Cảnh quê và tình quê trong tập thơ Mưa nguồn của Bùi Giáng từ góc nhìn cổ mẫu

Bài viết này khám phá cảnh quê và tình quê trong tập thơ Mưa nguồn của nhà thơ Bùi Giáng từ góc nhìn cổ mẫu, một khía cạnh nghiên cứu còn bỏ ngỏ. Nghiên cứu tập trung làm rõ cách hồn quê Việt Nam, đặc biệt là miền Trung, hiện lên vừa thân quen vừa khác biệt trong tác phẩm, qua đó góp phần làm sáng tỏ đặc điểm nghệ thuật độc đáo của Bùi Giáng.

Bài viết này hướng đến độc giả quan tâm đến văn học Việt Nam, đặc biệt là thơ Bùi Giáng, cũng như các nhà nghiên cứu văn học muốn tìm hiểu sâu hơn về phê bình cổ mẫu và ứng dụng nó trong phân tích tác phẩm. Nó cũng nhằm bổ sung nguồn tài liệu tham khảo và mở rộng cách tiếp cận văn học từ góc độ văn hóa và tâm linh.

Bài viết chuyên sâu này phân tích cảnh quê và tình quê được thể hiện trong tập thơ Mưa nguồn (1962) của Bùi Giáng (1926-1998), một nhà thơ, dịch giả và nhà nghiên cứu văn học lớn của Việt Nam. Trọng tâm của nghiên cứu là áp dụng phương pháp phê bình cổ mẫu, một cách tiếp cận còn ít được khai thác đối với tác phẩm này, nhằm làm nổi bật phong cách thơ độc đáo của Bùi Giáng. Tập thơ Mưa nguồn khắc họa hồn quê Việt Nam, đặc biệt là miền Trung, với sự kết hợp giữa nét thân quen (do cảnh quê, tình quê luôn hiện diện trong tâm thức con người) và nét khác biệt (do cảm hứng thẩm mỹ của Bùi Giáng hướng về vẻ đẹp nguyên sơ của thiên nhiên và con người mộc mạc).

Nghiên cứu này không chỉ lấp đầy khoảng trống trong lĩnh vực phê bình thơ Bùi Giáng mà còn mở rộng khả năng tiếp cận văn học từ chiều sâu văn hóa và tâm linh nhân loại, giúp độc giả nhận diện các biểu tượng kết nối với vô thức tập thể và ký ức văn hóa chung. Phương pháp chính là phê bình cổ mẫu, dựa trên khái niệm archetype của C.G. Jung, coi cổ mẫu là những hình thức nguyên thủy, bẩm sinh, di truyền, phổ quát và bền vững, mang tính biểu tượng khởi đầu. Bài viết đã khảo sát và chỉ ra sự hiện diện phong phú của các cổ mẫu trong Mưa nguồn, bao gồm các cổ mẫu về mùa (đặc biệt là mùa xuân), hiện tượng tự nhiên (như nước, mưa, sương), và các cổ mẫu xã hội như người nữ và mộng.

Cảnh quê trong Mưa nguồn được miêu tả là những vùng thôn quê, hẻo lánh, núi rừng, mang vẻ đẹp bình dị, nguyên sơ, hòa mình với tự nhiên. Tên tập thơ 'Mưa nguồn' gợi lên sự hoài vọng về nguồn cội. Các cổ mẫu nước (biển, sông, suối, mưa, sương) được phân tích như những biểu tượng mạnh mẽ của sự thanh tẩy, tái sinh và nguồn cội, mang lại sự thư thái và giúp con người tìm về trạng thái nguyên sơ, trong trẻo. Cổ mẫu mùa xuân được nhấn mạnh là biểu tượng của sự khởi đầu, tinh khôi, tuổi trẻ, niềm tin và hy vọng, đồng thời gắn liền với ký ức quê nhà và tuổi thơ.

Tình quê trong tập thơ Mưa nguồn chủ yếu là tình cảm gắn bó, say đắm của nhân vật trữ tình với cảnh quê, không chỉ dừng lại ở tình làng nghĩa xóm mà còn là ký ức sâu sắc và chỗ dựa tinh thần vững chắc. Nhân vật trữ tình luôn hoài vọng về chốn thôn quê bình yên, tuổi thơ, tuổi xanh, tình bạn và tình yêu trong sáng. Bài viết cũng khám phá cổ mẫu người nữ (anima) theo quan điểm của C.G. Jung, coi đây là biểu tượng của sự chở che, tình yêu, hạnh phúc và sự liên hệ với vô thức, thường xuất hiện dưới hình ảnh cô gái tuổi thơ, thanh xuân, hồn nhiên, góp phần làm phong phú thêm ý nghĩa của tình quê trong thơ Bùi Giáng.