
ở ế Sao có ti ng sóng trong lòng?
ề ọ ắ Bóng chi u không th m, không vàng v t,
ắ ầ Sao đ y hoàng hôn trong m t trong?
ễ ư ơ ồ ủ ự ấ ẳ ờ ộ Không gian và th i gian c a cu c ti n đ a này th c ra r t m h : ch ng có dòng sông, mà
ề ươ ẳ ữ ế ắ ộ cũng ch ng có bóng chi u t ơ i th m, hay v i vàng. Nhà th nói đ n nh ng cái không có.
ư ướ ữ ế ề ả ấ Nh ng, sông n ệ c, con đò, ti ng sóng, bóng chi u... là nh ng hình nh đã xu t hi n
ơ ươ ứ ủ ề ườ ọ không ít trong th Ph ng Đông và đã đi vào ti m th c c a bao ng ạ ở ậ i đ c. B i v y, đo n
ơ ườ ư ạ ắ ọ ượ ộ ườ ạ th nói cái không có, mà d ng nh l i kh c h a đ c cái có, t o nên m t tr ng liên
ườ ườ ư ễ ự ế ồ ưở t ậ ợ ả ng th t g i c m: ng i ra đi và ng ế i đ a ti n t a h đã đ n b n sông, dù không
ồ ắ ố ờ ư ả ọ ố mu n r i nhau, nh ng h đành ph i chia tay vào lúc hoàng h n s p buông xu ng... Ngoài
ừ ơ ế ề ủ ữ ủ ệ ả ạ ọ ơ ra, t ả nhan đ c a bài th đ n gi ng đi u và nh ng hình nh c a đo n th trên ph i
ụ ể ế ố ườ ọ ớ ế ậ ư ộ chăng có tác d ng nh m t đi n c , khi n ng i đ c nh đ n nhân v t Kinh Kha trong
ề ộ ử ủ ư ễ ệ ủ ướ ườ S kí c a T Mã Thiên nói v cu c ti n bi ị t bên sông D ch Th y tr c khi ng i tráng sĩ
ấ ấ ề ấ ề ạ ầ ọ đi sang đ t T n? Đi u y còn góp ph n quan tr ng t o không khí có bi hùng, làm n n cho
ư ữ ữ ữ ệ ấ ả ộ ự ấ ộ nh ng hình nh x a, nh ng ch có xu t hi n m t cách t nhiên, m t cách nh t quán ở
ơ ế ữ ạ nh ng đo n th ti p theo.
ậ ượ ế ạ ả Nói cho cùng, c nh v t trên đã đ ủ c "nhìn" qua tâm tr ng bâng khuâng, xao xuy n c a
ườ ư ạ ư ế con ng i. Chính vì xao xuy n nên cho dù không đ a b n qua sông, nh ng ng ườ ư ễ i đ a ti n
ở ấ ậ ắ ẫ ấ ẫ v n th y "sóng trong lòng", v n th y bóng hoàng hôn ng p tràn trong ánh m t. Ng ườ i
ắ ặ ơ ủ ễ ầ ả ủ ọ đ c có l n đã b t g p hình nh "sóng tình", "sóng lòng" trong th c a Nguy n Du c a
ư ễ ậ ầ ậ ứ Nam Tr n... Tuy v y đúng nh nhà nghiên c u Nguy n Hoành Khung đã nh n xét: cách
ủ ở ờ ự ố ợ ư ằ ắ ơ nói c a Thâm Tâm ữ đây kín đáo và d ba h n. Thêm n a nh s ph i h p b ng tr c (câu
ắ ấ ắ ứ ế ằ ồ ầ đ u g m toàn thanh b ng, câu th hai có luôn ba thanh tr c r t g t ("có ti ng sóng"), câu
ứ ư ừ ữ ắ ấ ả ề ệ ằ ỏ ừ th t tr ch "m t" còn t ờ t c đ u thanh b ng) nh cách đi p câu h i tu t ệ và cách đi p
ư ầ ườ ư ắ âm ("sao có" "sao đ y"; "đ a ng ạ i" "đ a qua sông"; "trong m t trong"), Thâm Tâm t o
ượ ừ ệ ọ ế ừ ắ ỏ ầ ả ra đ c gi ng đi u riêng, v a thi ọ t tha tràn đ y xúc c m, v a r n r i hiên ngang. Gi ng
ầ ạ ủ ệ ấ ẫ ố ộ ơ ộ đi u này chính là ch âm, chi ph i toàn b bài th , góp ph n t o nên nét h p d n đ c đáo
ệ ố ủ c a T ng bi t hành.
ơ ế Đoan th ti p theo:
ư ườ ỉ ư Đ a ng i, ta ch đ a ng ườ ấ i y
ộ ử ư ộ M t giã gia đình m t d ng d ng...
ườ Li khách! Li khách! con đ ỏ ng nh .
ư ề ớ Chí nh n ch a v bàn tay không?
ờ ở ạ Thì không bao gi nói tr l i.
ừ ẹ Ba năm m già cũng đ ng mong
ườ ọ ủ ể ơ ố ườ ễ ộ ệ Giúp ng i đ c hi u rõ h n c t cách c a ng i ra đi. Trong cu c ti n bi t này, ng ườ i
ỉ ế ễ ườ ủ ề ộ ố ti n ch bi t có ng i đi. Đi u này nói rõ ý nghĩa thiêng liêng c a cu c ra đi và m i quan
ế ữ ườ ườ ễ ể ấ ể ể ệ ắ h g n bó thân thi t gi a hai ng i. Ng i ti n hi u r t rõ không th lay chuy n chí
ướ ở ẽ ủ ắ ẻ ả ườ h ng s t đá c a "li khách". B i l , "li khách" không ph i là k bình th ng mà là ng ườ i
ạ ấ ượ ứ ế ộ lãng m n có dáng d p tr ng phu "d t áo ra đi", quy t "m t đi không tr v ", t a h nh ở ề ự ồ ư
ổ ẻ ế ế ẵ ườ ự ấ "chàng tu i tr " "x p bút nghiên", hùng dũng s n sàng ra chi n tr ọ ng l y da ng a b c
ụ ụ ươ ữ thây trong Chinh ph ngâm, hay nh ng khách chinh ph ra đi "không v ấ ng thê nhi" xu t
ệ ề ạ ơ ươ ờ ướ hi n khá nhi u trong th ca lãng m n đ ng th i, khi các thi sĩ có khuynh h ng tr v ở ề
ở ề ứ ế ắ ồ ớ ế ộ c i ngu n, tr v quá kh . Anh quy t ra đi không vì khúc m c v i gia đình hay vì mi ng
ộ ố ậ ầ ở ườ ấ ơ c m manh áo, mà b i vì không ch p nh n cu c s ng tù túng, t m th ể ự ng; ra đi đ th c
ọ ự ữ ủ ự ệ ắ ấ ấ ớ ơ hi n "chí nh n". Do đó b t ch p m i s đau xót, đ ng cay... D a trên câu ch c a bài th ,
ẽ ủ ơ ở ể ư ẳ ị ườ ế ạ có l ch a hoàn toàn có đ c s đ kh ng đ nh ng i ra đi là "chi n sĩ cách m ng lên
ườ ẳ ấ ặ ỗ ị đ ng tranh đ u" (M c dù m i nhà văn lão thành đã kh ng đ nh: Thâm Tâm làm bài th ơ
ể ễ ế ạ ệ ắ ả ườ ể ỉ này đ ti n b n lên chi n khu Vi t B c năm 1941). Ph i chăng ng i ra đi ch nên hi u là
ộ ườ ầ ả ớ ệ m t con ng i cao c , mang "chí nh n'' Có nghĩa là mang "tình th n siêu vi t muôn thu ở
ườ ạ ủ ễ ế ể ế ọ ủ c a con ng i" theo cách di n đ t c a Hoàng Ng c Hi n? Cách hi u này khi n cho hình
ả ủ ạ ả ấ ổ nh c a "li khách" có tính ph quát toàn nhân lo i, (mà cũng không làm gi m m t tính
ướ ụ ể ủ ẩ khuynh h ng c th c a thi ph m).
ế ệ ạ ủ ườ ớ ở ề ế ộ Do thái đ quy t li t, l nh lùng c a ng ế i ra đi v i quy t tâm không tr v n u "chí
ư ư ế ễ ắ ộ ớ ệ ố ộ nh n" ch a thành đã khi n cu c ti n đ a mang màu s c vĩnh bi ễ ư t, gi ng nh cu c ti n
ấ ấ ậ ư đ a Kinh Kha vào đ t T n v y.
ườ ỏ Li khách! Li khách! Con d ng nh
ơ ộ ườ ễ ể ấ ở ư ộ ế Câu th vang lên nh m t ti ng kêu não ru t Ng ắ i ti n hi u th u tr c tr , gian truân
ườ ườ ụ ề ả ỏ ổ ươ ủ c a ng i ra đi ("con đ ấ ng nh "), và cũng không gi u n i ni m c m ph c, xót th ng.
ư ườ ư ươ ẫ ả ư Nh ng cũng nh "Li khách", ng ễ i đ a ti n xót th ng mà v n bình th n, đàng hoàng.
ườ ườ ễ ề ộ ướ ể ộ Thì ra, ng i đi và ng i ti n đ u chung m t chí h ng... Có th còn m t chút "lên gân",
ư ư ử ế ề ộ ở ơ m t chút "yêng hùng", đ n nay ít nhi u đã tr thành x a cũ, nh ng cách đây h n n a th ế
ủ ườ ẫ ớ ẫ ệ ỷ ố k , c t cách nói trên c a ng ứ ấ i "li khách" v n có s c h p d n l n lao, khích l bao th h ế ệ
ượ ườ ớ ộ ờ ừ v ữ t qua nh ng níu gi ữ ườ th ng tình, lên đ ể ng vì nghĩa l n, đ cu c đ i mình t ch ỗ
ơ ộ ữ ế ặ ạ ơ nh t nhoà vô nghĩa có c h i cháy sáng huy hoàng. Và n u đ t bài th này vào nh ng năm
ụ ủ ậ ỷ ườ ọ ể ậ ấ ả ầ đ u sôi s c c a th p k 40, ng ủ ề i đ c không th không ít nhi u nh n th y tình c m c a
ướ ủ ấ ướ ự ệ ầ ộ ờ ự ấ Thâm Tâm tr ế c hi n th c đ y bi n đ ng c a đ t n c. Tính ch t th i s này, tác gi ả
ề ạ ơ ở ộ ố ư ơ ọ ớ còn nói rõ h n v i ni m l c quan m t s bài th khác nh Tráng ca hay V ng nhân hành
ứ ề ư ấ ồ ị (Sông H ng chàng phái x a sông D ch Ta ghét hoài câu "nh t kh h ").
ở ế Sao có ti ng sóng trong lòng
ữ ạ ủ ơ ẫ ủ ả ườ ễ Nh ng câu còn l i c a bài th v n là suy nghĩ, là xúc c m c a ng i đi ti n sau khi chia
ệ ắ ọ ậ ộ ươ ủ ệ ườ ườ ễ bi t, kh c h a đ m nét m t ph ng di n tính cách khác c a ng i ra đi. Ng i ti n bi ế t
ẻ ẩ ộ ộ ử ấ r t rõ bên trong cái v hùng dũng và kh u khí ngang tàng "m t giã gia đình m t d ng
ề ẳ ồ ộ ỗ ư d ng" kia, "li khách" còn có m t n i bu n dai d ng, tri n miên.
ế ườ ồ ướ ế ườ ồ ả Ta bi t ng ề i bu n chi u hôm tr c ... Ta bi t ng i bu n s ng hôm nay.
ỏ ạ ế ậ ậ ơ ẹ ề Thì ra con tim cùa "li khách" th t m m y u, th t cô đ n! Ra đi, anh b l i m già, hai ch ị
ứ ữ ơ ườ ư ộ ỗ ự ế ầ héo mòn và đ a em ngây th nh ng ng i đang c n đ n anh nh m t ch d a. Hai ch ị
ạ ướ ắ ệ ư ế khóc đ n c n n ố c m t "khuyên n t em trai dòng l ẫ sót" nh ng v n không níu đ ượ c
ướ ậ ẫ ỗ ồ b c chân em, d u trong lòng em cũng tràn ng p n i bu n đau:
ế ườ ồ Ta bi t ng i bu n sáng hôm nay:
ờ ư ươ ắ Gi i ch a mùa thu. t i l m thay
ắ ỏ ế ơ Em nh ngây th đôi m t bi c
ươ ế Gói tròn th ế ng ti c chi c khàn tay...
ờ ươ ậ ỷ ệ ỏ ấ ứ ắ ướ ờ ệ ớ Tr i t i th m, đ a em nh e p trao cho anh v t k ni m tr c gi li bi ề t, v i bao ni m
ươ ớ ỗ th ng n i nh ...
ư ậ ằ ằ ả ọ ả ớ ươ ả Nh v y, b ng cách phác h a gia c nh éo le, b ng cách miêu t tình c m nh th ế ng đ n
ệ ủ ữ ế ế ậ ạ ố ộ t i nghi p c a nh ng ng ườ ở ạ i l i, Thâm Tâm mu n tô đ m tâm tr ng quy n luy n xót xa
ủ ắ ớ ườ Ở ổ ơ ừ ữ đi đôi v i chí khí s t đá c a ng i “li khách". hai kh th v a phân tích có nh ng câu
ư ả ờ ế ế ề ắ ạ ầ ớ ơ ưở t ng nh t th i ti ạ t thu n túy, thi u g n bó v i m ch th đang nói v tâm tr ng.
ế ạ ơ ộ ữ ư ự ệ ơ Nh ng th c ra, đây là nh ng câu th đ t bi n t o thêm bình di n cho bài th và ng ườ i
ữ ế ế ấ ố ế ộ ộ ọ đ c thích thú th y nh ng bi n hóa n i tâm. Bi n hóa mà không r i vì chi ti ế ấ t đ t bi n y
ở ố ể ế ạ ẫ ồ ộ ị ị đã phát tri n và đ ng hóa vào bài "Mùa h sen n n t" đã d n đ n "M t ch , hai ch cũng
ớ ợ ớ ở ố ư ệ Ở ạ ướ ậ ờ nh sen" và vì n n t m i g i t i "dòng l sót". đo n d i cũng v y "Gi ư i ch a mùa
ạ ấ ượ ủ ứ ế ơ thu" t o n t ắ ng ngây th "đôi m t bi c" c a đ a em
ễ ư ư ắ ộ ệ ở ậ Nh trên đã nói, cu c ti n đ a này th t là thiêng liêng, có màu s c vĩnh bi ế ề t. B i th , đ n
ườ ườ ễ ượ ẩ phút chót, khi "li khách" lên đ ng; ng i ti n tuy đã đ ị ề ặ c chu n b v m t tâm lý, tuy
ớ ồ ườ ẫ ậ ự ậ ố ẫ v n đ ng tình v i ng i ra đi v n gi t mình, bàng hoàng, không mu n tin vào s th t đau
ư ộ ờ ộ ể ệ ạ ộ ơ ố lòng. Câu th gi ng nh m t l ạ ầ i đ c tho i, m t câu nói th m th hi n tài tình tâm tr ng
y:ấ
ườ Ừ ỉ ườ ự Ng i đi? nh , ng i đi th c!
ơ ắ ầ ượ ữ ố ồ ọ ố Cu i cùng là nh ng câu man mác bu n, gi ng th l ng xu ng, l n l ữ ề t nói v nh ng
ườ ng i thân ở ạ l i:
ẹ ế ư M thà coi nh chi c lá bay.
ạ ụ ư ị Ch thà coi nh là h t b i,
ư ơ ượ Em thà coi nh h i r u say.
ấ ứ ộ ể ế ữ ế ơ ộ ỉ ắ Đ n đây, bài th rõ ràng đã thành m t ch nh th , n u thêm b t c m t câu nào n a ch c
ự ể ẳ ấ ị ở ữ ẽ s làm cho nó m t đi s hàm súc Nhà văn Bùi Hi n có lí khi ông kh ng đ nh nh ng câu
ử ụ ụ ế ế ả ơ ộ ạ th nói trên, Thâm Tâm đã có d ng ý s d ng liên ti p ba hình nh đ ng: chi c lá bay, h t
ơ ượ ấ ạ ữ ế ả ộ ụ b i càng bay m nh và h i r u t t nhiên luôn khuy ch tán. Nh ng hình nh đ ng này có
ể ễ ả ộ ố ữ ủ ộ ờ ặ ớ ẽ l không đ di n t cu c s ng c a nh ng con ng ườ ở i nhà v i cu c đ i tĩnh l ng tù túng
ỉ ườ ơ ố ắ ấ ớ ế ế ộ ả ể mà ph i đ ch ng i ra đi s p d n thân vào n i s ng gió v i bi ắ t bao bi n đ ng, tr c
ở ẽ ể ờ ủ ườ ư ễ ừ tr ? T đó có l ta nên hi u đây chính là l i c a ng ộ i đ a ti n "nói h " "li khách": thôi
ư ạ ụ ơ ử ư ẹ ế ờ ị thì, m hãy coi con nh chi c lá bay; hai ch hãy coi em nh h t b i l ữ l ng gi a tr i; em
ư ọ ượ ư ậ ả ố ơ ừ ở hãy coi anh nh gi t r u b c thành h i! Nh v y, ph i chăng t "thà" đây đ ượ ử c s
ữ ừ ữ ố ổ ợ ườ ư ụ d ng nh nh ng t "thôi đành", "thôi thì" – v n là nh ng t h p th ể ở ầ ng dùng đ m đ u
ộ ờ ế ể ề ườ ả ấ ậ ộ m t l ị i k t thúc bi u th cái đi u mà ng i trong cu c đành ph i ch p nh n, vì không còn
ế ừ ữ ẽ ề ẹ ạ ả ạ cách nào khác. Ti p theo t "thà" m nh m là nh ng hình nh m m m i, nh nhàng.
ằ ừ ệ ừ ừ ệ ấ Ngoài ra, b ng cách dùng t "thà" và phép đi p t , đi p c u trúc câu, Thâm Tâm v a gây
ế ệ ể ệ ộ ạ ấ ớ đ ượ ấ ượ c n t ng quy t li ừ ạ t th hi n nh t quán thái đ g t tình riêng vì "chí nh n" v a t o
ự ươ ể ể ệ ả ế ủ ạ ườ nên s t ng ph n, đ th hi n tinh t ằ tâm tr ng gi ng xé c a "ng ẫ i ra đi d u không
ạ ễ ả ngo ng l i" (Nguy n Đình Thi).
ả ủ ữ ế ạ ơ ơ ị Ngoài ra, trong bài th này, bên c nh nh ng câu th êm ái, d u dàng k t qu c a ngh ệ
ủ ố ủ ậ ầ ố thu t ph i thanh, c a cách gieo v n và c a l ệ i đi p:
ắ ầ Sao đ y hoàng hôn trong m t trong
ắ ỏ ế ơ Em nh ngày th đôi m t bi c
ươ ế Gói tròn th ế ng ti c chi c khăn tay
ơ ấ ắ ự ữ ư ủ ườ ấ ứ ọ ỏ ằ Là nh ng câu th r t g t t a nh câu nói c a ng i đang u t c, đ c lên t r ng có s ự
ữ ề ể ể ấ ạ ầ ớ ơ ộ ụ ẫ h t h ng (khác xa v i ph n nhi u nh ng câu th uy n chuy n giàu ch t âm nh c và h i
ơ ớ ọ ủ h a c a phong trào Th m i):
ớ ư ề Chí nh n ch a v bàn tay không
Thì không bao già nói tr l iở ạ
ừ ẹ Ba năm, m già cũng đ ng mong.
ố ậ ử ụ ệ ả ằ ơ ọ ữ Ph i chăng, b ng cách s d ng luân phiên nh ng câu th có gi ng đi u đ i l p nhau này.
ụ ữ ạ ỳ ưở ứ ứ ơ ọ Tác giá có d ng ý "t o nên nh ng chu k âm h ng, đáp ng t th ", khác h a hai
ươ ư ệ ở ph ủ ng di n trong tính cách c a "li khách" nh đã nói trên?
ằ ố ệ ế ơ ệ B ng T ng bi t hành, Thâm Tâm đã đem đ n cho kho tàng th Vi ẩ ộ t Nam m t tác ph m
ố ạ ơ ổ ượ ư ủ ề ẫ ộ đ c đáo làm "s ng l i cái không khí riêng c a nhi u bài th C ", nh ng v n "đ m chút
ể ủ ờ ạ ữ ả ớ ứ ệ ọ bâng khuâng khó hi u c a th i đ i" (Hoài Thanh) v i nh ng hình nh, thi t , gi ng đi u...
ơ ể ệ ề ẹ ủ ẻ ấ ủ ậ ẫ ớ ộ th t m i m , h p d n. Bài th th hi n m t cách tài tình v đ p c a "li khách" "c a con
ườ ộ ự ể ậ ủ ệ ẩ ầ ạ ng i cao cà trong toàn b s bi u hi n chân th t c a nhân tình, đ y tinh th n nhân đ o”
