HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT BỆNH VIỆN 33
PHẪU THUẬT NỘI SOI HỖ TRỢ LẤY U NÃO
PGS.TS Đồng Văn Hệ
I. ĐẠI CƢƠNG
Phẫu thuật cắt u não là phương pháp điều trị cơ bản nhất trong chiến lược
điều trị u não. Mục đích của phẫu thuật là cắt bỏ hoàn toàn khối u, lấy mẫu bệnh
phẫu để chẩn đoán xác định bản chất khối u. Phẫu thuật cắt u não chủ yếu sử dụng
kính vi phẫu, tuy nhiên kính vi phẫu khó quan sát và đánh giá u, cấu trúc lành xung
quanh tại những vùng góc khuất. Vén quá nhiều tới khối u, cấu trúc lành, mạch
máu, dây thần kinh sẽ làm tổn thương tổ chức lành. Vì vậy, nội soi hỗ trợ trong
những trường hợp này sẽ giúp phẫu thuật viên kiểm soát tốt hơn, cắt khối u não tốt
hơn.
II. CHỈ ĐỊNH
Nội soi hỗ trợ cắt u não có thể sử dụng trong nhiều loại u, nhiều vị trí khác
nhau. U não vùng nền sọ được sử dụng dễ dàng nhất vì khoang nước não tủy giúp
có nhiều khoảng trống quan sát, các mốc giải phẫu vùng nền sọ giúp định hướng vị
trí các cấu trúc não. Khối u não trong não thất hoặc bể nước não tủy, khe liên bán
cầu, lều tiểu não có thể sử dụng nội soi hỗ trợ. Như vậy, chỉ định sử dụng nội soi hỗ
trợ có thể sử dụng trong nhiều loại u khác nhau. Những chỉ định thường xuyên
trong các loại u não sau:
- U vùng hố yên: u tuyến yên, u sọ hầu, u màng não, u tế bào mầm, nang
Rathke, u biểu bì, u dạng da, u dây II…
- U vùng góc cầu tiểu não: u dây VIII, u màng não, u dạng da, u biểu bì, u
nang, u thân não, u dây thần kinh VII, IX, X, XI, XII…
- U vùng lỗ chẩm: u màng não, u dây thần kinh (neurinoma), u thân não, u
dạng da, u biểu bì…
- U nền sọ vùng thái dương: u màng não, u dạng da, u biểu bì, glioma, u
dạng nang…
HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT BỆNH VIỆN 34
- U trong não thất: u sọ hầu, ependymoma, u dạng keo, u dạng da, u biểu bì
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
Những khối u não không thể sử dụng nội soi hỗ trợ nếu không có khoảng
trống như u trong nhu mô (glioma) nằm sâu trong nhu mô não, u di căn não (nằm
sâu trong nhu mô), u não lớn, phù não rộng. Chống chỉ định sử dụng nội soi hỗ trợ
chỉ mang tính tương đối. Khối u lớn, phù nhiều, không còn khoảng trống sẽ khó có
khoan sử dụng nội soi.
IV. CHUẨN BỊ
1. Người thực hiện kỹ thuật:
2. Phương tiện:
Chuẩn bị tại phòng bệnh giống như chuẩn bị mổ vi phẫu cắt u não. Trong
một số trường hợp sử dụng hệ thống định vị neuronavigation cần thiết phải chụp
cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ in đĩa CD.
Chuẩn bị tại phòng mổ: ngoài những dụng cụ vi phẫu, kính vi phẫu, cần phải
chuẩn bị dụng cụ nội soi, nguồn sáng, camera, cáp quang, dụng cụ nội soi, sắp đặt
vị trí hệ thống nội soi, màn hình. Đặt tư thế, cố định đầu với khung chuyên dụng
(Mayfield, Doro). Cài đặt hệ thống định vị neuronavigation (nếu cần).
3. Người bệnh:
Chuẩn bị mổ theo qui trình mổ (vệ sinh, kháng sinh dự phòng); Khám gây
mê hồi sức. Giải thích Người bệnh và gia đình theo qui định; Hoàn thiện các biên
bản pháp lý.
4. Hồ sơ bệnh án: Theo đúng quy định Bộ Y tế.
V. CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH
1. Kiểm tra hồ sơ: Đầy đủ theo đúng quy định Bộ Y tế.
2. Kiểm tra người bệnh: Đúng người (đúng tên, tuổi,...), đúng bệnh.
3. Thực hiện kỹ thuật: Phẫu thuật nội soi hỗ trợ cắt u não bao gồm 4 bước sau: mở
nắp sọ, mở màng cứng và tiếp cận khối u, cắt u, đóng vết mổ.
HƯỚNG DẪN QUY TRÌNH KỸ THUẬT BỆNH VIỆN 35
- Bước 1- Mở nắp sọ: Rạch da, bộc lộ xương sọ, khoan và mở nắp sọ
- Bước 2-Mở màng cứng và tiếp cận khối u (Kính vi phẫu và nội soi): Mở
màng cứng với sự hỗ trợ của kính vi phẫu. Hút nước não tủy, mở màng mềm. Sử
dụng nội soi đánh giá các cấu trúc não xung quanh, khối u, mạch máu, dây thần
kinh. Hút nhiều nước não tủy sẽ giúp mở rộng chỗ cho nội soi và dụng cụ phẫu
thuật.
- Bước 3-Cắt u (Kính vi phẫu và nội soi): Đây là thì quan trọng nhất, kéo dài
nhất. Sử dụng kính vi phẫu và nội soi hỗ trợ giúp kiểm soát các cấu trúc xung
quanh, khối u, mạch máu. Ống nội soi được sử dụng bao gồm ống 0, 30, 45 và 70
độ. Khi sử dụng nội soi, cắt u chủ yếu dùng máy hút, dao siêu âm. Sau khi cắt hết
u, cầm máu kỹ với sự giúp đỡ của kính vi phẫu và nội soi.
- Bước 4-Đóng vết mổ:bao gồm đóng màng cứng, cố định nắp sọ và đóng da.
VI. THEO DÕI
- Ngay sau mổ: theo dõi hô hấp, tuần hoàn, tri giác, liệt, đồng tử, liệt các dây
thần kinh sọ, rối loạn cảm giác.
- Chảy máu vết mổ: thay băng, băng ép, khâu vết thương.
- Chảy máu trong sọ: tri giác xấu dần, liệt tăng dần, dãn đồng tử.
- Não úng thủy: tri giác xấu dần, liệt, dãn đồng tử.
- Nhiễm trùng: sốt, bạch cầu cao, máu lắng cao, xét nghiệm nước não tủy.
- Phù não: tri giác xấu dần, liệt nặng dần, dãn đồng tử.
VII. XỬ TRÍ TAI BIẾN
- Chảy máu trong sọ: nếu nghi ngờ chảy máu trong sọ, tăng áp lực trong sọ
cần thiết phải chụp cắt lớp vi tính. Mổ cấp cứu lấy máu tụ, cầm máu, giải tỏa não
nếu tri giác xấu dần, khối máu tụ chèn ép.
- Não úng thủy: dẫn lưu não thất ra ngoài.
- Phù não: điều trị nội chống phù, nếu không hiệu quả, mở nắp sọ giảm áp.
- Nhiễm trùng: phân lập kháng sinh đồ, sử dụng kháng sinh.