142
PHỤC HỒI CHỨC NĂNG TRẬT KHỚP HÁNG
I. ĐẠI CƢƠNG
Trật khớp háng ít gặp, chiếm dƣới 5% tổng số về trật khớp. Tỷ lệ nam nữ
là 5/1. Khớp háng là khớp chỏm cầu, lớn nhất nằm sâu trong cơ thể nên rất
vững, phía trƣớc và phía sau có các cột xƣơng chậu nằm hở quanh hõm, các cột
này rất khoẻ nên lực chấn thƣơng phải mạnh mơí gây trật khớp.
- Khi chỏm xƣơng đùi bị trật khỏi ổ cối khớp háng, thúc vỡ bờ sau trên ổ
chảo, gây tổn thƣơng thần kinh hông to, trật ra trƣớc còn làm tổn thƣơng thần
kinh đùi bịt
- Khi trật khớp hay có các di chứng muộn:
+ Hoại tử chỏm xƣơng đùi vô mạch
+ Viêm quanh khớp háng sau chấn thƣơng
-Phân loại trật khớp háng: theo Stewart có 2 cách phân loại
+ Theo kiểu trật:
* Trật ra sau
* Trật ra trƣớc
* Trật trung tâm: hõm khớp xƣơng chậu vỡ, chỏm lún sâu vào đáy hõm.
+ Theo độ nặng:
* Độ 1: Trật đơn thuần, hõm khớp lành tính
* Độ 2: Hõm khớp sứt hay vỡ mảnh nhỏ, còn vững
* Độ 3: Hõm khớp vỡ miếng to, nắn vào dễ, khớp không vững, dễ bật ra
lại
* Độ 4: Trật kèm gãy chỏm hay gãy cổ xƣơng đùi
Về điều trị chấn thƣơng: Cần nắn càng sớm càng tốt. Hầu hết nắn kín cần
nắn ngay trƣớc khi điều trị các tổn thƣơng khác.Cần nắn vào sớm trƣớc 12 giờ.
Nêú nắn không đạt thì mổ đặt lại khớp, hoặc trong trƣờng hợp bệnh nhân đến
muộn, trật quá 21 ngày, sẹo xơ chắc cần mổ đặt lại khớp. Gãy chỏm hay gãy cổ
xƣơng đùi, mổ kết hợp xƣơng.
Trong trƣờng hợp vỡ hõm khớp,trật khớp háng trung tâm:
Điều trị bảo tồn khi:
- Gãy hõm khớp không di lệch hay lệch ít
143
- Gãy lệch ở nơi ít quan trọng
- Có bệnh nội khoa cần điểu trị
- Có vết thƣơng nhiễm trùng nơi dự kiến mổ.
- Ngƣời già loãng xƣơng.
- Gãy hõm khớp, chỏm bị chồi vào tiểu khung mức độ nhẹ
Điều trị phẫu thuật khi:
- Nắn chỉnh hình thất bại, đƣờng gãy qua khớp còn di lệch
- Có mảnh kẹt vào khe khớp
- Có nhiều thƣơng tổn cần cho dậy sớm
- Chỏm lệch vào sâu trong xƣơng chậu: phẫu thuật đặt laị khớp và vis ổ
cối.
II. CHẨN ĐOÁN
1. Các công việc chẩn đoán
1.1. Hỏi bệnh
Ngƣời bệnh trật khớp háng đau dữ dội trong khớp và mất vận động chủ
động. Các động tác thụ động rất hạn chế vì đau, động tác nhẹ nhàng không đau
cho ta phân biệt với gãy xƣơng, nhất là triệu chứng gõ dồn khẽ.
1.2. Khám lâm sàng: Bị trật khớp luôn có dấu hiệu kháng cự đàn hồi
(dấu hiệu lò xo), nói chung có các dấu hiệu:
+ Trật ra sau: đùi khép
+ Trật ra trƣớc: đùi dạng
+ Trật lên trên: đùi gấp nhẹ
+ Trật xuống dƣới: đùi gấp nhiều
Có kèm gãy cổ, gãy thân xƣơng đùi thì lâm sàng kém rõ
+ Liệt thần kinh hông to: tê bì gan bàn chân
+ Liệt thần kinh đùi: tê bì mặt trƣớc trong đùi
1.3. Chỉ định xét nghiệm cận lâm sàng:
- Chụp X quang thƣờng quy: X quang rất cần thiết để chẩn đoán và đánh
giá các tổn thƣơng của ổ cối kèm theo.
- Nếu có gãy xƣơng kèm theo nhƣ gãy ổ cối, xƣơng đùi, cần chụp CT cho
rõ để xác định có cần phẫu thuật hay không.
144
- Điện cơ đồ chẩn đoán tổn thƣơng thần kinh cơ xác định mức độ thƣơng tổn.
2. Chẩn đoán xác định
- X quang: hình ảnh trật khớp háng.
- Hình ảnh CT: xác định mức độ chấn thƣơng.
III. PHỤC HỒI CHỨC NĂNG VÀ ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc phục hồi chức năng và điều trị
- Bảo vệ phần mô sửa chữa, phòng tránh trật khớp háng tái phát
- Giảm đau, giảm viêm
- Chống huyết khối tĩnh mạch
- Khôi phục lại tầm vận động khớp háng
- Làm mạnh các nhóm cơ khớp háng, khung chậu, cơ mông
- Khôi phục lại dáng đi .
2. Các phƣơng pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng
2.1. PHCN sau nắn trật khớp háng
* Trong thời gian bất động:
-Sau khi nắn khớp háng : ngƣời bệnh đƣợc giữ bất động trên giƣờng sau
nắn 3 tuần.
- Tập thở để ngăn ngừa biến chứng phổi nhất là đối với ngƣời già
- Cử động bàn chân và cổ chân của chi đau để gia tăng tuần hoàn.
- Gồng cơ tứ đầu đùi, cơ ụ ngồi, cơ mông để duy trì lực cơ. Vận động cơ
lực có sức cản các chi còn lại.
* Sau thời gian bất động:
- Tiếp tục chƣơng trình PHCN nhƣ trên
- Chủ động trợ giúp cho các cử động của khớp háng để duy trị tầm vận
động: gấp, duỗi, dạng, áp, xoay trong và xoay ngoài bằng tay của KTV hoặc
bằng dây treo ròng rọc.
- Đối với cử động áp khớp hông và xoay trong, khi tập vận động KTV nên
tập ở vị thế trung tính 0 độ để tránh trật khớp háng trở lại.
- Vận động có lực kháng cho cơ tứ đầu và cơ ụ ngồi
- Thông thƣờng ngƣời bệnh đi không chống chân đau xuống đất từ 3 – 6
tuần, sau 6 tuần lễ, có thể cho ngƣời bệnh đi chịu sức nặng một phần.
145
2.2. PHCN sau phẫu thuật đặt lại khớp háng trật
* Giai đoạn 1: PHCN từ 0 - 6 tuần sau phẫu thuật:
- Mục tiêu:
+ Bảo vệ phần mô phẫu thuật
+ Tập vận động thụ động các khớp
+ Ngăn ngừa co cơ và dáng đi bất thƣờng
+ Giảm đau và chống viêm
- Các bài tập ban đầu:
+ Tập thụ động: trong tầm giới hạn, không đau, cho phép háng gấp 70 độ
và duỗi hoàn toàn.
+ Không đƣợc phép dạng chủ động
+ Xoay ngoài 70 độ khi háng gấp: 30 độ trong vòng 6 tuần
+ Xoay trong 70 độ khi háng duỗi 0 độ trong vòng 6 tuần
* Sau 6 tuần,
- Mục tiêu: tăng tầm vận động trong khoảng không đau
+ Day sẹo, xoa bóp nhóm cơ hamstring, tứ đùi, cơ cạnh sống
+ Đạp xe tại chỗ không lực cản
+ Co tĩnh cơ mông, cơ tứ đầu đùi…
+ Nằm nghiêng (thay đổi khi có đau lƣng)
* Giai đoạn 2: PHCN sau phẫu thuật 7 - 12 tuần
- Mục tiêu
+ Bảo vệ mô phẫu thuật
+ Phục hồi toàn bộ tầm vận động khớp háng
+ Phục hồi dáng đi bình thƣờng
+ Tiến hành tập khoẻ cơ háng, chậu, chi dƣới
+ Chú trọng tập khoẻ nhóm cơ mông giữa (không chịu trọng lƣợng)
- Các bài tập
+ Tăng cƣờng cơ lực nhẹ nhàng, phục hồi tầm vận động khớp.
+ Đạp xe đạp tại chỗ không kháng trở, thêm kháng trở vào khoảng 10 - 12
tuần
146
+ Nằm nghiêng, tập chủ động xoay trong, xoay ngoài, nằm nghiêng chống
khuỷu với tập ép cơ mông, duỗi háng
+ Nằm nghiêng, tập gấp háng trong khoảng 30 - 60 độ, dạng háng với
chân duỗi thẳng
+ Tập ở tƣ thế nằm, chống 2 chân nâng toàn bộ hông và cột sống lên (tập
làm cầu)
+ Tập thăng bằng: tập đứng thăng bằng 2 chân rồi 1 chân
+ Tập khoẻ cơ mông
+ Bƣớc lên dốc, cầu thang: 6 – 8 tuần
+ Tập đứng lên và ngồi xổm
+ Tập dạng, khép, duỗi, xoay trong, xoay ngoài khớp háng. Không ép
dạng khớp háng. Dừng khi đau
+ Tiếp tục tránh bất kỳ hoạt động co thắt cơ đai chậu
* Giai đoạn 3: PHCN sau phẫu thuật 13 - 16 tuần:
- Tiêu chuẩn cho sự tiến triển đến giai đoạn 3
+ Phục hồi toàn bộ tầm vận động khớp háng
+ Không đau khi cử động và đi lại, dáng đi bình thƣờng
+ Cơ lực gấp hang đạt 4/5
+ Cơ lực gấp, dạng, khép, xoay trong, xoay ngoài háng đạt 4/5
- Mục tiêu:
+ Phục hồi toàn bộ cơ lực và sức chịu đựng
+ Tăng cƣờng cơ lực cơ mông giữa với chịu trọng lƣợng
- Bài tập
+ Không tập máy đi bộ cho đến khi 16 tuần
+ Tập đạp xe đạp, đi bộ
+ Tập ngồi xổm bằng một chân
+ Tiếp tục các bài tập trong giai đoạn 2
* Giai đoạn 4: Sau phẫu thuật 16 – 18 tuần
Quay trở lại tập luyện thể thao khi không đau khớp háng, trở lại các hoạt
động hàng ngày.