PHIM TÀI LIU TRUYN HÌNH
Phn 1
1, Khái nim
Cho ti nay, trên thế gii rt nhiu quan nim v phim tài liu. Tu theo
góc đ nghiên cu khác nhau ca các tác gi s nhng quan nim riêng v th
loi y. Tuy còn tn ti nhiu quan nim khác nhau, nhưng phn ln vn tp
trung vào hai khuynh hướng.
Khuynh hướng th nht, đề cao tính chân thc ca phim tài liu truyn
hình, coi tính chân thc đặc tính chi phi toàn b tác phm phim tài liu truyn
hình. Hu như báo chí phương Tây ch yếu theo khuynh hướng này.
Khuynh hướng th hai, đề cao tính ngh thut ca phim tài liu truyn
trình ln tính báo chí ca nó. Phim tài liu là mt th loi ca đin nh, không
nhng thế mà còn là th loi đầu tiên xut hin khi đin nh ra đời. mang trong
mình nhng đặc đim ngh thut ca đin nh. Khi được s dng trên truyn hình,
phim tài liu truyn hình làm nhim v ca mt th loi báo chí được biến đổi để
phù hp vi đặc trưng ca loi hình truyn thông đại chúng. Phim tài liu truyn
hình chuyn ti nhng s kin, hin tưng nóng bng ca cuc sng thông qua
nhng th pháp ngh thut. vy, phim tài liu truyn hình th hin nét tính
chính lun và tính thi s ca báo chí.
T đin bách khoa toàn thư Encarta ( mc t docmumentaries) ca M
cho rng: Phim tài liu truyn hình nhng tác phm truyn hình cu trúc
cht ch nhm mc đích khám phá s kin, hin tượng, con người trong đi sng
hin thc mt cách chi tiết. Phim tài liu theo quan đim y liên quan cht ch
vi mi mt ca đời sng hi, t lch s, văn hoá, chính tr cho ti thế gii t
nhiên. Phim tài liu truyn hình to điu kin tt chưa tng có giúp con người gii
phóng tm mt, đi khp ngóc ngách mi châu lc, dưới đáy đại dương, chiêm
ngưỡng c thế gii vi mô, đóng góp ln trong s nghip nâng cao dân trí và đấu
tranh xã hi.
Như vy, T đin bách khoa toàn thư Encarta đề cao tính chi tiết ca tác
phm, coi chi tiết như tiêu chí duy nht ca mt phim i liu truyn hình. Đó đơn
thun mt tác phm truyn hình cu trúc được y dng k lưỡng chi tiết.
Vi quan đim y, Encarta coi phim tài liu chính lun báo chí quên đi tính
ngh thut ca th loi này.
Trong cun sách mang tên “Ngh thut đin nh: mt gii thiu đại
cương”, hai tác gi David Bordwell Kristin Thompson, thuc Trường đại hc
Wisconsin, định nghĩa: Phim tài liu mt tác phm cha đựng trong ni dung
ca nhng thông tin chân thc v thế gii bên ngoài. Định nghĩa y ca
Bordwell Thompson cũng nhn mnh o tính chân thc ca phim tài liu
truyn hình như T đin bách khoa toàn thư Encarta. Tính chân thc được hai tác
gi coi như đặc tính quan trng nht, quy định nhng đặc tính khác ca phim tài
liu. Tt c nhng s kin, hin tượng, quá trình con người trong hin thc đều
đối tượng phn ánh ca phim tài liu truyn hình .
dùng s chân thc để thuyết phc người xem tha nhn s tn ti ca
nhng s vt đó.
Phim tài liu có th đưa ra mt cách nhìn, mt chính kiến và cách gii quyết
vn đề ca người làm phim. Tuy nhiên, phim tài liu ca Bordwell Thompson
không tránh khi b rơi vào t nhiên ch nghĩa. Nhà m phim tài liu đưa ra h
thng lun chng, lun c để chng minh cho lun đim h nêu lên trong tác
phm ca mình. chính h thng lun chng đó s thuyết phc người xem v
tính chân thc ca tác phm tài liu truyn hình,
Hai tác gi cun “Ngh thut đin nh: mt gii thiu đại cương”, chia th
loi phim tài liu mt s dng như sau:
Phim tài liu dng li trên cơ s nhng ngun tư liu lưu tr (compilation
documentary). Đó nhng phim gm toàn hình nh tư liu được ghép ni li vi
nhau nhm chuyn ti ý đồ ca tác gi. Phim dng này thưng nhng phim v
đề tài lch s .
Phim tài liu phng vn (interview documentary). Trong dng phim y,
các nhà làm phim ghi nhn mt cách trung thc v s kin, hin tượng, v nhng
biến động xã hi ch yếu qua li k ca các nhân chng.
Phim tài liu ca s thc (cinema- verite documentary) dng phim tài
liu trong đó các nhà làm phim ghi li s kin như din ra trên thc tế, không
mang du n ch quan ca tác gi. Dng phim y bt đu xut hin t khong
nhng năm 50,60 ca thế k 20 khi các loi camera gn nh ra đời, cho phép
người quay phim cơ động nhanh, theo kp din biến ca s kin.
Trong cun sách nghiên cu đin nh đại cương, Andrew Britton cho rng:
Trước hết, mt b phim tài liu giá tr phi phn ánh được nhng góc cnh
khác nhau ca s thc, mt s thc không đơn gin như chúng ta nhìn thy
mt s thc được đặt trong bi cnh lch s, hi đã to ra chúng”. Quan nim
này ca Andrew Britton đã thoát khi đưc nh t nhiên ch nghĩa nhiu nhà
làm phim tài liu phương y mc phi. S thc trong phim tài liu phi được đặt
trong bi cnh đã sinh ra nó, nm trong mi quan h bin chng vi nhng s
kin, hin tượng khác.
Bn thân s kin ch nguyên liu cho mt b phim tài liu ch s kin
không bao hàm trong mt phim tài liu. Bng nhng th pháp làm phim đạo
din tìm kiếm, la chn nhng chi tiết đắt giá nht, phc v tt nht tư tưởng ch
đề ca mình đy dng tác phm tài liu.
Phát trin quan đim ca Britton, nhiu nhà m phim cho rng phim tài
liu mt th loi ca truyn thng đin nh, trong đó gii quyết s kin mt
cách sáng to trên cơ s s vic, s kin, con ngưi tht. Quan đim y chia
phim tài liu thành các dng sau:
Phim thi s tài liu
Phim tài liu địa chí
Phim tài liu giáo khoa
Phim tài liu phân tích
Trên đây mt s quan đim khác nhau v phim tài liu thuc khuynh
hướng th nht, coi nh chân thc là đặc tính quan trng nht,chi phi nhng đặc
tính khác ca th loi này. Tuy nhiên cho tính chân thc đim ch cht, là
đặc tính quan trng nht nhưng phim tài liu không đơn thun phn ánh s kin
như din ra mt ch t nhiên. Phim tài liu thông qua nhng s kin, hin
tượng, con người có thc để nói lên tư tưng ch đề.
Nhng s kin, hin tượng, con người đó nguyên liu cho nhà làm phim
xây dng hình tượng trong tác phm ca mình.
Vic y dng hình tượng thao tác không th thiếu ca mt c phm
ngh thut. Phim tài liu truyn hình trước hết mt th loi ca ngh thut đin
nh. mang trong mình đầy đủ nhng đặc nh ca ngh thut th by. C phim
truyn và phim tài liu đều phn ánh thế gii hin thc thông qua vic y dng
hình tượng ngh thut. Phim truyn dùng din xut ca din viên trong nhng bi
cnh đưc dàn dng theo ch quan ca đạo din để nói lên tư tưởng ca tác phm.
Còn trong phim tài liu không din xut ca din viên nói lên ch đề tư
tưởng thông qua nhng s kin, hin tượng, nhng quá trình, nhng con người
tht trong đời sng. Nói cách khác, phim truyn ngh thut ch quan còn phim
tài liu là ngh thut khách quan.
Vi nhng li thế vượt tri ca mình, không lâu sau khi ra đời, truyn hình
đã đưc xem phương tin chiếm ưu thế tuyt đối ngày càng tiến dn ti vai
trò quan trng trong h thng các phương tin truyn thông đại chúng. Vi nhng
ưu thế v loi hình nhng điu kin hết sc thun li trong thi đại khoa hc-
công ngh hin nay, truyn hình đã phát huy được thế mnh ca mình trong quá
trình trao đổi thông tin. Mt trong nhng ưu đim vượt tri ca truyn hình
ngoài kh năng thông tin nhanh chóng, kp thi như các loi hình báo chí khác,
loi hình truyn thông y tác đng ti tư tưởng tình cm ca ng chúng mt
cách mnh m nh s kết hp gia hình nh âm thanh chưa mt loi hình
truyn thông nào sánh kp.
Trong quá trình phát trin vi tư cách mt loi hình báo chí, truyn hình
liên tc làm giàu h thng th loi ca mình bng cách tiếp nhn nhiu th loi ca
các loi hình khác. Trong s đó phim tài liu. Nhưng s xut hin ca phim tài
liu truyn hình s hp tác hai chiu. Truyn nh m thy nhng kh năng to
ln ca phim tài liu trong vic định hưng dư lun hi. Đồng thi, nhng nhà
làm phim tài liu tìm thy truyn hình nhng điu kin đảm bo cho phim tài
liu phát huy được hết kh năng ca mình.
Phim tài liu truyn hình khác vi người anh em ca nó, phim tài liu đin
nh, ch nó mt th loi trong h thng th loi báo chí truyn hình. nghĩa
chu s chi phi ca nhng đặc tính ca báo chí. Trong đó, đặc tính quan
trng nht tính thi s. Tính thi s trong phim tài liu truyn nh mt yêu
cu không th thiếu.
T nhng phân tích trên th đưa ra khái nim v phim tài liu truyn
hình: phim tài liu truyn hình là mt th loi báo chí truyn hình nm trong nhóm
th loi chính lun ngh thut. Nó nói lên tư tưởng ch đề, tc tính chính lun
ca báo chí, thông qua vic xây dng hình tượng t nhng s kin, hin tượng,
con người c ththt trong đời sng xã hi. Nói cách khác, phim tài liu truyn
hình dùng s tht để xây dng hình tượng ngh thut, qua đó làm nhim v giáo
dc thm mđnh hướng cách nhn thc s tht đó cho công chúng.
2, S ra đời và phát trin ca phim tài liu
T nhng phát minh sáng chế ca Êđixơn, Tagiê, anh em nhà Luymier,
Anbertini, Đrancôp… đến nhng mét phim đu tiên phim "hin thc"- s m
đầu ca nhóm th loi phim thi s - tài liu, đồng thi cũng s m đầu cho s
xut hin nn đin nh nhân loi.
Nhng thước phim tài liu đầu tiên ca anh em nhà Luymier (Pp) y
dng trình chiếu nơi công cng vi Tu vào ga Gi tan tm nhà máy.
Tiếp theo đến b phim i liu ca Fláecti (M) v nhng người dân Exkimô;
Mêliex và b phim V án Đrâyphuyx ….