Sáng kiến kinh nghiệm: Phối hợp sử dụng sơ đồ tư duy với hoạt động nhóm, thảo luận và rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân trong dạy, học môn Sinh học và Công nghệ

5<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài:<br /> Bước vào giai đoạn mới của cách mạng, giai đoạn đẩy mạnh sự nghiệp công<br /> nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; và, để đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế, đòi hỏi<br /> sự nghiệp giáo dục Việt Nam cũng ngày càng phát triển. Để phát triển giáo dục<br /> trước hết phải nâng cao chất lượng giáo dục, trong đó đổi mới phương pháp dạy và<br /> phương pháp học là một trong những con đường quan trọng và công cụ thiết yếu.<br /> Bên cạnh các phương pháp dạy học truyền thống được sử dụng ở các nhà trường<br /> trung học cơ sở (THCS) và trung học phổ thông (THPT), có nhiều trường đã và<br /> đang kết hợp sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.<br /> Môn Sinh học và Công nghệ (SH & CN) là một trong những môn học quan<br /> trọng trong hệ thống kiến thức của học sinh phổ thông, và là môn học đặc thù có thể<br /> sử dụng kết hợp các phương pháp để nâng cao chất lượng dạy của giáo viên và chất<br /> lượng học của học sinh. Những năm qua, thực hiện chỉ đạo của Sở Giáo dục và<br /> Đào tạo tỉnh Đắk Lắk, đội ngũ giáo viên Trường Phổ thông Dân tộc nội trú<br /> (PTDTNT) Tây Nguyên đã từng bước áp dụng phương pháp dạy học bằng sơ<br /> đồ tư duy (mind map) vào một số môn như Sinh học, Công nghệ, Vật lý..., và<br /> đã thu được những kết quả khả quan. Nhưng vấn đề đặt ra là làm sao giúp học<br /> sinh đang quen với cách dạy học theo phương pháp truyền thống, chuyển sang<br /> học theo phương pháp sử dụng bản đồ tư duy một cách hiệu quả nhất ? Giáo<br /> viên cần lựa chọn các phương pháp nào để khi phối hợp các phương pháp với<br /> nhau sẽ tạo được hiệu quả cao ?<br /> Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài Phối hợp sử dụng sơ đồ tư duy với hoạt<br /> động nhóm, thảo luận và rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân trong dạy,<br /> học môn SH & CN sẽ góp phần tham gia giải đáp các câu hỏi trên, và có ý<br /> nghĩa cấp thiết đối với Trường PTDTNT Tây Nguyên.<br /> 2. Mục đích nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu đề xuất nội dung biện pháp sử dụng sơ đồ tư duy (SĐTD) kết hợp<br /> với các hoạt động nhóm, thảo luận, rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân, góp<br /> phần chuyển tiếp từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp dạy học<br /> <br /> 6<br /> tích cực, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn SH & CN ở Trường<br /> PTDTNT Tây Nguyên.<br /> 3. Nhiệm vụ nghiên cứu:<br /> - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng sử dụng SĐTD kết hợp hoạt động<br /> nhóm, thảo luận, rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân trong dạy, học môn SH &<br /> CN ở Trường PTDTNT Tây Nguyên.<br /> - Đề xuất và trình bày nội dung biện pháp sử dụng SĐTD kết hợp hoạt động<br /> nhóm, thảo luận, rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân trong dạy và học môn SH<br /> & CN ở Trường PTDTNT Tây Nguyên<br /> 4. Đối tƣợng nghiên cứu:<br /> Hoạt động dạy, học môn SH & CN của Trường THCS và THPT.<br /> 5. Phạm vi nghiên cứu:<br /> Hoạt động dạy học môn Sinh học khối THCS và THPT, môn Công nghệ khối<br /> lớp 10, sử dụng SĐTD kết hợp hoạt động nhóm, thảo luận và rèn luyện kỹ năng báo<br /> cáo của cá nhân ở Trường PTDTNT Tây Nguyên.<br /> 6. Phƣơng pháp nghiên cứu:<br /> Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí<br /> Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam; sáng kiến được nghiên cứu và vận<br /> dụng các phương pháp lô-gic, phân tích-tổng hợp, thống kê, so sánh và phương<br /> pháp chuyên gia.<br /> 7. Đóng góp khoa học:<br /> Kết quả sáng kiến giúp giáo viên và học sinh chuyển từ phương pháp học<br /> truyền thống sang phương pháp dạy học bằng SĐTD kết hợp với phương pháp<br /> lấy học sinh làm trung tâm; rèn luyện cho học sinh kỹ năng thuyết trình và tự<br /> nghiên cứu một cách hiệu quả. Có thể áp dụng đối với lớp có chất lượng học<br /> sinh không đồng đều, áp dụng được cho nhiều môn học.<br /> Sáng kiến có thể được các trường THCS và THPT khác nghiên cứu và vận<br /> dụng phù hợp trong dạy học các đối tượng tương ứng.<br /> 8. Kết cấu của đề tài (sáng kiến):<br /> Gồm mở đầu, hai phần, kết luận, tài liệu tham khảo.<br /> <br /> 7<br /> Phần 1<br /> CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ THỰC TRẠNG PHỐI HỢP SỬ DỤNG SƠ ĐỒ<br /> TƢ DUY VỚI HOẠT ĐỘNG NHÓM, THẢO LUẬN, RÈN LUYỆN KỸ<br /> NĂNG BÁO CÁO CỦA CÁ NHÂN TRONG DẠY, HỌC MÔN SINH<br /> HỌC-CÔNG NGHỆ Ở TRƢỜNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TÂY NGUYÊN<br /> 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy<br /> học ở bậc phổ thông cơ sở và phổ thông trung học<br /> Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý<br /> tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức… bằng cách kết hợp<br /> việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy<br /> tích cực. Tác giả của SĐTD là Tony Buzan, ông là người đã thúc đẩy làn sóng<br /> cách mạng học tập bùng nổ tại nhiều nước trên thế giới và khu vực, trong đó<br /> có Việt Nam. Có thể nói, SĐTD là con đường dẫn học sinh đến với phương<br /> pháp “học cách học”.<br /> Ở Việt Nam, từ năm 2010, phương pháp dạy học tích cực bằng SĐTD đã<br /> được triển khai thí điểm tại 355 trường trên toàn quốc. Trong dịp hè 2011, để<br /> chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc tiến hành giảm tải nội dung dạy học<br /> ở các nhà trường bậc phổ thông từ năm học 2011 -2012, phương pháp dạy học<br /> bằng SĐTD là 1 trong 5 chuyên đề dạy học tích cực đã được tập huấn cho hơn<br /> 4.000 giáo viên cốt cán bậc THCS cả nước. Đây là một trong những phương<br /> án nhận được nhiều sự ủng hộ của học sinh cũng như cán bộ trong ngành giáo<br /> dục, đặc biệt là đội ngũ giáo viên.<br /> Tuy nhiên, việc chuyển đổi các dòng chữ dài và đơn điệu trong sách giáo<br /> khoa thành các bài học với những hình vẽ, đường cong sinh động và dễ hiểu<br /> không phải là vấn đề dễ dàng đối với giáo viên và học sinh hiện nay. Việc<br /> thay đổi cách nghĩ, cách học đối với các em học sinh là người dân tộc thiểu<br /> số, những học sinh cá biệt, hay các lớp học mà học sinh có mặt bằng nhận<br /> thức không đồng đều, lại càng khó khăn và phức tạp hơn. Bởi vì, từ lâu các<br /> em đã quen với việc chỉ cần ghi chép các nội dung mà thầy, cô truyền đạt, khi<br /> <br /> 8<br /> về nhà chỉ cần học thuộc lòng bài cũ, không cần hiểu sâu hay áp dụng vào<br /> thực tế, tất cả những điều đó đã ăn mòn trong cách học của các em bấy lâu<br /> nay, do vậy, việc vận dụng phương pháp SĐTD lại càng trở nên gian nan đối<br /> với giáo viên.<br /> Từ những vấn đề lý luận nêu trên, có thể khẳng định SĐTD là một công<br /> cụ hữu ích trong giảng dạy và học tập. Bằng phương pháp này, giáo viên và<br /> học sinh có thể trình bày ý tưởng và nội dung bài học một cách rõ ràng, sáng<br /> tạo, thông tin được tóm tắt cô đọng, đưa ra được nhiều ý tưởng mới… Trong<br /> đó, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, tổ chức, nhận xét, bổ sung và đánh giá<br /> trong tiết học; học sinh không phải ghi chép nhiều, thời gian của tiết học được<br /> dùng để thảo luận nghiên cứu và báo cáo; đồng thời học sinh được rèn luyện<br /> nhiều kỹ năng, tự tin viết và báo cáo trước tập thể, qua đó giúp các em vượt qua<br /> rào cản tự ti và dám thể hiện chính bản thân mình trước thầy, cô và các bạn<br /> trong lớp…<br /> Trong thực tế, qua thực hiện việc giảng dạy bằng phương pháp SĐTD<br /> trong một thời gian, có một số tác giả đã nghiên cứu và công bố các công<br /> trình nghiên cứu của mình trên lĩnh vực áp dụng SĐTD vào việc dạy và học,<br /> nhưng vấn đề đặt ra ở đây là người giáo viên phải làm gì để giúp các em làm<br /> quen với phương pháp học bằng SĐTD ? Làm sao phát huy được khả năng<br /> sáng tạo, tư duy logic giúp các em biết cách hoạt động nhóm, hoạt động cá<br /> nhân cho hiệu quả? Làm sao để học sinh thiết kế được SĐTD, biết cách báo<br /> cáo và trình bày ý tưởng của mình trước tập thể?<br /> Trong bối cảnh và thực trạng như vậy, là một giáo viên có nhiều năm<br /> thâm niên giảng dạy học sinh THCS và THPT, đã từng thử nghiệm phương<br /> pháp dạy học theo SĐTD, tôi nhận thấy việc đưa ra những giải pháp nhằm<br /> giúp thầy và trò chuyển đổi cách học từ phương pháp cũ sang phương pháp<br /> mới tích cực, phối hợp các phương pháp dạy học tích cực với nhau để tạo hiệu<br /> quả cao trong tiết học là rất cần thiết.<br /> <br /> 9<br /> 1.2. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp sơ đồ tƣ duy với hoạt động<br /> nhóm, thảo luận, rèn luyện kỹ năng báo cáo của cá nhân ở Trƣờng Phổ<br /> thông Dân tộc nội trú Tây Nguyên<br /> Được thành lập từ năm 2004, Trường PTDTNT Tây Nguyên luôn nhận<br /> được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo như Học viện Khoa học Quân sự - Bộ<br /> Quốc phòng, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Đắk Lắk... Nhà trường có một cơ<br /> sở dạy và học đáp ứng được nhu cầu của một trường nội trú, việc tiến hành<br /> sáng kiến kinh nghiệm này có những thuận lợi đáng kể.<br /> Học sinh của Trường có hai loại đối tượng: học sinh nội trú và học sinh<br /> bán trú. Học sinh nội trú được học 3 buổi trong ngày nên việc tìm hiểu hoàn<br /> cảnh, nắm bắt được khả năng tiếp thu bài của học sinh cũng như phát hiện ra<br /> những học sinh có năng khiếu rất thuận tiện. Các em có thời gian tự học bài<br /> vào buổi tối trên lớp nên việc chuẩn bị bài mới luôn đảm bảo. Bên cạnh đó<br /> Ban Giám hiệu luôn quan tâm, chỉ đạo kịp thời nên giáo viên có những ý<br /> tưởng mới hay những biện pháp dạy học mới mang tính sáng tạo sẽ được ủng<br /> hộ và triển khai vào thực tế.<br /> Bên cạnh những thuận lợi nói trên, khi thực hiện sáng kiến kinh nghiệm<br /> này tôi cũng gặp không ít những khó khăn ví dụ như phòng thí nghiệm và đồ<br /> dùng dạy học của môn Sinh học và môn Công nghệ còn thiếu thốn; học sinh<br /> là con em đồng bào dân tộc ít người, hay những học sinh cá biệt ở trường<br /> khác chuyển tới; mặt bằng kiến thức không đồng đều, các em quen với lối học<br /> thụ động; học sinh bán trú chỉ học hai buổi trong ngày, các em tự học ở nhà<br /> vào buổi tối nên giáo viên khó kiểm tra được việc tự học của các em; phần lớn<br /> gia đình phụ huynh học sinh ở xa Trường, có một số ít gia đình việc quan tâm<br /> tới con cái gửi học nội trú chưa được thường xuyên… Chính những khó khăn<br /> trên đã khiến tập thể giáo viên của Trường luôn mong muốn tìm ra biện pháp<br /> tốt nhất để giúp các em bù lấp những khoảng trống kiến thức ở lớp dưới, hỗ<br /> trợ để các em tiếp thu tốt chương trình đang học, từng bước nâng cao chất<br /> lượng đào tạo của Trường.<br /> <br />