VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
PHẠM VĂN TÙNG
QUAN HỆ LAO ĐỘNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP
CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
(Nghiên cứu trường hợp tại Khu công nghiệp Thăng Long, Hà Nội)
Ngành: Xã hội học
Mã số: 9 31 03 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN XUÂN MAI
HÀ NỘI - 2023
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Phạm Văn Tùng
LỜI CẢM ƠN
- Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, lãnh đạo các Phòng, Ban chuyên
môn của Học viện Khoa học xã hội nói chung, Khoa Xã hội học thuộc Học viện nói
riêng luôn quan tâm, tạo điều kiện giúp đỡ tôi học tập, nghiên cứu tại Học viện.
- Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Xuân Mai, người Thày đã
tận tâm, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, định hướng cho tôi trong suốt quá
trình thực hiện luận án này.
- Tôi xinh trân trọng cảm ơn Thường trực Đoàn Chủ tịch, lãnh đạo các ban, đơn
vị trực thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã quan tâm, tạo điều kiện về thời
gian để tôi yên tâm học tập, công tác.
- Tôi cũng trân trọng cảm ơn sâu sắc đến chính quyền, ban ngành, đoàn thể và
nhân dân các địa phương nơi tôi tiến hành khảo sát, Ban Thường vụ Công đoàn các
Khu công nghiệp, Khu chế xuất thành phố Hà Nội, người sử dụng lao động, người lao
động, cán bộ Công đoàn cơ sở trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại
Khu công nghiệp Thăng Long, Hà Nội đã giúp đỡ tôi khảo sát thực tế.
- Tôi xin chân thành cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp và các thành viên trong
gia đình luôn ủng hộ, động viên, khích lệ tôi thực hiện luận án này.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Phạm Văn Tùng
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ QUAN HỆ LAO
ĐỘNG CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM ........... 12
1.1. Nghiên cứu về quan hệ lao động tại mội số quốc gia trên thế giới ........................ 12
1.2. Nghiên cứu về quan hệ lao động tại Việt Nam ...................................................... 22
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 25
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUAN HỆ LAO ĐỘNG
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................................................................... 27
2.1. Quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước và vai trò của tổ chức
Công đoàn về xây dựng quan hệ lao động trong các doanh nghiệp có vốn đầu
tư nước ngoài ở Việt Nam ........................................................................................... 27
2.1.1. Quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước ............................................. 27
2.1.2. Vai trò của tổ chức công đoàn ....................................................................... 30
2.2. Một số khái niệm có liên quan ............................................................................. 31
2.2.1. Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài....................................................... 31
2.2.2. Quan hệ lao động trong doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài................. 33
2.2.3. Người lao động, Người sử dụng lao động và tổ chức Công đoàn trong doanh
nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ............................................................................ 35
2.2.4. Hợp đồng lao động, thương lượng, ký kết thoả ước lao động tập thể ........... 40
2.2.5. Đối thoại tại nơi làm việc, tranh chấp lao động ............................................ 42
2.2.6. Tiền lương, tiền thưởng, phụ cấp và phúc lợi xã hội .................................... 44
2.2.7. Hài hoà, ổn định, tiến bộ và các chỉ số đánh giá cơ bản về quan hệ lao động
trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài .................................................. 47
2.3. Một số lý thuyết vận dụng vào nghiên cứu......................................................... 49
2.3.1. Lý thuyết xung đột ........................................................................................ 49
2.3.2. Lý thuyết cấu trúc chức năng ........................................................................ 52
2.3.3. Lý thuyết lựa chọn hợp lý ............................................................................. 54
2.4. Khái quát chung về địa bàn nghiên cứu ............................................................. 58
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 60
Chương 3: THỰC TRẠNG QUAN HỆ LAO ĐỘNG TRONG CÁC DOANH
NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI KHU CÔNG NGHIỆP
THĂNG LONG, HÀ NỘI ........................................................................................... 62
3.1. Quan hệ lao động trong lĩnh vực tuyển dụng và ký kết hợp đồng lao động
tại doanh nghiệp .......................................................................................................... 62
3.1.1. Tuyển dụng lao động ..................................................................................... 62
3.1.2. Ký kết hợp đồng lao động ............................................................................. 65
3.2. Quan hệ lao động trong lĩnh vực việc làm, thời gian làm việc và thời giờ
nghỉ ngơi của người lao động tại các doanh nghiệp ................................................. 75
3.2.1. Về việc làm của người lao động .................................................................... 75
3.2.2. Thời gian làm việc, thời giờ nghỉ ngơi .......................................................... 79
3.3. Quan hệ lao động trong lĩnh vực tiền lương, tiền thưởng và thực hiện các
chế độ chính sách bảo hiểm xã hội tại doanh nghiệp ............................................... 83
3.3.1. Tiền lương, tiền thưởng cho người lao động ................................................. 83
3.3.2. Chính sách bảo hiểm xã hội cho người lao động .......................................... 90
3.4. Quan hệ lao động trong lĩnh vực đối thoại, thương lượng và ký kết thoả
ước lao động tập thể .................................................................................................... 94
3.4.1. Đối thoại tại nơi làm việc .............................................................................. 94
3.4.2. Thương lượng và ký kết thoả ước lao động tập thể ...................................... 99
3.5. Quan hệ lao động trong lĩnh vực bảo đảm môi trường, điều kiện làm việc
và giải quyết tranh chấp lao động tại doanh nghiệp .............................................. 102
3.5.1. Môi trường, điều kiện làm việc của người lao động ................................... 102
3.5.2. Giải quyết tranh chấp lao động ................................................................... 106
3.6. Một số chỉ báo đánh giá cơ bản về quan hệ lao động tại doanh nghiệp có vốn
đầu tư nước ngoài trong khu công nghiệp Thăng Long, Hà Nội................................. 110
3.6.1. Sự thoả mãn về nhu cầu việc làm của người lao động ................................ 110
3.6.2. Sự thoả mãn về động cơ kinh tế của người lao động .................................. 112
3.6.3. Sự thỏa mãn về nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tinh thần ............................... 114
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 116