1
SỞ GIÁO DỤC – ĐÀO TẠO SÓC TRĂNG
TRƯỜNG THPT TRẦN VĂN BẢY
----------------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
®Ò tµi
: "
MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC HỆ
THỐNG HÓA CÁC BÀI TẬP DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ"
Giáo Viên
:
Trịnh Hoàng Nam
Sóc Trăng, Tháng 04 năm 2015
2
NĂM HỌC: 2014 – 2015
MỤC LỤC
Nội Dung Trang
Phần I. Đặt vấn đề
1. Lí do chọn đề tài
2. Mục tiêu nghiên cứu
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
4. Đối tượng nghiên cứu
5. Phương pháp nghiên cứu
6. Tính mới của đề tài
4
4
5
5
5
6
6
Phần II. Giải quyết vấn đề 7
A. Cơ sở của phương pháp giải một số dạng bài tập phần di truyền học
quần thể
7
B. Các dạng thường gặp 7
Dạng 1: Cách tính tần số các len, tần số kiểu gen và xác định cấu trúc di
truyền của các loại quần thể.
I. Xét 1 gen gồm 2 alen trên NST thường
1. Cách xác định tần số alen, tần số kiểu gen và cấu trúc di truyền của quần
thể
2. Cấu trúc di truyền của các loại quần thể
2.1. Cấu trúc di truyền của quần thể tự phối (nội phối)
2.2 Cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối
II. Xét gen đa alen nằm trên NST thường
III. Tìm số kiểu gen tối đa của quần thể.
IV. Tìm số cá thể trong quần thể.
V. Bài toán xác suất trong di truyền học quần thể
VI. Xét gen trên NST giới tính
1. Xét gen trên NST giới tính X (Không có alen tương ứng trên Y)
7
7
8
9
12
16
19
19
26
29
29
3
2. Xét gen trên NST giới tính Y (Không có alen tương ứng trên X)
3. Xét gen nằm trên vùng tương đồng của NST X và Y
29
30
Dạng 2: Sự cân bằng di truyền của quần thể khi có sự khác nhau về tần
số alen ở các phần đực và cái.
31
Dạng 3: Sự thay đổi tần số các alen của quần thể dưới áp lực của quá
trình CLTN
1. Sự thay đổi tần số các alen của quần thể dưới áp lực của quá trình đột biến
2. Sự thay đổi tần số các alen của quần thể nếu có di nhập gen
3. Sự thay đổi tần số các alen của quần thể dưới áp lực của quá trình CLTN
33
25
34
35
C. kiểm chứng - so sánh 37
Phần III. Kết luận 38
4
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Sinh học vốn là môn khoa học có tính ứng dụng ở hầu hết trong các lĩnh vực đời
sống xã hội, cũng như trong sản xuất. Trường THPT Trần Văn Bảy là một huyện vùng
sâu của Tỉnh Sóc Trăng có nhiều học sinh thuộc dân tộc thiểu số. Tuy có bề dày về
thành tích đặc biệt là môn sinh học, nhưng bên cạnh học sinh khá giỏi thì còn rất nhiều
học sinh yếu kém. Năm học 2014 – 2015 là năm đầu tiên áp dụng cách thi mới là sáp
nhập hai kì thi thành một (tốt nghiệp + đại học) theo tư tưởng học sinh, học yếu cũng
đậu tốt nghiệp nên việc học của học sinh còn lơ là chưa ra hết sức học tập. Hiện nay
song song với việc gi¶ng d¹y lý thuyÕt th× viÖc rÌn cho häc sinh kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp lµ
nhiÖm vô v« cïng quan träng. Lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh cã kü n¨ng gi¶i bµi tËp sinh
häc lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y. Khã kh¨n lín nhÊt ë bé m«n
sinh häc ®ã lµ bài tập chỉ tập trung ở lớp 12 và tiÕt bài tập , tiết ôn tập thì rÊt Ýt (1 ®Õn
2 tiÕt trªn 1 häc k×) trong khi lîng kiÕn thøc lÝ thuyÕt ë mçi tiÕt häc l¹i qu¸ nÆng chỉ
có 1.5 tiết trên tuần mà kì thi này kiến thức rất nặng, làm thế nào để các em trung bình,
yếu lấy được 5 điểm đây củng là trăn trở đối với các thầy cô dạy 12. Đa số học sinh ở
vùng sâu nên rất yếu, häc sinh kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ tæng hîp kiÕn thøc, do
®ã viÖc gi¶i bµi tËp cßn nhiÒu lóng tóng, ®Æc biÖt lµ viÖc gi¶i bµi tËp liªn quan ®Õn di
truyền học quần thể
Việc lựa chọn phương pháp thích hợp để giải bài tập lại càng có ý nghĩa quan trọng
hơn. Mỗi bài tập có thể có nhiều phương pháp giải khác nhau cũng như có những dạng
bài tập có những phương pháp giải đặc trưng. Nếu biết lựa chọn phương pháp hợp lý
và nắm vững các dạng bài tập cơ bản thường gặp, sẽ giúp học sinh nắm vững hơn bản
chất của các hiện tượng, cơ chế sinh học.
Qua quá trình giảng dạy đại trà, qua dạy bỗi dưỡng học sinh ôn thi Đại học, bồi
dưỡng học sinh giỏi nhiều năm và việc tham khảo nhiều tài liệu, tôi đã tích luỹ được
một số dạng bài tập và một số phương pháp giải bài tập sinh học. Việc hệ thống hóa
các bài tập di truyền học quần thể trên cơ sở đưa ra công thức giải quyết các bài tập
một cách ngắn gọn dễ hiểu, chuẩn bị tốt cho kỳ thi TNTHQG. Trong trường hợp này,
5
việc nắm được các dạng bài tập và các công thức tổng quát thì học sinh sẽ có phương
pháp giải hợp lí, tiết kiệm được rất nhiều thời gian. Một số tác giả khác cũng đã đề cập
đến cách làm này trong một số tài liệu tham khảo. Tuy nhiên, ở đó cũng mới chỉ dừng
lại ở việc giải một số bài tập đơn lẻ mà chưa có tính khái quát, chưa có tính đa dạng về
các dạng bài tập và chưa có tính hệ thống.
Chính vì vậy, tôi viết đề tài này nhằm hệ thống hóa lại các bài tập di truyền học
quần thể vận dụng các công thức để giải một số dạng bài tập sinh học phần di truyền
học quần thể. Thông qua đó tôi muốn giới thiệu với các thầy cô giáo và học sinh một
số phương pháp giải bài tập sinh học rất có hiệu quả. Vận dụng được phương pháp và
các dạng bài tập này sẽ giúp cho quá trình giảng dạy và học tập phần di truyền học
quần thể được thuận lợi hơn rất nhiều.
Trong tổ chức giảng dạy ở một số lớp, đánh giá việc vận dụng, áp dụng phương
pháp và các công thức này, so sánh kết quả làm bài với một số lớp khác không được
giới thiệu hệ thống hóa các bài tập di truyền học quần thể trong học tập. Trên cơ sở kết
quả thu được, đánh giá được ưu điểm và khái quát thành phương pháp chung cho một
số dạng bài tập sinh học phần kiến thức này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề xuất việc ứng dụng đề tài “hệ thống hóa các bài tập di truyền học quần thể” giải
một số bài tập sinh học ở bậc THPT - giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá
trình dạy – học.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Công thức di truyền học quần thể
- Cơ sở sinh học.
- Một số dạng bài tập ứng dụng.
4. Đối tượng nghiên cứu
- Đề tài áp dụng đối với học sinh lớp 12 trong các giờ bài tập, ôn thi học sinh giỏi,
đặc biệt ôn thi tốt nghiệp trung học quốc gia
- Nghiên cứu một số công thức về di truyền học quần thể vµ viÖc øng dông gi¶i mét
sè bµi tËp sinh häc phæ th«ng.
5. Phương pháp nghiên cứu
