TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
45TÂM LÝ - GIÁO DỤC
PHÁT TRIỂN TÀI NGUYÊN THÔNG TIN SỐ TẠI TRUNG TÂM CÔNG
NGHỆ THÔNG TIN VÀ HỌC LIỆU, TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI NGỮ,
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
Nguyễn Thị Minh Thi
Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng
Tóm tắt: Bài viết nghiên cứu thực trạng phát triển tài nguyên thông tin số tại Trung tâm Công nghệ Thông tin và Học
liệu Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng. Kết quả cho thấy, công tác phát triển tài nguyên thông tin số tại Trung
tâm Công nghệ Thông tin và Học liệu được chú trọng và thực tế đã ghi nhận những kết quả tích cực. Song, thực tế cũng
cho thấy, tài nguyên thông tin số tại Trung tâm chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của người sử dụng. Bài viết cũng đề
xuất một số giải pháp phát triển tài nguyên thông tin số tại Trung tâm Công nghệ Thông tin và Học liệu Trường Đại học
Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng hiện nay.
Từ khóa: Tài nguyên thông tin số; Trung tâm Công nghệ Thông tin và Học liệu; Đại học Ngoại ngữ - Đại học Đà Nẵng.
DEVELOPMENT OF DIGITAL INFORMATION RESOURCES
AT THE CENTER OF INFORMATION TECHNOLOGY AND
LEARNING MATERIALS, UNIVERSITY OF FOREIGN LANGUAGES,
UNIVERSITY OF DA NANG
Nguyễn Thị Minh Thi
University of Foreign Languages - University of Da Nang
Abstract: Research article on the current situation of development of digital information resources at the Center for
Information Technology and Learning Materials, University of Foreign Languages, University of Da Nang. The results
show that the development of digital information resources at the Center for Information Technology and Learning
Materials has been focused and has actually recorded positive results. However, the reality also shows that the digital
information resources at the Center have not really met the needs of users. The article also proposes some solutions to
develop digital information resources at the Center for Information Technology and Learning Materials of the University
of Foreign Languages, University of Da Nang today.
Keywords: Digital information resources; Center for Information Technology and Learning Materials; University of
Foreign Languages - University of Da Nang.
Nhận bài: 03/8/2024 Phản biện: 8/9/2024 Duyệt đăng: 13/9/2024
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Thư viện là giảng đường thứ hai của Trường
Đại học trong hệ giáo dục đào tạo, có chức năng
phục vụ cung cấp nguồn học liệu cho hoạt động
giảng dạy, học tập, đào tạo, nghiên cứu khoa học.
Tuy nhiên, dưới tác động của cuộc cách mạng 4.0
và chuyển đổi số giáo dục thì nhu cầu của người
dạy và người học cũng có sự thay đổi, việc tìm
kiếm thông tin không chỉ gói ghém trong những
cuốn sách, những tài liệu giáo trình vật lý, thay
vào đó là những tài liệu điện tử, tài liệu số với
tính năng tương tác và khả năng tiếp cận đa dạng
trong môi trường học tập tiên tiến. Cùng chung
mục tiêu chuyển đổi số Thư viện đại học, Trung
tâm Công nghệ thông tin và Học liệu Trường
Đại học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng là nơi tập
trung nguồn thông tin học liệu chủ yếu về các
chuyên ngành ngôn ngữ - xã hội đã luôn chủ động
tiếp cận, cố gắng xây dựng các nền tảng dữ liệu,
thông tin về ngôn ngữ - xã hội, đầu tư công nghệ
cho tiến trình chuyển đổi số, đặc biệt chú trọng
phát triển nguồn tài nguyên thông tin số của Nhà
trường nhằm góp phần thoả mãn tốt nhất nhu cầu
thông tin của người sử dụng. Tuy nhiên, nguồn
tài nguyên thông tin số tại Trung tâm Công nghệ
Thông tin và Học liệu, Trường Đại học Ngoại
ngữ, Đại học Đà Nẵng mới chỉ đáp ứng được một
phần nhu cầu thông tin của sinh viên, học viên,
cán bộ viên chức trong công tác đào tạo và nghiên
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
46 Tập 30, số 09 (tháng 09/2024)
cứu khoa học của Nhà trường. Điều này là một
trong những yếu tố cần được quan tâm đẩy mạnh
để nâng cao hơn nữa chất lượng đào tạo và nghiên
cứu của Nhà trường. Chính vì vậy, nghiên cứu
và đề xuất một số giải pháp phát triển tài nguyên
thông tin số tại Trung tâm Công nghệ Thông tin
và Học liệu Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học
Đà Nẵng là rất cần thiết.
II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng phát triển tài nguyên thông
tin số của trung tâm công nghệ thông tin và học
liệu trường đại học ngoại ngữ, đại học Đà Nẵng
a) Kết quả đạt được
Thư viện là một bộ phận quan trọng trong cơ
cấu tổ chức của Trường Đại học Ngoại ngữ - Đại
học Đà Nẵng. Thư viện giữ vị trí quan trọng trong
việc cung cấp nguồn học liệu đáp ứng nhu cầu
giảng dạy, học tập nghiên cứu, phục vụ hoạt động
giáo dục đào tạo của Nhà trường. Nguồn học liệu
của Thư viện Trường Đại học Ngoại ngữ Đại học
Đà Nẵng được bổ sung chủ yếu tập trung ở các
lĩnh vực tài liệu nghiên cứu, dạy và học về các
ngôn ngữ: Anh, Pháp, Nga, Trung, Nhật, Hàn,
Thái. Với tổng số 35.859 bản tài liệu, tương ứng
với 16.346 tên sách. Trong đó có 9.637 tài liệu
giáo trình và 50 tên báo, tạp chí. Khu vực làm việc
của thư viện với hơn 600 mét vuông được tách
riêng thành bộ phận xử lý kỹ thuật và kho sách,
lưu thông tài liệu phục vụ bạn đọc.
Đối với tài nguyên thông tin số, hiện nay Trung
tâm Công nghệ thông tin và học liệu trường Đại
học Ngoại ngữ, Đại học Đà Nẵng có 1.541 tài
liệu. Tài liệu điện tử: 02 cơ sở dữ liệu: Proquesr
center và Scient direct được Đại học Đà Nẵng
mua dùng chung cho các Trường thành viên,
hơn 20 cơ sở dữ liệu miễn phí trên trang trang
primo: http://lib.ufl.udn.vn và nhiều nguồn học
liệu mở. Liên kết Thư viện: Thư viện các trường
thành viên của Đại học Đà Nẵng. Với 1.541 tài
liệu số /16.346 tài liệu in thì ta thấy tỉ lệ tài liệu
số (9,4%) có phần thấp hơn tỉ lệ tài liệu bản in
(giấy) chiếm (90,6%), cơ sở dữ liệu ít, chủ yếu
là miễn phí. Vì vậy Trung tâm Công nghệ thông
tin và Học liệu cần có giải pháp phát triển hơn tài
nguyên thông tin số nhằm trong bối cảnh chuyển
đổi số của Nhà trường.
Thực hiện nhiệm vụ chuyển đổi số của Nhà
trường nói chung và chuyển đổi số thư viện nói
riêng đã tạo nhiều cơ hội để Trung tâm Công nghệ
thông tin và Học liệu phát triển, Tuy nhiên quá
trình hiện Trung tâm cũng gặp không ít khó khăn.
Để giải quyết các khó khăn Trung tâm đã tận dụng
những nguồn sẵn có, những thuận lợi để phát triển
tài nguyên thông tin số. Với hơn 16.000 đầu sách
của nhiều thứ tiếng, mức độ đáp ứng của các loại
tài liệu có tại Trung tâm Công nghệ thông tin và
Học liệu đối với yêu cầu học tập và nghiên cứu
của người sử dụng tương đối tốt chiếm 64,7%,
nguồn tài liệu này là điều kiện cần đủ để các Trung
tâm Công nghệ thông tin và Học liệu tiến hành số
hóa và ngày càng phát triển nguồn tài nguyên số
hơn nữa.
Bảng 1: Kết quả khảo sát người sử dụng về mức độ đáp ứng tài liệu của Trung tâm
Công nghệ thông tin và Học liệu
Loại Tài liệu Rất tốt Tốt Trung bình Chưa tốt Không đáp
ứng
Giáo trình 74 153 74 3 4
Sách văn học, phát triển kỹ năng 57 150 82 12 4
Luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu
khoa học 61 138 98 8 3
Tài liệu tham khảo 57 144 89 10 5
Báo, tạp chí 43 136 104 18 5
Tài liệu điện tử, tài liệu số, cơ sở dữ liệu 54 136 100 10 5
Khác 33 75 69 47
Tổng 379
(18.7%)
932
(46%)
616
(30.4%)
65
(3.2%)
33
(1.6%)
(Nguồn: Kết quả điều tra, tổng hợp do tác giả thực hiện)
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
47TÂM LÝ - GIÁO DỤC
Theo khảo sát nhu cầu người sử dụng thì việc
phát triển nguồn tài nguyên thông tin số (tài liệu
điện tử, tài liệu số hóa, tài liệu nội sinh được số
hóa, cơ sở dữ liệu) của Trung tâm Công nghệ
thông tin và Học liệu là: Rất cần thiết 35.9%, Cần
thiết 46.1%, tỷ lệ khá cao, cộng với Mức độ đáp
ứng tài nguyên thông tin số của Trung tâm Công
nghệ thông tin và Học liệu (48,8%) thấp hơn tài
nguyên thông tin giấy (51,2%) là động lực thúc
đẩy công tác phát triển nguồn tài nguyên thông
tin số.
b) Những hạn chế, tồn tại
Bên cạnh những ưu điểm được đề cập thì việc
xây dựng và phát triển tài nguyên thông tin số còn
tồn tại những hạn chế như sau:
Thứ nhất, chưa có chính sách nhất quán cho
việc phát triển nguồn tài nguyên thông tin số dẫn
tới việc phát triển chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu
tin của người sử dụng trong nhà trường. Chưa có
quy định, quy trình nộp lưu chiểu tài liệu nội sinh
về Trung tâm Công nghệ thông tin và Học liệu,
Trung tâm chỉ thu thập một cách thụ động, chưa
đồng bộ và đầy đủ, điều này ảnh hưởng không
nhỏ tới hiệu quả phát triển và khai thác tài nguyên
thông tin số nội sinh.
Thứ hai, nguồn tài liệu điện tử bổ sung hằng
năm vẫn còn nhiều hạn chế, nhiều tài liệu vẫn
chưa thực sự sát với chương trình học, nhiều tài
liệu cần bổ sung lại không còn trên thị trường.
Số lượng bản/đầu tài liệu số lượng ít so với số
lượng bản sách/ tài liệu theo chuẩn thư viện đại
học. Chưa có nhiều cơ sở dữ liệu thuộc lĩnh vực
ngôn ngữ, xã hội, các cơ sở dữ liệu đang sử dụng
là cơ sở dữ liệu Đại học Đà Nẵng mua dùng cung
với các trường thành viên nên việc thống kê tần
suất truy cập chỉ thống kê chung, không thống kê
chi tiết được cho từng Trường thành viên.
Thứ ba, mới chỉ số hóa các tài liệu nội sinh
của Nhà trường, chưa thực hiện số hóa các tài liệu
tham khảo, giáo trình, chưa khai thác hết nguồn
lực sẵn có của Trung tâm Công nghệ thông tin và
Học liệu. Nhìn chung số lượng số hóa ít, nhiều
tài liệu quý chưa được số hóa, nhân bản để phục
vụ người sử dụng vì vấn đề liên quan đến bản
quyền và kinh phí thực hiện. Điều này làm ảnh
hưởng không nhỏ đến việc phát triển tài nguyên
thông tin số của Trung tâm Công nghệ thông tin
và Học liệu.
Thứ tư, việc ứng dụng thành tựu công nghệ
thông tin vào hoạt động phát triển nguồn tài
nguyên thông tin số của Trung tâm triển khai
tương đối chậm. Hiện đại hóa mọi hoạt động
nghiệp vụ của Trung tâm hiện nay đang trong giai
đoạn thử nghiệm. Công cụ tìm kiếm tài liệu còn
khó khăn cho người sử dụng, hầu như không thỏa
mãn được dữ liệu theo yêu cầu của người sử dụng,
người sử dụng rất khó xác định cách tìm tin theo
chủ đề là sử dụng cụm thuật ngữ dạng tiêu đề chủ
đề, hay dạng thuật ngữ từ khóa, hoặc dạng thuật
ngữ là những cụm từ không giới hạn.
Thứ năm, nhân lực Trung tâm nói chung và
nhân lực công nghệ thông tin có chất lượng tại
thư viện còn yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu phát
triển nguồn nhân lực để xây dựng thư viện hiện
đại nhằm bắt kịp nhịp phát triển với cộng đồng
thế giới, cán bộ chuyên trách chưa có kinh nghiệm
trong việc số hóa tài liệu, ảnh hưởng đến quá trình
phát triển tài nguyên thông tin số của Trung tâm.
2.2. Giải pháp phát triển tài nguyên thông
tin số của trung tâm công nghệ thông tin và
học liệu trường đại học ngoại ngữ, đại học Đà
Nẵng hiện nay
Trong thời gian tới, phát triên nguồn tài nguyên
thông tin số của Trung tâm Công nghệ thông tin
và Học liệu Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại học
Đà Nẵng cần tập trung vào các giải pháp sau:
Một là, phát triển nguồn tài nguyên thông tin
số về lượng bằng cách tăng cường thu thập, phát
triển nguồn tài nguyên thông tin số nội sinh. Để
phát triển nguồn tài nguyên thông tin số lớn mạnh
về số lượng, phong phú về chủng loại thì Trung
tâm Công nghệ thông tin và Học liệu phải xây
dựng chính sách thu thập tài liệu số nội sinh hợp
lí, có lộ trình và giai đoạn cụ thể. Đồng thời, bổ
sung mua tài liệu điện tử, Nhà trường cần đặt
mua tài liệu điện từ các nhà cung cấp, mua quyền
truy cập cơ sở dữ liệu trong và ngoài nước nhằm
làm phong phú thêm nguồn thông tin điện tử của
Trung tâm. Ngoài ra, Trung tâm cần kết nối với
tài liệu của các Phòng tư liệu của các Khoa, tìm
kiếm tài liệu từ các đơn vị có có cùng ngành nghề
đào tạo hoặc mượn từ chủ sở hữu để tiến hành số
hóa phục vụ cho mục đích học tập và nghiên cứu.
Hoạt động số hóa tài liệu hiện có tại Trung tâm
mới chỉ số hóa tài liệu nội sinh, nguồn lực nội tại
của Nhà trường.
Hai là, nâng cao chất lượng nguồn tài nguyên
thông tin số. Cần bổ sung nguồn tài nguyên thông
tin số hợp lý. Khi bổ sung nguồn tài nguyên thông
tin này cần thực hiện khảo sát, lấy ý kiến, đề xuất
của người sử dụng làm cơ sở bổ sung. Tuy nhiên
cần xác định giá trị của thông tin của tài liệu như
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
48 Tập 30, số 09 (tháng 09/2024)
lượng thông tin; Chủ đề; Uy tín của tác giả; Uy tín
nhà xuất bản; Ý kiến đánh giá của nhà phê bình
chuyên ngành của người sử dụng,... để lựa chọn
những tài liệu đáng tin cậy. Tài liệu được lựa chọn
phải đảm bảo tính mới về mặt khoa học, đặc biệt
là trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Với sự phát
triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, thông tin
trên internet rất nhiều, cộng với thông tin không
chính thống, kém chất lượng đã gây khó khăn
cho người sử dụng trong việc tìm kiếm và chọn
lọc thông tin. Vì vậy để nâng cao chất lượng tài
nguyên thông tin số của Trung tâm thì Trung tâm
cần kiểm duyệt, chọn lọc nguồn tài nguyên thông
tin số chất lượng để bổ sung.
Ba là, tăng cường kinh phí xây dựng, phát triển
tài nguyên thông tin số. Kinh phí đóng một phần
không nhỏ trong việc phát triển nguồn tài nguyên
số. Bởi để thực hiện việc mua bổ sung tài liệu điện
tử, tài liệu nội sinh, cơ sở dữ liệu, số hóa tài liệu
đều cần kinh phí rất lớn, nếu không có kinh phí,
mọi kế hoạch triển khai đều bị đình trệ giới hạn
trong phạm vi, cũng như hủy bỏ. Vì vậy cần Trung
tâm cần chủ động tìm kiếm sự quan tâm và đầu tư
kinh phí từ Nhà trường hoặc các dự án giáo dục để
hoạt động xây dựng và phát triển tài nguyên thông
tin số được thực hiện đồng bộ và toàn diện.
Bốn là, tìm kiếm, sử dụng nguồn tài nguyên
giáo dục mở. Sử dụng tài nguyên có sẵn (học liệu
mở) trên Internet tương tự như các nguồn thông
tin truyền thống và có thể được coi là tài nguyên
số có chất lượng tương đương với tài nguyên in.
Trung tâm có thể hoàn toàn tận dụng nguồn thông
tin miễn phí trên Internet để làm phong phú hơn
tài nguyên số hóa của mình. Tuy nhiên, số lượng
tài liệu miễn phí trên Internet là khổng lồ và nằm
trong vô vàn phân khúc chất lượng. Vì vậy, Trung
tâm cần chọn lọc những trang web chính thống và
những nguồn tài liệu đáng tin cậy để bổ sung vào
nguồn tài nguyên thông tin số.
Năm là, nâng cao trình độ chuyên môn cho cán
bộ. Để chuyển đổi số thư viện thì phải đảm bảo đủ
số lượng cán bộ chuyên trách phát triển nguồn lực
thông tin số, phải biết vận hành, khai thác sản phẩm
công nghệ thông tin một cách thông thạo. Hiện nay,
cán bộ của Trung tâm trình độ từ đại học trở lên
nhưng số lượng người được đào tạo chuyên ngành
Thông tin - Thư viện ít, đặc biệt nhân lực phát triển
về công nghệ thông tin và phát triển tài nguyên
thông tin số nên khó khăn trong việc tạo lập cơ sở
dữ liệu số hóa. Vì vậy cần tăng cường đào tạo, bồi
dưỡng đội ngũ người làm thư viện về chuyên môn
nghiệp vụ, chuẩn nhập liêu, chuẩn tìm kiếm, công
nghệ - thông tin, ngoại ngữ phù hợp với từng vị trí
đặc biệt cán bộ bổ sung tài nguyên thông tin số. Tổ
chức hội thảo, tọa đàm, tập huấn... về chuyển đổi số
lĩnh vực thư viện, về phát triển tài nguyên thông tin
số, mời các chuyên gia trong và ngoài nước, chia
sẻ kinh nghiệm ở những thư viện có thế mạnh về
chuyển đổi số. Ngoài ra, cán bộ thư viện cũng cần
được trang bị những kiến thức, hiểu biết về Luật
Công nghệ thông tin, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật An
ninh mạng, Luật An toàn thông tin mạng.
III. KẾT LUẬN
Phát triển nguồn tài nguyên thông tin số lớn
mạnh giúp Trung tâm khẳng định vị trí của mình
trong bối cảnh chuyển đổi số của Nhà trường, tạo
ra môi trường học tập hiện đại, thông minh, đáp
ứng tốt nhu cầu thông tin của người sử dụng mọi
lúc mọi nơi, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo
và nghiên cứu khoa học. Trung tâm Công nghệ
thông tin và Học liệu Trường Đại học Ngoại ngữ,
Đại học Đà Nẵng đã tiến hành xây dựng và phát
triển nguồn tài nguyên thông tin số và đã đem lại
những hiệu quả đáng kể, tuy nhiên vẫn còn nhiều
khó khăn, thách thức cần phải thực hiện. Tận dụng
nguồn lực sẵn có, lợi thế của công nghệ mới vào
hoạt động phát triển tài nguyên thông tin số, sự hỗ
trợ, phối hợp của học viên, sinh viên, giảng viên,
các đơn vị Nhà trường sẽ giúp phát triển hơn nữa
nguồn tài nguyên thông tin số trong thời gian tới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Nguyễn Tiến Đức (2005), “Xây dựng thư viện điện tử và vấn đề số hóa tài liệu ở Việt Nam”, Tạp chí Thông tin và Tư
liệu, Số 2.
Mai Thị Hương (2011), Tìm hiểu về việc phát triển và chia sẻ tài nguyên số tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Đại học
Quốc gia Hà Nội và Thư viện Quốc gia Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp ngành Thông tin – Thư viện, trường Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội.
Vương Trung Kiên (2022), “Xây dựng và phát triển tài nguyên thông tin số trong chuyển đổi số tại Thư viện tình Hưng
Yên”, Kỷ yếu hội thảo phát triển thư viện số thông minh – kinh nghiệm nước ngoài và giải pháp cho Việt Nam - DIDL2022,
Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Lê Quang Mạnh, Hà Minh Phương, Bùi Đức Dũng (2023), “Giải pháp xây dựng Thư viện số đáp ứng yêu cầu chuyển
đổi số trong giáo dục hiện nay”, Tạp chí Khoa học giáo dục Việt Nam, Tập 19, Số S3:44-48.
Nguyễn Thị Tú Quyên (2023), “Sự phát triển của thư viện trong thế giới số”, Thông tin và Tư liệu, 4(2023):32-35.