PHƯƠNG PHÁP SÁNG TÁC TRONG TIẾN
TRÌNH VĂN CHƯƠNG
I. KHÁI NIỆM PHƯƠNG PHÁP SÁNG TÁC
1. Trong cuốn Văn chương dẫn luận (Pospelov)
Sự tái hiện một cách hiện thực và không hiện thực các tính cách xã hội,
chính nó là những nguyên tắc của sự phản ánh nghệ thuật đối với đời sống.
Những nguyên tắc ấy được các nhà nghiên cứu nghệ thuật Xô Viết ( những
năm 30 – 40 của thế kỷ XX) gọi là các phương pháp nghệ thuật hay phương
pháp sáng tác.
2. Trong Từ điển thuật ngữ văn học
PPST là hệ thống các nguyên tắc tư tưởng – nghệ thuật chi phối toàn bộ
quá trình hoạt động sáng tạo để xây dựng nên tác phẩm nghệ thuật mà trước
hết là biến đổi nội dung cuộc sống thành nội dung nghệ thuật và cùng với nội
dung, chi phối sự sáng tạo hình thức tác phẩm
Chú ý tới nguyên tắc tư tưởng nghệ thuật chi phối sáng tác ng nghệ sĩ,
hình thức khám phá nhân vật, nội dung tác phẩm
3. Theo các giáo trình Lý luận văn học
PPST là hệ thống những nguyên tắc tư tưởng – nghệ thuật, thống nhất
trong nhận thức và hoạt động sáng tạo của hàng loạt nghệ sĩ. Nó bắt nguồn từ
một thế giới quan nhất định, tồn tại và phát triển trong những điều kiện lịch sử
- xã hội cụ thể, làm cơ sở có tính qui luật cho sự khai thác nghệ thuật đối với
hiện thực bằng một kiểu cấu trúc các hình tượng và nhân vật. PPST là cái có
tính tất yếu nên tồn tại vừa có tính tự phát lại vừa có tính tự giác trong mỗi tác
phẩm nghệ thuật cụ thể
Chú ý tới: lý tưởng XH thẩm mỹ thể hiện xuyên suốt trong sáng tác
Nhấn mạnh cách phám phá khai thác số phận nhân vật
NT xây dựng hình tượng và NV NTN
II. PPST VÀ PHONG CÁCH
1. Khái niệm Phong cách
- Cuốn Văn chương dẫn luận: Phong cách là sự thống nhất thẩm mĩ tất cả
các chỉ tiết hình tượng – biểu cảm của hình thức tác phẩm mà phù hợp với nội
dung của nó.
-Cuốn Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát triển nghệ thuật
Phong cách cần phải định nghĩa như thủ pháp biểu hiện cách khai thác hình
tượng đối với đời sống, như thủ pháp thuyết phục và thu hút độc gia.
Cụ thể, tác giả phân chia phong cách nghệ thuật ra thành 5 nhân tố qui
định, 3 yếu tố tạo thành hình thức tác phẩm và 7 yếu tố biểu hiện của
phong cách. ( kết cấu, biện pháp Nt và lời văn nghệ thuật là 3 yếu tố tạo
thành)
Để khẳng định phong cách sáng tác của nhà văn : phải thông qua định hình,
quá trình sáng tác mang tính ổn định
2. So sánh PPST và phong cách
Phong cách sáng tác Phong cách
- PPST là cái chủ yếu có tính nội
dung và thuộc về nội dung
- PC là khái niệm chủ yếu thuộc
về hình thức
- PPST gắn bó nhiều hơn với tính
khách quan lịch sử
PC gắn bỏ nhiều hơn với mặt
sáng tạo chủ quan của cá nhân
nghệ sĩ
PPST là cái vốn có cho mỗi sáng
tác
- PC là cái nghệ sĩ phải phấn đấu
mới có ( phải có tài năng)
PPST là cơ sở tư tưởng nghệ
thuật của cả một phong trào sáng
tác ( cái chung của thời đại sáng
tác)
PC là tài năng sáng tạo, là thành
tích nghệ thuật cá nhân
- Mối liên hệ PPST và PCNTCN
+ PPST có thể làm nghệ thuật nghèo nàn đi về PCCN nhưng cũng có
thể làm đua nở
Vd: PPST cổ điển: nghèo nàn về sáng tác và các thể văn => Không có phong
cách
+ PPST Lãng mạn: Đã làm đua nở về các thể loại văn => Tạo ra được
nhiều PCNTCN
II. PPST và Trào lưu văn học
1. Khái niệm Trào lưu văn học
Trào lưu văn học là một hiện tượng có tính chất lịch sử. Đó là một
phong trào sáng tác tập hợp những tác giả, tác phẩm gần gũi nhau về cảm
hứng, tư tưởng, nguyên tắc miêu tả hiện thực, tạo thành “ một dòng sông lớn”
có bề thế trong đời sống văn học của một dân tộc hoặc một thời đại.
Theo Từ điển thuật ngữ văn học: Trào lưu văn học được hiểu là hiện
tượng lịch sử gắn liền với sự vận động mạnh mẽ của quá trình văn học nhằm
khắc phục những mâu thuẫn nội tại để đưa văn học phát triển sang một giai
đoạn mới hoặc theo một hướng nhất định nào đó,
Nói đến trào lưu văn học là nói đến:
+ PPST với các nhà văn + tác phẩm văn học
+ Có một tổ chức trung tâm: Nêu cương lĩnh lý luận – đề ra yêu cầu sáng tác
hoặc tổng kết kinh nghiệm sáng tác
+ Có nguyên tắc tư tưởng nghệ thuật
2. Mối quan hệ giữa PPST và trào lưu văn học
PPST là linh hồn của tổ chức trào lưu, đóng vai trò tôn chỉ, mục đích,
cương lĩnh sáng tác.
Trào lưu văn học thực hiện tôn chỉ, mục đích sáng tác được đề ra ở
từng PPST
Trào lưu VH là tổ chức hiệp hội mà nhà văn phải tuân theo cương lĩnh,
tôn chỉ
III. PPST và Kiểu sáng tác
1. . Khái niệm Kiểu sáng tác
Kiểu sáng tác là kiểu tư duy nghệ thuật hoặc có khuynh hướng muốn
tái hiện trung thực hiện thực hoặc cũng có khuynh hướng muốn tái tạo
hiện thực theo lý tưởng
2. Phân biệt PPST với kiểu sáng tác
+ Có nhiều PPST ứng với từng thời kỳ
+ Chỉ có 2 kiểu sáng tác: Hiện thực và lãng mạn
+ Kiểu sáng tác là nguyên tắc tư duy nghệ thuật
+ PPST là nguyên tắc tư tưởng nghệ thuật
+ Kiểu sáng tác không gắn với điều kiện lịch sử xã hội
+ PPST gắn với điều kiện lịch sử xã hội, phụ thuộc vào thế giới quan của nhà
văn
V: Mối quan hệ giữa PPST với trào lưu sáng tác
1. Khái niệm Loại thể văn học
- Loại thể văn học là khái niệm chỉ hình thức tồn tại cụ thể của tác phẩm văn
học với những đặc điểm lặp lại tương đối ổn định trong tiến trình lịch sử về
các mặt: hình tượng ngôn ngữ, bố cục, thể thức, dung lượng. Thể loại không
chỉ có đặc trưng hình thức mà còn có đặc trưng về nội dung
- Từ điển thuật ngữ văn học: Thể loại văn học được định nghĩa là dạng thức
của tác phẩm văn học, được hình thành và tồn tại tương đối ổn định trong quá
trình phát triển lịch sử của văn học, thể hiện ở sự giống nhau về cách thức tổ
chức tác phẩm, về đặc điểm của các loại hiện tượng đời sống được miêu tả và
về tính chất của mối quan hệ của nhà văn đối với các hiện tượng đời sống ấy.
2. Mối quan hệ giữa PPST và thể loại văn học
PPST cũng ảnh hưởng đến từng thể loại văn học, Đóng vai trò quyết định, chi
phối. Còn các thể loại văn học lại chịu sự tác động của PPST.
VD: Do đặc điểm của của các nguyên tắc sáng tác nên ở CN cổ điển chỉ có
thể loại kịch phát triển và có nhiều thành tựu
CNLM: cả 3 loại văn: thơ, kịch, tự sự đều phát triển
VI. PPST và Nhân vật trung tâm
1. Khái niệm
Nhân vật trung tâm là nhân vật chính xuyên suốt tác phẩm từ đầu đến cuối về
mặt ý nghĩa. Đó là nơi qui tụ các mối mâu thuẫn của tác phẩm, là nơi để tác giả thể
hiện vấn đề trung tâm của tác phẩm
2. Mối quan hệ giữa PPST và nhân vật trung tâm
+ Giữa PPST và nhân vật trung tâm có mối quan hệ chặt chẽ
+ Do sự thay đổi về lý tưởng XH – TM của nghệ sĩ nên mỗi PPST đều có một
nhân vật trung tâm
+ PPST Hy Lạp cổ đại : nhân vật trung tâm là các vị thần, bán thần
+ PPST Phục hưng: nhân vật trung tâm thường là con người “khổng lồ" về tài
năng trí tuệ...