327
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG
TẠI GIA ĐÌNH VÀ CỘNG ĐỒNG
A. QUÁ TRÌNH TÀN TẬT - CHIẾN LƯỢC PHÒNG NGỪA
1. BNH L VÀ QUÁ TRÌNH TÀN TẬT
1.1 Bệnh
Khi các tác nhân như vật lí, hóa học, sinh học, di truyền… làm thay đổi về sinh
hóa, sinh lý của cơ thể gọi là quá trình bệnh lý, bệnh lý thường diễn biến thành bệnh.
Bệnh là do quá trình bệnh lí tác động vào tế bào, cơ quan, hệ thống cơ quan làm ảnh
hưởng ít hoặc nghiêm trọng đến chức năng của cơ quan hay hệ thống cơ quan của cơ
thể, có thể làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng tồn tại của người bệnh.
Y học điều trị có thể tác động vào bệnh nguyên để cứu sống và điều trị người
bệnh. Hoặc để lại khiếm khuyết, giảm khả năng hoặc tàn tật gọi là quá trình tàn tật
2.2 Khiếm khuyết
- Khiếm khuyết (Impairment): là sự mất đi, hoặc bất thường về cấu trúc giải phẫu
hoặc chức năng. Khiếm khuyết đề cập đến mức độ tổn thương của cơ quan cơ
thể.
Ví dụ: Cụt chi; đục thủy tinh thể; tổn thương não do đẻ ngạt
Từ người khỏe mạnh để không bị bệnh, tai nạn và khiếm khuyết gọi là phòng ngừa tàn
tật bước I, bao gồm các biện pháp cơ bản:
- Phòng ngừa khiếm khuyết được gọi là phòng ngừa tàn tật cấp bao gồm:
+ Tiêm chủng mở rộng đạt tỷ lệ cao nhất
+ Phát hiện sớm, điều trị kịp thời
+ Phát triển tốt y học cộng đồng
+ Có đầy đủ các điều kiện đảm bảo sức khỏe
+ Phát triển ngành phục hồi chức năng, phát hiện tàn tật sớm, tìm nhu cầu phục
hồi chức năng, cung cấp kịp thời mắt kính, máy trợ thính, dụng cụ chỉnh hình,
xe lăn để giảm tác động của khiếm khuyết.
2.3 Giảm khả năng
- Giảm khả năng (Disability): là bất cứ sự hạn chế hay thiếu (do hậu quả của
khiếm khuyết) về khả năng hay mức độ thực hiện một hoạt động nào đó so với
người bình thường.
Ví dụ:
+ Cụt chân: Giảm khả năng tự chăm sóc, vận động
+ Tổn thương não: Gây liệt, khó học, khó tiếp thu
+ Tổn thương cơ quan thính giác: Câm điếc
- Phòng ngừa giảm khả năng: Các biện pháp ngăn ngừa tình trạng khiếm khuyết
dẫn đến giảm khả năng gọi là phòng ngừa tàn tật bước II, bao gồm:
+ Các biện pháp phòng ngừa khiếm khuyết
+ Giáo dục đặc biệt (giáo dục hoà nhập hoặc giáo dục chuyên biệt cho trẻ
328
bị khiếm khuyết)
+ Dạy nghề, tạo việc làm cho người bị khiếm khuyết
+ Phát triển áp dụng kĩ thuật phục hồi chức năng cho người khiếm
khuyết: ngôn ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu, vận động trị liệu, sản xuất dụng cụ
trợ giúp, chỉnh hình...
2.4 Tàn tật (Handicap)
Là tình trạng bất lợi của một cá nhân, do bị ảnh hưởng của khiếm khuyết hay giảm
khả năng cản trở người đó thực hiện vai trò của mình trong gia đình, xã hội trong khi
những người khác cùng tuổi, giới, cùng hoàn cảnh thực hiện được.
Ví dụ:
+ Người chậm phát triển tinh thần không được tham gia đào tạo nghề: tàn tật
nghề nghiệp, hoà nhập xã hội.
+ Người cụt chi: tàn tật vận động, nghề nghiệp...
Để phòng ngừa khiếm khuyết, giảm khả năng không trở thành tàn tật gọi là phòng
ngừa tàn tật bước III bao gồm các biện pháp phòng ngừa tàn tật bước I, II.
3. PHÂN LOẠI TÀN TẬT
- Tàn tật do rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt, tự kỉ, kể cả trẻ em chậm phát
triển trí tuệ.
- Tàn tật thể chất
Vận động:
+ Liệt nửa người do tổn thương não
+ Các bệnh cơ xương khớp
+ Các tổn thương thần kinh ngoại biên
Cảm giác:
+ tổn thương thị giác
+ Mất cảm giác do bệnh phong
+ Câm điếc.
Tổn thương cơ quan nội tạng:
+ Các bệnh tim mạch
+ Các bệnh sinh dục, tiết niệu.
+ Các bệnh Nội tiết
- Đa tàn tật: người có 2 tàn tật trở lên
4. NGUYÊN NHÂN GÂY TÀN TẬT
+ Do bệnh, tuổi cao, tai nạn, chiến tranh, các dị tật bẩm sinh
+ Bản thân tàn tật gây tổn thương thứ phát lại dẫn đến tàn tật
329
+ Sự thiếu quan tâm và thái độ sai của xã hội đối với người tàn tật làm tăng tỉ lệ
tàn tật hoặc làm tàn tật nặng hơn.
+ Do y học: Chăm sóc sức khỏe ban đầu chưa tốt, điều trị không đầy đủ, không
kịp thời gây tàn tật nhiều hơn.
5. HẬU QUẢ CỦA TÀN TẬT
- Đối với người tàn tật:
+ Tuổi thọ thấp
+ Tỷ lệ mắc bệnh cao
+ Ít có cơ hội học tập, đào tạo
+ Thất nghiệp cao, thu nhập thấp, ít có cơ hội lập gia đình
+ Thường bị xã hội lãng quên
- Đối với gia đình:
+ Người tàn tật không tham gia được vào các hoạt động trong gia đình
+ Gia đình phải đầu tư nhân lực và tài chính để giúp đỡ người tàn tật.
- Đối với xã hội:
+ Người tàn tật không tham gia sản xuất làm ra của cải cho xã hội
+ Xã hội phải điều trị, giúp đỡ và chăm sóc người tàn tật.
Kết luận: Phòng ngừa tàn tật là mục tiêu, là nhiệm vụ chiến lược của ngành phục hồi
chức năng. Khi xã hội ý thức được phòng ngừa tàn tật là nhiệm vụ quan trọng của
cộng đồng, đồng thời tôn trọng các quyền lợi, nguyện vọng của người tàn tật thì sẽ
giảm được tỷ lệ tàn tật và chất lượng cuộc sống của người tàn tật sẽ tốt hơn.
B. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG
1. ĐỊNH NGHĨA
Phục hồi chức năng gồm các biện pháp y học, xã hội, giáo dục, hướng nghiệp,
nhằm hạn chế tối đa giảm khả năng, tạo cho người khuyết tật có cơ hội tham gia các
hoạt động để hội nhập, tái hội nhập xã hội, có cơ hội bình đẳng trong cộng đồng xã
hội.
2. MỤC ĐÍCH
- Phục hồi tối đa khả năng thể chất, tâm lý, nghề nghiệp
- Giúp người tàn tật khả năng tự chăm sóc, giao tiếp, vận động, hành vi ứng xử và
có thu nhập.
- Ngăn ngừa các thương tật thứ phát.
- Tăng cường khả năng còn lại để hạn chế hậu quả tàn tật.
- Thay đổi thái độ, hành vi của xã hội, chấp nhận người tàn tật là thành viên bình
đẳng.
- Cải thiện môi trường, rào cản để nguời tàn tật hội nhập xã hội như giao thông,
công sở, nhà ở, nơi sinh hoạt văn hoá, du lịch thể thao.
330
- Tạo điều kiện để người tàn tật được hội nhập, tái hội nhập xã hội để họ có chất
lượng cuộc sống tốt hơn như: vui chơi giải trí, việc làm có thu nhập.
3. CÁC KỸ THUẬT
Kỹ thuật phục hồi chức năng gồm hai nhóm
3.1 Các kỹ thuật can thiệp phục hồi chức năng cho người tàn tật
- Y học: Phẫu thuật chỉnh hình, y học nội khoa, các kỹ thuật chẩn đoán y khoa.
- Sản xuất, cung cấp các dụng cụ chỉnh hình, thay thế như mắt kính, tai nghe, xe
lăn, máy phát âm (thường để khắc phục tình trạng khiếm khuyết)…
- Ngôn ngữ trị liệu: dạy kĩ năng sử dụng tín hiệu có hoặc không có lời trong giao
tiếp.
- Hoạt động trị liệu: Hoạt động là cách thức thực hiện một công việc trong các lĩnh
vực như chăm sóc bản thân, lao động và giải trí, hoạt động trị liệu ứng dụng các kĩ
năng này để điều trị, phục hồi chức năng và phòng bệnh.
- Vận động trị liệu: Áp dụng các kiến thức, kỹ năng vận động vào phòng bệnh, điều
trị và phục hồi chức năng.
- Tâm lý trị liệu.
3.2 Các kỹ thuật khác giúp đỡ người tàn tật tham gia hội nhập xã hội.
- Cán bộ xã hội: Nghiên cứu các khía cạnh xã hội có liên quan đến người tàn tật
- Giáo dục đặc biệt: giáo dục hoà nhập, giáo dục chuyên biệt.
- Dạy nghề: tạo việc làm có thu nhập cho người tàn tật
- Cải thiện môi trường như đường đi, nhà ở, phương tiện đi lại để người tàn tật
có thể đến những nơi họ cần đến, làm các việc có ích cho cuộc sống của họ.
4. CÁC HÌNH THỨC PHỤC HỒI CHỨC NĂNG
4.1 Phục hồi chức năng tại trung tâm
Người tàn tật đến các trung tâm có cán bộ chuyên khoa và thiết bị phục hồi chức năng
đầy đủ.
- Ưu điểm: Kỹ thuật phục hồi chức năng tốt, cán bộ đựơc đào tạo chuyên khoa sâu.
- Nhược điểm:
Người tàn tật phải đi xa, giá thành cao.
Số lượng người tàn tật được phục hồi chức năng ít, không đạt mục tiêu hoà
nhập xã hội.
Vì vậy các trung tâm phục hồi chức năng là nơi đào tạo, nghiên cứu khoa học, là nơi
có trang bị kĩ thuật cao để chẩn đoán và phục hồi chức năng cho những trường hợp
tàn tật nặng.
4.2 Phục hồi chức năng ngoài trung tâm
Là hình thức PHCN mà cán bộ chuyên khoa cùng phương tiện đến địa phương người
tàn tật sinh sống để phục hồi.
- Ưu điểm:
Người tàn tật được phục hồi chức năng tại nơi họ sinh sống( không phải đi xa).
Số lượng người tàn tật được phục hồi có tăng lên.
Giá thành chấp nhận được.
- Nhược điểm: Không đủ cán bộ chuyên khoa để đáp ứng nhu cầu cho người tàn tật.
4.3 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (PHCN DVCĐ)
331
Là chiến lược phát triển cộng đồng về lĩnh vực phục hồi chức năng, bình đẳng
phúc lợi và hội nhập xã hội của mọi người tàn tật. Phục hồi chức năng dựa vào cộng
đồng được triển khai với sự hợp tác của người tàn tật, gia đình họ và cộng đồng. Phục
hồi chức năng dựa vào cộng đồng thể hiện quyền của người tàn tật được bảo đảm.
Biến công tác phục hồi chức năng thành một công tác của cộng đồng (xã hội
hóa công tác phục hồi chức năng)
Sự phân bố cán bộ phục hồi chức năng và người tàn tật ở cộng đồng
- Ưu điểm:
Tỷ lệ người tàn tật đựơc phục hồi chức năng cao nhất.
Chi phí chấp nhận được.
Chất lượng phục hồi chức năng cao vì đáp ứng được nhu cầu cơ bản của người
tàn tật (hội nhập xã hội, vui chơi, học hành, lao động sản xuất…)
Xã hội hoá cao: người tàn tật, cộng đồng, chính quyền, các tổ chức đoàn thể cần
phải tham gia.
Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng là một yếu tố trong chiến lược chăm sóc
sức khoẻ ban đầu, có thể lồng ghép vào công tác CSSKBĐ tại cộng đồng, giải
quyết được vấn đề nhân lực, ngân quỹ và quản lí.
Những hoạt động PHCN có thể thực hiện ở cộng đồng:
Nội dung hoạt động
Người và nơi thực hiện
Phát hiện và đề phòng tàn tật
Tại nhà, y tế thôn, xã
Huấn luyện cho người tàn tật về giao
tiếp, nghe nói
Tại nhà, người nhà
Huấn luyện sinh hoạt hàng ngày
Tại nhà, người nhà
Huấn luyện lao động, sản xuất
Tại nhà, trường làng
Học tập, hội nhập xã hội
Tại nhà, trường làng
Đoàn thể, y tế, cộng đồng
Tìm việc làm, tăng thu nhập
UBND – Đoàn thể
5. NGUYÊN TẮC PHỤC HỒI CHỨC NĂNG
- Đánh giá cao vai trò của người tàn tật, gia đình và cộng đồng.