TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKH 2019
60
ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG
LÀNG CỔ PHƯỚC TÍCH, HUYỆN PHONG ĐIỀN, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ
TRẦN NGUYỄN BẢO NGÂN*
NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT, PHẠM THỊ THU SEN
Khoa Địa lý, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
*Email: tranngan.nh98@gmail.com
Tóm tắt: Du lịch cộng đồng tại làng cổ Phước Tích đã góp phần tạo việc làm, tăng
thu nhập cho người dân tại địa phương đồng thời góp phần phát huy thế mạnh văn
hóa bản địa. Tuy đã đạt được những kết quả khả quan nhưng do hoạt động thiếu
chuyên nghiệp, đầu tư chưa bài bản, các loại sản phẩm du lịch còn thiếu đa dạng nên
du lịch cộng đồng ở nơi đây chưa thực sự phát triển, thu nhập của người dân làm du
lịch cộng đồng còn rất thấp. Bài viết trình bày kết quả nghiên cứu thực trạng và qua
đó đề xuất giải pháp phát triển du lịch cộng đồng tại làng cổ Phước Tích, huyện
Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế.
Từ khóa: Phát triển du lịch cộng đồng, làng cổ Phước Tích, Thừa Thiên Huế.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ lâu, du lịch được biết đến là ngành kinh tế tổng hợp có tính xã hội hóa cao. Tác động
của cộng đồng lên các giá trị tài nguyên, trong đó có tài nguyên du lịch và qua đó ảnh hưởng
đến phát triển du lịch bền vững. Chính vì vậy một trong những phương thức tiếp cận quan trọng
cho phát triển du lịch bền vững là đẩy mạnh phát triển du lịch cộng động đồng, trong đó các giá
trị truyền thống và vai trò của cộng đồng được phát huy đầy đủ nhất. Hiện nay, du lịch cộng
đồng đang được coi là loại hình du lịch mang lại nhiều lợi ích phát triển kinh tế bền vững nhất
cho bản địa. Du lịch cộng đồng không chỉ giúp người dân bảo vệ tài nguyên môi trường sinh
thái, mà còn là dịp để bảo tồn và phát huy những nét văn hoá độc đáo của địa phương.
Ở một số địa phương trên cả nước có rất nhiều mô hình du lịch cộng đồng phát triển khá
thành công ở miền núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống như ở Lào Cai, Hà Giang…
Những mô hình này đã mang lại hiệu quả thiết thực, không chỉ phát huy được thế mạnh văn
hoá bản địa của các dân tộc, mà còn góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của nhiều
người dân địa phương.
Đến với Phước Tích ngày nay, ta như lạc vào không gian xanh của những khu vườn,
những cây cổ thụ và ẩn hiện trong đó là những ngôi nhà, công trình tín ngưỡng đã hàng trăm
năm nay vẫn được người dân giữ gìn như tài sản vô giá của cộng đồng dân cư Phước Tích.
Cùng với các điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội khác, Phước Tích được kỳ vọng sẽ nối tiếp
làng cổ Đường Lâm (Hà Nội) trên con đường phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương.
Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên du lịch cộng đồng ở làng cổ Phước Tích
chưa phát triển tương xứng với tiềm năng vốn có, nghề gốm của làng dường như chỉ còn là di
sản của quá khứ. Đời sống của người dân trên địa bàn chủ yếu là thuần nông, kinh tế còn nhiều
khó khăn và bấp bênh. Vì vậy, cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả để phát triển du lịch
cộng đồng nhằm thu hút khách du lịch, đồng thời tăng thu nhập cho người dân địa phương. Vì
những lý do trên mà chúng tôi chọn đề tài là: “Đề xuất giải pháp phát triển du lịch cộng đồng
làng cổ Phước Tích, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế”.
KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN | 12/2019
61
Thông qua đề tài, chúng tôi mong muốn góp một phần vào việc nghiên cứu thực trạng
của hoạt động du lịch tại làng cổ Phước Tích, từ đó giúp nhà quản lý có những biện pháp hữu
hiệu nhằm phát triển hoạt động du lịch hơn nữa. Đồng thời mang lại ngày càng nhiều lợi ích
cho người dân theo đúng tinh thần của việc phát triển du lịch bền vững.
2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Một số vấn đề về du lịch cộng đồng
2.2.1. Đặc điểm của du lịch cộng đồng
- Du lịch cộng đồng là một loại hình du lịch mới khác với các loại hình du lịch khác bởi
cộng đồng dân cư là những người được tham gia ngay từ đầu, từ khâu nghiên cứu, lập kế hoạch
phát triển, triển khai các hoạt động kinh doanh du lịch dịch vụ cho khách du lịch. Họ giữ vai
trò chủ đạo phát triển và duy trì các dịch vụ.
- Du lịch cộng đồng diễn ra tại nơi cư trú hoặc gần nơi cư trú của cộng đồng địa phương.
Quy mô hoạt động nhỏ, thị trường khách khá hẹp về đối tượng và ít về số lượng. Các sản phẩm
mang bản sắc địa phương. Các sản phẩm, dịch vụ du lịch được phát triển phù hợp với điều kiện
tự nhiên, văn hoá địa phương, giảm thiểu các tác hại.
- Cộng đồng dân cư phải là người sinh sống và làm việc trong hoặc liền kề các điểm tài
nguyên du lịch. Đồng thời cộng đồng phải có trách nhiệm tham gia bảo vệ tài nguyên môi
trường nhằm hạn chế tác động tiêu cực chính từ việc khai thác tài nguyên du lịch của cộng đồng
và hoạt động của du khách.
- Đây là hoạt động thu hút cộng đồng địa phương tham gia vào hoạt động du lịch và được
hưởng lợi từ hoạt động này nên đây là loại hình có tính chuyên môn thấp. Cộng đồng địa phương
mới tham gia vào hoạt động du lịch nên chuyên môn nghiệp vụ và trình độ ngoại ngữ còn hạn
chế, gặp khó khăn trong việc giao tiếp và hướng dẫn khách nước ngoài.
- Đặc điểm lớn nhất của du lịch cộng đồng là người tổ chức du lịch và cư dân bản địa khai
thác cái sẵn có của cộng đồng địa phương để kinh doanh du lịch. Phát triển du lịch cộng đồng
phải đảm bảo sự công bằng trong phân chia quyền lợi thu nhập du lịch cho các bên tham gia.
2.1.2. Ý nghĩa phát triển du lịch cộng đồng
- Đối với cộng đồng:
+ Du lịch cộng đồng phát triển sẽ góp phần tăng thu nhập cho cộng đồng địa phương đặc
biệt là ở những vùng nông thôn nơi tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Đây sẽ là yếu tố tích cực góp phần
làm giảm tác động của cộng đồng đến các giá trị cảnh quan, tự nhiên, qua đó sẽ góp phần bảo
tồn tài nguyên, môi trường đảm bảo cho phát triển du lịch bền vững.
+ Mang lại lợi ích cho các thành viên cộng đồng tham gia trực tiếp cung cấp các dịch vụ cho
khách du lịch, đồng thời các thành viên khác cũng được hưởng lợi từ sự đóng góp của du lịch.
- Đối với du lịch:
+ Phát triển du lịch cộng đồng có ý nghĩa tạo ra sự đa dạng sản phẩm dịch vụ du lịch của
các địa phương, các quốc gia.
+ Góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên nói chung và tài nguyên du lịch nói riêng.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKH 2019
62
2.2. Đánh giá thực trạng phát triển du lịch cộng đồng ở làng cổ Phước Tích, huyện Phong
Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế
2.2.1. Lượng khách và doanh thu du lịch
2.2.1.1. Lượng khách
Bảng 1. Số lượng khách tham quan tại làng cổ Phước Tích giai đoạn 2015-2018
Chỉ tiêu
ĐVT
2015
2016
2017
2018
I. Tổng lượt khách
Lượt khách
18430
29057
27365
67355
Khách quốc tế
Lượt khách
10700
15841
16379
49135
Khách nội địa
Lượt khách
7730
13216
10986
18220
II. Tổng số ngày khách
Ngày khách
1590
2160
2987
4032
Khách quốc tế
Ngày khách
820
1450
2538
3025
Khách nội địa
Ngày khách
270
290
449
1007
(Nguồn: Ban quản lý làng cổ Phước Tích)
Nhìn chung số lượng khách đến với Làng cổ ngày càng tăng lên qua các năm diễn ra lễ
hội Fesival lớn truyền thống của tỉnh Thừa Thiên Huế.
Từ năm 2015-2017, số lượng khách đến tham quan làng Cổ ở mức thấp nhưng từ năm
2018 lượng khách tăng lên rất nhanh, tăng 48925 người so với năm 2015, nhờ những chính sách
ưu đãi của tỉnh và sự hỗ trợ đóng góp của ban quản lý làng cổ và người dân trong làng, thu hút
rất nhiều khách đến tham quan và trải nghiệm.
Tỷ lệ khách lưu trú chiếm tỷ trọng thấp cho thấy rằng hầu hết khách du lịch đến Phước
Tích chỉ đi trong ngày và khách lưu trú phần lớn là khách quốc tế muốm khám phá nếp sinh
hoạt văn hóa của làng quê cổ Việt Nam.
2.2.1.2. Doanh thu
Bảng 2. Doanh thu từ số lượng khách đến tham quan làng cổ Phước Tích giai đoạn 2013-2018
(Đơn vị: triệu đồng)
Năm
2013
2014
2017
2018
Doanh thu
1.453
2.004
1.011
1.568
(Nguồn: Ban quản lý làng cổ Phước Tích)
Làng cổ Phước Tích không bán vé vào tham quan nên doanh thu còn khiêm tốn và doanh
thu chủ yếu từ các dịch vụ đi kèm tại làng cổ. Chính quyền các cấp vẫn đang quan tâm đến việc
khai thác các nguồn lợi nhưng do chưa có kinh nghiệm làm du lịch và người dân trước giờ vẫn
còn ngần ngại, chưa quen với việc làm dịch vụ phục vụ du khách. Doanh thu một số năm có dấu
hiệu khởi sắc vì được quảng bá qua tour “Hương xưa làng cổ” rất mạnh mẽ, nhiều đoàn khách
được đưa về tham quan trong chuỗi sự kiện Festival Làng nghề Huế. Đặc biệt năm 2016, tour
được khai thác với nhiều nội dung phong phú đa dạng hơn nên thu hút nhiều lượt khách hơn.
2.2.2. Hiệu quả của việc phát triển du lịch cộng đồng làng cổ Phước Tích
* Số lao động tham gia dịch vụ du lịch
Có thể thấy hoạt động du lịch đang thu hút cộng đồng người địa phương tham gia. Số lao
động không ngừng tăng lên qua các năm chứng tỏ người dân địa phương đã nhìn nhận được kết
quả của hoạt động du lịch mang lại. Tuy nhiên có thể thấy năm 2017, số lượng lao động tham
KỶ YẾU HỘI NGHỊ KHOA HỌC SINH VIÊN | 12/2019
63
gia dịch vụ không tăng thêm, một số loại hình có sự sụt giảm rõ rệt như Quảng diễn gốm,
Homestay. Nguyên do được đưa ra là đối với nghề Quảng diễn gốm, những nghệ nhân lớn tuổi
đã không còn sức tham gia, các nghệ nhân trẻ thì không bám trụ được lâu với nghề vì không
đem lại được thu nhập lớn, nên ở khu Quảng diễn gốm hiện tại chỉ có 3 lao động trong độ tuổi
từ 30-40 tuổi; đối với dịch vụ Homestay, cũng với lí do sức khỏe, một số nhà trước đây có dịch
vụ Homestay đều tạm ngưng hoạt động.
* Hình thức và thời gian tham gia hoạt động du lịch của cư dân
Hiện nay, người dân tham gia hoạt động du lịch chủ yếu dựa vào sự sắp xếp của Ban quản
lý. Lượng khách về Phước Tích vẫn còn thấp và theo thời vụ nên làm du lịch chưa thực sự là công
việc chính của người dân. Có thể thấy việc tham gia du lịch chỉ là công việc làm thêm bên cạnh
việc làm nông, buôn bán, chưa thực sự là công việc chính, tạo ra thu nhập chính cho gia đình.
(Nguồn: Kết quả xử lý số liệu điều tra)
Hình 1. Thời gian tham gia dịch vụ du lịch bình quân 1 tuần
Thực trạng này cho thấy rằng số giờ làm việc bình quân 1 tuần của các lao động tham gia
hoạt động du lịch ở làng cổ còn ở mức thấp và khi được hỏi với số giờ làm việc như trên anh
chị có muốn làm thêm giờ nữa không thì có 77,5% số người được hỏi mong muốn làm thêm
giờ và sẵn sàng làm thêm giờ. Tình trạng thiếu việc làm vẫn còn tồn tại với các cư dân trong
hoạt động du lịch, bởi lẽ kinh tế của làng từ xưa dựa vào nghề gốm nhưng nghề gốm đã không
còn như trước nữa nên cuộc sống rất khó khăn. Theo đây ta thấy thái độ mọi người dân đều rất
muốn làm du lịch và sẽ hỗ trợ nhiệt tình để thúc đẩy du lịch tại làng cổ nếu có đầu tư và một dự
án quy hoạch du lịch cụ thể.
* Mức thu nhập bình quân/tháng của người dân khi tham giam hoạt động du lịch
Bảng 3. Thu nhập từ hoạt động dịch vụ du lịch của người dân địa phương
(Đơn vị tính: Nghìn đồng)
Mức thu nhập bình quân/tháng
Lao động (Người)
Tỷ lệ %
Dưới 500
3
7,5
Từ 500 đến dưới 1000
6
27,5
Từ 1000 đến dưới 2000
11
40
Trên 2000
10
25
Tổng
30
100
(Nguồn: Kết quả xử lý số liệu điều tra)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Dưới 5 giờ Từ 5 giờ đến
dưới 10 giờ
Từ 10 giờ đến
15 giờ
Trên 15 giờ
Giờ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HNKH 2019
64
Thu nhập trên hai triệu đồng chiếm 25% trong tổng số người có tham gia hoạt động du
lịch, có 11 lao động có mức thu nhập từ năm trăm ngàn đồng đến dưới một triệu đồng và 3 lao
động có mức thu nhập rất thấp dưới năm trăm ngàn. So với mức thu nhập bình quân đầu người
ở địa phương thì mức thu nhập của cư dân làm du lịch ở làng cổ Phước Tích vẫn còn ở mức
thấp, biết rằng mức thu nhập vẫn từ nhiều nguồn khác tuy nhiên mức độ đóng góp của du lịch
vào thu nhập của người dân vẫn còn hạn chế, chưa thể là nguồn sinh kế chủ yếu của người dân.
2.3. Đề xuất giải pháp phát triển du lịch cộng đồng ở làng cổ Phước Tích, huyện Phong
Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế
2.3.1. Giải pháp về phát triển cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật
a. Cơ sở đề xuất
- Điều kiện phát triển du lịch cộng đồng ngoài yếu tố tài nguyên du lịch, sự sẵn sàng tham
gia của cộng đồng thì cần phải đảm bảo các điều kiện: cơ sở vật chất kỹ thuật, giao thông vận
tải và các dịch vụ hỗ trợ cho du lịch.
- Thực trạng hoạt động du lịch tại làng cổ Phước Tích còn bộc lộ những hạn chế trong
dịch vụ lưu trú, ăn uống, vận chuyển và các dịch vụ bổ sung.
b. Nội dung cụ thể
- Nâng cấp và sửa chữa các tuyến đường vào sâu trong làng, đặc biệt là những đoạn đường
hẹp, hư hỏng... Bê tông hóa các con đường đất để hạn chế việc đi lại khó khăn vào những ngày
mưa gió.
- Xây dựng các bến đỗ riêng dành cho xe du lịch, tạo điều kiện thuận lợi để các đoàn
khách dễ dàng tiếp cận điểm du lịch.
- Bên cạnh việc phát triển hệ thống cơ sở lưu trú, cần phát triển hệ thống nhà hàng phục
vụ các món ăn truyền thống, các cơ sở vui chơi giải trí với những trò chơi dân gian và các dịch
vụ bổ trợ khác như hệ thống cơ sở văn hoá, ngân hàng, y tế… nhằm đáp ứng nhu cầu của khách
du lịch.
- Đầu tư phát triển cơ sở vận chuyển như thuyền, ghe, xe máy, xe đạp... phục vụ khách
tham quan tại điểm du lịch.
- Thiết lập hệ thống bảo đảm an toàn gồm các cột mốc, các bảng chỉ dẫn, thùng rác, bảng
nội quy và thông tin hướng dẫn dành cho du khách…
2.3.2. Giải pháp về xúc tiến và quảng bá
a. Cơ sở đề xuất
Du lịch cộng đồng ở làng cổ Phước Tích là tuy không còn là mô hình mới nhưng cần sự
đổi mới, phát triển; do vậy càng cần thiết hơn phải áp dụng các hình thức quảng bá, xúc tiến
khác nhau để giới thiệu về mình. Mặt khác, du lịch cộng đồng ở làng cổ Phước Tích mặc dù đã
có website riêng nhưng chưa cập nhật đầy đủ thông tin và đang tạm thời hoạt động, chưa có các
hoạt động quan hệ công chúng để tuyên truyền rộng rãi thông tin về điểm đến.
b. Nội dung cụ thể
- Xây dựng website về các hình thức phục vụ du lịch, bao gồm thông tin về: các tuyến
điểm du lịch hấp dẫn; các cơ sở lưu trú và ăn uống trong đó có địa chỉ và hình ảnh để khách du