DANH M C CÁC CH VI T T TỤ Ữ Ế Ắ
STT Vi t t tế ắ Vi t đy đế ầ ủ
1 BT Bài t pậ
2 BTST Bài t p sáng t oậ ạ
3 BTVL Bài t p v t líậ ậ
4 DHVL D y h c v t líạ ọ ậ
5 GV Giáo viên
6 HS H c sinhọ
7 PP Ph ng phápươ
8 PPDH Ph ng pháp d y h cươ ạ ọ
9 THPT Trung h c ph thôngọ ổ
M ĐUỞ Ầ
A. Lí do ch n đ tàiọ ề
M t trong nh ng m c tiêu c a giáo d c ph thông hi n nay là ộ ữ ụ ủ ụ ổ ệ phát tri n đc t duy, phát ể ượ ư huy tính
tích c c, t giác, ch đng, sáng t oự ự ủ ộ ạ m i HS. Đi u đó đc quy đnh ở ỗ ề ượ ị t i đi u 28 c a Lu t Giáo d c:ạ ề ủ ậ ụ
“Ph ng pháp giáo d c ph thông ph i phát huy tính tích c c, t giác, ch đng, sáng t o c a h c sinh;ươ ụ ổ ả ự ự ủ ộ ạ ủ ọ
phù h p v i đc đi m c a t ng l p h c, môn h c; b i d ng ph ng pháp t h c, kh năng làm vi cợ ớ ặ ể ủ ừ ớ ọ ọ ồ ưỡ ươ ự ọ ả ệ
theo nhóm; rèn luy n kĩ năng v n d ng ki n th c vào th c ti n...ệ ậ ụ ế ứ ự ễ
Lí lu n và th c ti n DH đu cho th y, ậ ự ễ ề ấ v i nh ng tính ch t và đc thù riêng, bai tâp sang tao có tác d ng ớ ữ ấ ặ ụ
không nh trong vi c phát huy năng l c vât ly, ch đng, sáng t o c a HS. Trong d y h c v t lý, BTST giúpỏ ệ ư ủ ộ ạ ủ ạ ọ ậ
HS có th phát hi n ra nh ng v n đ ngoài nh ng d ki n đ bài đã cho ...ể ệ ữ ấ ề ữ ữ ệ ề
Nh n th c đc t m quan tr ng và ý nghĩa c a vi c đi m i PPDH trong giai đo n hi n nay; căn cậ ứ ượ ầ ọ ủ ệ ổ ớ ạ ệ ứ
vào nh ng ch tr ng l n c a Đng, Nhà n c và c a Ngành v v n đ đi m i PPDH và kh năng c aữ ủ ươ ớ ủ ả ướ ủ ề ấ ề ổ ớ ả ủ
b n thân, v i mong mu n góp ph n nâng cao ch t l ng d y và h c môn VL, ả ớ ố ầ ấ ượ ạ ọ tac gia ch n đ tài: ọ ề “ B iồ
d ng năng l c v t lý h c sinh THPT thông qua vi c xây d ng, s d ng bài t p sáng t o”ưỡ ự ậ ọ ệ ự ử ụ ậ ạ
1. M c tiêu c a đ tài ụ ủ ề
- Làm rõ c s lí lu n c a vi c xây d ng va s dung BTST.ơ ở ậ ủ ệ ư ư
- Xác đnh đc quy trình xây d ng và v n d ng đ xây d ng đc h th ng BTST s d ng trongị ượ ự ậ ụ ể ự ượ ệ ố ử ụ
DH ch ng "ươ Đng l c h c ch t đi mộ ự ọ ấ ể " VL 10.
.2. Gi thuy t khoa h cả ế ọ
1
N u các gi h c thu c ch ng "Đng l c h c ch t đi m" VL 10 THPT s d ng h th ng BTST đãế ờ ọ ộ ươ ộ ự ọ ấ ể ử ụ ệ ố
đc xây d ng theo ti n trình DH đã đ xu t, thì s gop phân bôi d ng năng l c sang tao c a HS, góp ượ ự ế ề ấ ẽ ươ ư ủ
ph n nâng cao ch t l ng DHVL l p 10 THPT.ầ ấ ượ ớ
3. Nhi m v nghiên c u ệ ụ ứ
Đ đt đc nh ng m c tiêu đt ra, chúng tôi th c hi n các nhi m v sau:ể ạ ượ ữ ụ ặ ự ệ ệ ụ
- Nghiên c u ki n i dung ch ng trình VL 10 THPT.ứ ộ ươ
- Nghiên c u c s lí lu n c a vi c xây d ng h th ng BTST đ s d ng trong DH .ứ ơ ở ậ ủ ệ ự ệ ố ể ử ụ
- Đ xu t quy trình xây d ng và v n d ng đ xây d ng h th ng BTST thu c ch ng "Đng l cề ấ ự ậ ụ ể ự ệ ố ộ ươ ộ ự
h c ch t đi m" VL 10 THPT. ọ ấ ể
- Ti n hành TNSP đ ki m ch ng tính hi u qu và tính kh thi c a vi c s d ng BTST trong DHVLế ể ể ứ ệ ả ả ủ ệ ử ụ
tr ng THPT Ly T Trong.ở ườ ư
4. Đi t ng nghiên c u ố ượ ứ
Ho t đng DHVL l p 10 THPT thông qua vi c s dung h th ng BTST.ạ ộ ớ ệ ư ệ ố
5. Ph m vi nghiên c u ạ ứ
Do han chê vê th i gian quy đinh, đê tai chi tâp trung nghiên c u trong pham vi: ơ ư
- Nôi dung kiên th c ch ng “Đông l c hoc chât điêm” thuôc ch ng trinh VL 10 THPT. ư ươ ư ươ Thi tế
k bài DH t p trung s d ng BTST trong gi lên l p h c tài li u m i.ế ậ ử ụ ờ ơ ọ ệ ớ
6. Ph ng pháp nghiên c uươ ứ
6.1. Nghiên c u lý thuy tứ ế
- Nghiên c u các văn ki n c a Đng, chính sách c a Nhà n c và các ch th c a B Giáo d c và Đàoứ ệ ủ ả ủ ướ ỉ ị ủ ộ ụ
t o v v n đ đi m i PPDH hi n nay tr ng ph thông.ạ ề ấ ề ổ ớ ệ ở ườ ổ
- Nghiên c u c s lý lu n v tâm lý h c, giáo d c h c và lý lu n DHVL theo h ng phát huy tínhứ ơ ở ậ ề ọ ụ ọ ậ ướ
tích c c, sáng t o c a HS.ự ạ ủ
- Nghiên c u n i dung và ch ng trình sách giáo khoa VL 10 đ xây d ng h th ng BTST ch ngứ ộ ươ ể ự ệ ố ươ
"Đng l c h c ch t đi m" phù h p v i các yêu c u v chu n ki n th c, kĩ năng và thái đ.ộ ự ọ ấ ể ợ ớ ầ ề ẩ ế ứ ộ
6.2. Ph ng pháp th c nghi m s ph mươ ự ệ ư ạ
Ti n hành TNSP có đi ch ng m t s l p tr ng THPT đ đánh giá m c đ hi u qu và tính khế ố ứ ở ộ ố ớ ườ ể ứ ộ ệ ả ả
thi c a đ tài nghiên c u.ủ ề ứ
2
6.3. Ph ng pháp th ng kê toán h cươ ố ọ
S d ng PP th ng kê mô t và th ng kê ki m đnh đ trình bày k t qu TNSP,ử ụ ố ả ố ể ị ể ế ả ki m đnh gi thi tể ị ả ế
th ng kê đ ố ể x lý các k t qu c a TNSP.ử ế ả ủ
B. NÔI DUNG
1. M t s v n đ v bài t p sáng t o trong d y h c v t líộ ố ấ ề ề ậ ạ ạ ọ ậ
1.1. M t s v n đ chung v bài t p sáng t oộ ố ấ ề ề ậ ạ
1.1.1. Khái ni m bài t p sáng t oệ ậ ạ
BTST là BT xây d ng nh m m c đích b i d ng năng l c t duy sáng t o cho HS.ự ằ ụ ồ ưỡ ự ư ạ BTST là bt mà
gi thuy t không có thông tin m t cách t ng minh liên quan đn hi n t ng hay quá trình ả ế ộ ườ ế ệ ượ VL, có nh ngữ
đi l ng VL đc n d u, đi u ki n bài toán không ch a đng hay ch d n tr c ti p v PP gi i hay ki nạ ượ ượ ẩ ấ ề ệ ứ ự ỉ ẫ ự ế ề ả ế
th c v t lí c n s d ng. BTST đòi h i HS tính nh y bén trong t duy, kh năng t ng t ng (b n ch tứ ậ ầ ử ụ ỏ ở ạ ư ả ưở ượ ả ấ
c a ho t đng sáng t o), v n d ng ki n th c m t cách linh ho t, sáng t o đ gi i quy t v n đ trongủ ạ ộ ạ ậ ụ ế ứ ộ ạ ạ ể ả ế ấ ề
nh ng tình hu ng m i, hoàn c nh m i; HS phát hi n ra nh ng đi u ch a bi t, ch a có. Đc bi t, BTSTữ ố ớ ả ớ ệ ữ ề ư ế ư ặ ệ
yêu c u kh năng đ xu t, đánh giá ý ki n riêng c a b n thân HS .ầ ả ề ấ ế ủ ả
1.1.2 Nh ng dưu hi u nh n bi t bài t p sáng t oấ ệ ậ ế ậ ạ
BTST và BTLT thông th ng có s phân bi t rõ theo mô hình sau:ườ ự ệ
Bài t p luy n t pậ ệ ậ Bài t p sáng t oậ ạ
- Có ph ng pháp gi i.ươ ả
- Áp d ng các ki n th c xác đnh đãụ ế ứ ị
bi t đ gi i.ế ể ả
- D ng bài t p theo khuôn m u nh tạ ậ ẫ ấ
đnh.ị
- Tình hu ng quen thu c.ố ộ
- Có tính tái hi n.ệ
- Không yêu c u kh năng đ xu t,ầ ả ề ấ
đánh giá.
- Đi tìm ph ng pháp gi i.ươ ả
- V n d ng linh ho t, sáng t oậ ụ ạ ạ từ
nh ng ki n th c cũ.ữ ế ứ
- Không theo khuôn m uẫ nh t đnh.ấ ị
- Tình hu ng ốm i.ớ
- Có tính phát hi n.ệ
- Yêu c uầ kh năng đ xu t, đánh giá.ả ề ấ
Ví d bài t p luy n t p:ụ ậ ệ ậ
M t kh u súng đ ch i tr con th ngộ ẩ ồ ơ ẻ ườ
Ví d BTST:ụ
Môt kh u súng đ ch i tr con th ngẩ ồ ơ ẻ ườ
3
dùng đ b n viên đn b ng nh a. Viên đnể ắ ạ ằ ự ạ
b n theo ph ng xiên góc ắ ươ
α
và có t m bay xaầ
là L em hãy xác đnh v n t c ban đu c aị ậ ố ầ ủ
viên đn.ạ
dùng đ b n viên đn b ng nh a. ể ắ ạ ằ ự Em hãy
thi t k ph ng án ế ế ươ đ đo v n t c viên đnể ậ ố ạ
khi v a r i kh i nòng súng, nêu các ph ng ánừ ờ ỏ ươ
th c hi n và cách xác đnh k t qu .ự ệ ị ế ả
T duy sáng t o bi u hi n qua ư ạ ể ệ các ph m ch t nh : tính sang tao, linh ho t, đc đáo, nh y c m... Cácẩ ấ ư ạ ộ ạ ả
ph m ch t này có tính đc l p t ng đi tuy nhiên v n có m i quan h ch t ch v i nhau. m t m c đẩ ấ ộ ậ ươ ố ẫ ố ệ ặ ẽ ớ Ở ộ ứ ộ
nào đó, GV có th khai thác trong d y h c các BTST đ b i d ng t duy sáng t o cho HS. ể ạ ọ ể ồ ưỡ ư ạ Cac dâu hiêu
nhân biêt BTST sau:
* D u hi u 1ấ ệ : Bài t p có nhi u cách gi iậ ề ả
Đây là lo i BT có ít nh t hai cách gi i khác nhau, khi gi i lo i BT này s giúp cho HS nh n th cạ ấ ả ả ạ ẽ ậ ứ
đc r ng khi gi i quy t m t v n đ nào đó c n ph i nhìn t nhi u góc đ khác nhau, không c ng nh c,ượ ằ ả ế ộ ấ ề ầ ả ừ ề ộ ứ ắ
r p khuôn theo m t cách th c nào đó, qua đó HS tìm hi u nhi u con đng phù h p đ đt đn m c đíchậ ộ ứ ể ề ườ ợ ể ạ ế ụ
và, do đó kích thích đc tính tìm tòi, sáng t o c a HS.ượ ạ ủ
Ví dụ: bài t p ph n c h c chúng ta có th gi i b ng PP đng l c h c và ph ng pháp b o toàn;ậ ầ ơ ọ ể ả ằ ộ ự ọ ươ ả
trong ph n đng h c ta có nh ng BT có th gi i b ng PP đi s và PP đ th .ầ ộ ọ ữ ể ả ằ ạ ố ồ ị
* D u hi u 2ấ ệ : Bài t p có hình th c t ng t nh ng có n i dung bi n điậ ứ ươ ự ư ộ ế ổ
Lo i BT này có nhi u h n m t câu h i, thông th ng câu h i th nh t là m c đ luy n t p, ti pạ ề ơ ộ ỏ ườ ở ỏ ứ ấ ứ ộ ệ ậ ế
theo là các câu h i b t đu có b n ch t thay đi, v hình th c t ng t câu trên nh ng có s thay đi cáchỏ ắ ầ ả ấ ổ ề ứ ươ ự ư ự ổ
gi i n u áp d ng PP gi i nh trên s d n đn nh ng đi u vô lí ho c k t qu không đúng.ả ế ụ ả ư ẽ ẫ ế ữ ề ặ ế ả
Nh ng BT này có tác d ng b i d ng thói quen t duy đa chi u, kh c ph c tính máy móc, tính c aữ ụ ồ ưỡ ư ề ắ ụ ỳ ủ
t duy theo thói quen qua đó nó th hi n tính m m d o c a t duy.ư ể ệ ề ẻ ủ ư
* D u hi u 3ấ ệ : Bài t p thí nghi mậ ệ
BT thí nghi m là lo i bài t p đòi h i HS ph i làm thí nghi m đ ki m ch ng l i gi i lý thuy t ho cệ ạ ậ ỏ ả ệ ể ể ứ ờ ả ế ặ
tìm ra nh ng s li u c th . BT thí nghi m g m BT thí nghi m đnh tính, BT thí nghi m đnh l ng.ữ ố ệ ụ ể ệ ồ ệ ị ệ ị ượ
BT thí nghi m đnh tính v VL g m các BT thi t k ph ng án thí nghi m theo m t m c đích choệ ị ề ồ ế ế ươ ệ ộ ụ
tr c nh BT thí nghi m đnh tính, quan sát đc ti n hành trong t duy ho c BT thi t k d ng c d aướ ư ệ ị ượ ế ư ặ ế ế ụ ụ ự
trên nguyên t c nào đó. ắ
BT thí nghi m đnh l ng là BT mà khi gi i HS ph i v n d ng t ng h p c lý thuy t và th cệ ị ượ ả ả ậ ụ ổ ợ ả ế ự
nghi m, các kh năng ho t đng trí óc và thao tác chân tay, hi u bi t kĩ thu t đ t mình xây d ng ph ngệ ả ạ ộ ể ế ậ ể ự ự ươ
án, l a ch n ho c ch t o ph ng ti n, th c hi n thí nghi m đ thu th p x lí k t qu .ự ọ ặ ế ạ ươ ệ ự ệ ệ ể ậ ử ế ả
* D u hi u 4ấ ệ : Bài t p có d ki n không t ng minhậ ữ ệ ườ
4
Đây là lo i BT mà m t s các d ki n tr c ti p đ gi i đu không t ng minh ho c các d ki nạ ộ ố ữ ệ ự ế ể ả ề ườ ặ ữ ệ
mâu thu n, lo i tr l n nhau, d n đn k t qu khác nhau c a đi l ng c n tìm. Đ gi i BT lo i này HSẫ ạ ừ ẫ ẫ ế ế ả ủ ạ ượ ầ ể ả ạ
ph i nhìn nh n ra s không bình th ng c a các d ki n, t đó đa ra các đi u ch nh đ đc bài toánả ậ ự ườ ủ ữ ệ ừ ư ề ỉ ể ượ
bình th ng. Gi i đc BT lo i này HS ph i có kh năng phân tích các d ki n, t ng h p các m i quanườ ả ượ ạ ả ả ữ ệ ổ ợ ố
h gi a các đi l ng, so sánh, đi chi u các k t qu khác nhau đ tìm ra đi m m u ch t c a bài t p.ệ ữ ạ ượ ố ế ế ả ể ể ấ ố ủ ậ
* D u hi u 5ấ ệ : Bài t p ngh ch lý, ng y bi nậ ị ụ ệ
Đây là nh ng bài toán mà trong đó ch a đng nh ng y u t trái ng c ho c không phù h p v i m tữ ứ ự ữ ế ố ượ ặ ợ ớ ộ
đnh lu t, qui t c, qui lu t VL… Tuy nhiên n u ch nhìn nh n s l c, qua loa thì nh m t ng r ng chúngị ậ ắ ậ ế ỉ ậ ơ ượ ầ ưở ằ
phù h p v i qui t c, logic thông th ng. Nh ng xét m t cách c n k , có lu n ch ng khoa h c… thì m iợ ớ ắ ườ ư ộ ặ ẽ ậ ứ ọ ớ
nh n ra m t s ng y bi n nên d n đn ngh ch lí.ậ ộ ự ụ ệ ẫ ế ị
V i BT lo i này có tác d ng b i d ng t duy phê phán cho HS, giúp cho HS t duy nh y c m vàớ ạ ụ ồ ưỡ ư ư ạ ả
đc đáo h n đng th i giúp HS n m v ng đc n i dung ph m vi ng d ng. Đó cũng chính là c s choộ ơ ồ ờ ắ ữ ượ ộ ạ ứ ụ ơ ở
quá trình t duy sáng t o.ư ạ
* D u hi u ấ ệ 6: Bài toán h p đenộ
Theo M.Bun-x -man bài toán h p đen g n li n v i vi c nghiên c u đi t ng mà c u trúc bên trongơ ộ ắ ề ớ ệ ứ ố ượ ấ
là đi t ng nh n th c m i, nh ng có th đa ra mô hình c u trúc c a đi t ng n u cho d ki n đuố ượ ậ ứ ớ ư ể ư ấ ủ ố ượ ế ữ ệ ầ
vào và đu ra.ầ
Gi i bài toán này là m t quá trình s d ng ki n th c phân tích, t ng h p m i quan h gi a d ki nả ộ ử ụ ế ứ ổ ợ ố ệ ữ ữ ệ
đu vào và đu ra đ tìm th y c u trúc bên trong c a h p đen, quá trình này đòi h i HS ph i t duy đ tìmầ ầ ể ấ ấ ủ ộ ỏ ả ư ể
ra đc đi t ng bên trong. ượ ố ượ
D u hi u 7: ấ ệ Bài t p nghiên c u, thi t kậ ứ ế ế
HS có th s d ng các ki n th c đã h c tr ng THPT đ ti n hành nghiên c u, thi t k , ch t o...ể ử ụ ế ứ ọ ở ườ ể ế ứ ế ế ế ạ
ng d ng đn gi n vào cu c s ng, khoa h c k thu t. Đi v i các BT lo i này HS ph i v n d ng cácứ ụ ơ ả ộ ố ọ ỹ ậ ố ớ ạ ả ậ ụ
ki n th c đã h c và ki n th c th c ti n đ thi t k , ch t o các thi t b , d ng c ng d ng trong th cế ứ ọ ế ứ ự ễ ể ế ế ế ạ ế ị ụ ụ ứ ụ ự
ti n. HS ph i ti n hành tính toán đ thi t k và ch t o, trong các ph ng án có đc các em ph i l aễ ả ế ể ế ế ế ạ ươ ượ ả ự
ch n PP t i u đ đt đc k t qu t t nh t. Đây là lo i BT có đc đi m rèn luy n cho HS tính th c ti nọ ố ư ể ạ ượ ế ả ố ấ ạ ặ ể ệ ự ễ
cao, phát huy kh năng sáng ch , thi t k và có tác d ng t t trong vi c phát tri n t duy sáng t o.ả ế ế ế ụ ố ệ ể ư ạ
1.2. V trí c a ị ủ bài t p sáng t oậ ạ trong h th ng bài t p v t líệ ố ậ ậ
Trong quá trình DHVL, BT là ph ng ti n DH gi m t vai trò n i tr i. BTVL giúp GV hoàn thànhươ ệ ữ ộ ổ ộ
ch c năng giáo d ng, giáo d c và phát tri n t duy HS ;vi c gi i BTVL giúp HS ôn t p, đào sâu và mứ ưỡ ụ ể ư ệ ả ậ ở
r ng ki n th c m t cách v ng ch c; giúp HS rèn luy n kĩ năng, kĩ x o, v n d ng lí thuy t vào th c ti n,ộ ế ứ ộ ữ ắ ệ ả ậ ụ ế ự ễ
5
