1
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Giáo dục Việt Nam đang đổi mới theo hướng dạy học phát huy năng lực người
học. Người giáo viên không còn giữ địa vị “độc tôn” mà trở thành người đồng hành,
tổ chức, hướng dẫn, hỗ trợ học sinh tìm kiếm tri thức. Trong môn Ngữ văn, dạy học
phát huy năng lực chú trọng phát huy năng lực tư duy sáng tạo, cảm thụ thẩm mĩ,
hợp tác và giao tiếp, học tập suốt đời… Người giáo viên dạy văn bên cạnh vai trò là
người “kĩ sư tâm hồn” còn phải thay đổi vị trí, không còn là người cung cấp kiến
thức mà chuyển sang người hướng dẫn, tổ chức, hỗ trợ học sinh thực hiện các hoạt
động học. Vậy làm thế nào để có thể tích cực hóa hoạt động của học sinh? Bằng cách
nào để tạo ra môi trường học tập tương tác, phát huy được năng lực tư duy sáng tạo,
cảm thụ thẩm mĩ ở người học? Đó cũng là băn khoăn, trăn trở của tác giả khi tìm
đến đề tài này.
Thơ trung đại ra đời cách chúng ta khoảng thời gian hàng trăm năm, với những
dấu ấn thi pháp “mã văn hóa” riêng. Nguyễn Trãi là nhà thơ kiệt xuất của dân tộc,
kết tinh tinh hoa của văn học Lí Trần và mở ra bước ngoặt cho sự phát triển của thơ
ca dân tộc. Thơ Nôm Nguyễn Trãi mở đầu cho sự phát triển của thơ ca Tiếng Việt,
mộc mạc, giản dị nhưng không phải là dễ tiếp thu, nhất là với học sinh của thế kỉ
XXI hiện nay. Hiểu và đồng điệu với trăn trở, ưu tư rất đời, rất người của ông là cách
hậu thế tri âm với người anh hùng dân tộc mà cuộc đời “tiếng gươm khua, tiếng thơ
kêu xé lòng”. Trong quá trình giảng dạy, nhiều em học sinh vẫn hay hỏi tôi: đối với
thơ trung đại, thơ Nôm Nguyễn Trãi, làm thế nào để viết và cảm nhận tốt? Hơn nữa,
trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học ngày nay, việc tích cực hóa hoạt động
của học sinh, phát huy năng lực tư duy sáng tạo, cảm thụ thẩm mĩ, hợp tác, xử lí
thông tin, tổng hợp kiến thức áp dụng sáng tạo vào cuộc sống…thông qua dự án học
tập cần được chú ý hơn bao giờ hết. Để góp phần giải quyết khó khăn học sinh gặp
phải cũng như đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn trong nhà
trường phổ thông, tiệm cận chương trình Giáo dục tổng thể 2018, tôi đã tìm đến đề
tài: Dạy học dự án bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi.
II. GIỚI HẠN CỦA ĐỀ TÀI
Giới hạn nội dung:
Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học dự án và
cách thức vận dụng phương pháp dạy học dự án trong phân môn Ngữ văn, vận dụng
qua dạy học chủ đề thơ Nôm Nguyễn Trãi- bài thơ “Cảnh ngày hè”.
Giới hạn địa bàn:
Đề tài được triển khai nghiên cứu tại các trường THPT trên địa bàn huyện Đô
Lương, Nghệ An.
III. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI:
2
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, phần nội dung được triển khai qua bốn phần:
Phần một: Phương pháp dạy học dự án
Phần hai: Cách thiết kế dạy học môn Ngữ văn theo phương pháp Dạy học dự
án.
1. Quyết định tên dự án: Tên của dự án phải thể hiện tính có vấn đề, kích thích
động cơ và hứng thú cho học sinh tìm hiểu, gắn với thực tiễn
2. Xác định mục tiêu của dự án:
3. Xác định bộ câu hỏi định hướng: giáo viên đặt vấn đề và định hướng cho
học sinh các nhiệm vụ cần giải quyết qua bộ câu hỏi định hướng gồm câu hỏi tổng
quát và bộ câu hỏi nội dung.
4. Xác định hệ thống phương tiện và phương pháp thực hiện dự án
5. Xác định đối tượng, thời gian và môi trường thực hiện dự án
6. Xây dựng các hoạt động của dự án:
Phần ba: Vận dụng phương pháp dạy học dự án dạy học bài thơ “Cảnh ngày
hè” nhằm tích cực hóa hoạt động học sinh, phát huy năng lực tư duy sáng tạo,
cảm thụ thẩm mĩ, hợp tác, xử lý thông tin.
1.Quyết định tên dự án: Có thể lựa chọn các dự án: Sức sống của thơ Nôm
Nguyễn Trãi”, “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi- hành trình tiếp lửa”
2. Xác định mục tiêu của dự án:
3. Xác định bộ câu hỏi định hướng: giáo viên đặt vấn đề và định hướng cho
học sinh các nhiệm vụ cần giải quyết qua bộ câu hỏi định hướng gồm câu hỏi tổng
quát và bộ câu hỏi nội dung. Ví dụ với dự án “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi- hành
trình tiếp lửa” chúng tôi xây dựng câu hỏi tổng quát “ Sự cách tân của Nguyễn Trãi
trong thơ Nôm”? và xác định bộ câu hỏi nội dung, chuyển giao nhiệm vụ học tập
cho các nhóm học sinh
4. Xác định hệ thống phương tiện và phương pháp thực hiện dự án
5. Xác định đối tượng, thời gian và môi trường thực hiện dự án
6. Xây dựng các hoạt động của dự án:
Giai đoạn 1- chuẩn bị: chia nhóm, phân công nhiệm vụ, thiết kế chương
trình…
Giai đoạn 2- học kĩ năng: GV giới thiệu cho HS các kĩ năng cần thiết để thực
hiện dự án: kĩ năng công nghệ thông tin, làm video…
Giai đoạn 3- Hoạt động trải nghiệm sáng tạo. thực hiện nhiệm vụ học tập: các
nhóm trưởng phân công nhiệm vụ cho các thành viên: thu thập, xử lý thông tin,tìm
nguồn thông tin…lập báo cáo và hoàn thiện sản phẩm.
3
Giai đoạn 4- dạy học chuyên đề: Sự cách tân của Nguyễn Trãi trong thơ Nôm
gắn với dạy học bài thơ “Cảnh ngày hè”, học sinh trình bày, giới thiệu sản phẩm
nhóm. Các nhóm còn lại theo dõi, quan sát, lắng nghe để nhận xét sản phẩm nhóm
bạn. Đặt câu hỏi, trao đổi nhiệm vụ, sản phẩm với các nhóm.
Giai đoạn 5- hoàn thành sản phẩm và tổng kết dự án. Giáo viên nhận xét, đánh
giá sản phẩm và quá trình thực hiện, căn cứ tiêu chí để chấm điểm.
Phần bốn: Hiệu quả của đề tài
IV: PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH:
ĐỀ TÀI KẾT HỢP NHIỀU PHƯƠNG PHÁP: Phương pháp thống kê phân loại,
phương pháp so sánh, đối chiếu, nghiên cứu lý luận, nghiên cứu thực tiễn, phương
pháp thực nghiệm sư phạm.
B. NỘI DUNG
PHẦN MỘT: CƠ SỞ LÝ LUẬN DẠY HỌC DỰ ÁN
1. Phương pháp dạy học
Phương pháp dạy học chính là cách thức, sự tương tác chung giữa giáo viên
và học sinh ở trong điều kiện dạy học nhất định, nhằm đạt được các mục tiêu
của việc dạy học. Có ba bình diện cần xem xét trong phương pháp dạy học: quan
điểm, phương pháp dạy học cụ thể và kĩ thuật dạy học.
1.1 Quan điểm về phương pháp dạy học
Được hiểu là tổng thể các định hướng về hành động phương pháp, mà ở đó có sự kết
hợp của nhiều yếu tố như: nguyên tắc dạy học; cơ sở lý thuyết của lý luận dạy học;
môi trường và điều kiện dạy học; định hướng cụ thể về vai trò của giáo viên, học
sinh khi tham gia vào quá trình dạy học.
Quan điểm dạy học bao gồm các định hướng có tính chiến lược và nó chính là mô
hình lý thuyết của phương pháp dạy học.
1.2. Phương pháp dạy học cụ thể
Có rất nhiều phương pháp dạy học như phương pháp thảo luận, nghiên cứu, trò
chơi hay xử lý tình huống, đóng vai, học nhóm,… Ở đây, phương pháp dạy học sẽ
được hiểu là những hành động, cách thức của giáo viên và học sinh nhằm đạt được
1mục tiêu của việc dạy học, ở trong những điều kiện dạy học nhất định. Phương
pháp dạy học là cách thức của giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục tiêu của
việc học tập
1.3 Kỹ thuật dạy học
Kỹ thuật dạy học bao gồm các phương pháp, cách thức hành động của giáo viên
ở từng tình huống cụ thể, nhằm thực hiện và điều khiển toàn bộ quá trình dạy học.
Một số kỹ thuật dạy học cho giáo viên gồm: kỹ thuật chia nhóm, đặt câu hỏi, kỹ
4
thuật hỏi chuyên gia, phòng tranh, kỹ thuật các mảnh ghép hay hoàn thành một
nhiệm vụ,…
2. Khái niệm phương pháp dạy học dự án
Phương pháp dự án là một hình thức dạy học, trong đó học sinh dưới sự hướng
dẫn và giúp đỡ của giáo viên tự lực thực hiện một nhiệm vụ học tập phức tạp, có sự
kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, nhằm tạo ra các sản phẩm và giới thiệu chúng.
Nhiệm vụ của phương pháp này đòi hỏi người học cần có tính tự học trong toàn bộ
quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của phương pháp dự
án.
3. Những đặc điểm chính của phương pháp dạy học dự án
1. Mục đích trọng tâm là giáo dục tri thức;
2.Thời lượng trung bình hoặc dài (tối thiểu vài tuần cho tới một học kỳ)
3. Đa ngành, đa lĩnh vực (nghĩa là nội dung giảng dạy đòi hỏi phải kết hợp
kiến thức của nhiều ngành học, liên môn, tích hợp
4.Vấn đề/ chủ đề đặt ra phải có tính thách thức và gây hứng thú với người
học
5. Người học làm trung tâm của hoạt động
6. Hoạt động nhóm là hình thức làm việc chủ yếu
7. Chủ đề phải liên hệ với những vấn đề mang tính thực tiễn
8. Có thành phẩm cụ thể, có giá trị thực tiễn
9.Mang lại cơ hội rèn luyện nhiều kỹ năng sống tích cực như kỹ năng quản
lý thời gian, quản trị dự án, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng hợp tác nhóm, kỹ
năng tranh luận xây dựng,…
10. Sử dụng các công cụ có tính trực quan và công nghệ thông tin cao.
4. Mục đích của dạy học dự án
•Tạo ra sản phẩm.
•Thực hành nghiên cứu.
• Giải quyết một vấn đề.
5. Các dạng của phương pháp dạy học theo dự án:
- Dự án trong một môn học:
- Dự án liên môn:
- Dự án ngoài chuyên môn:
5
Phân loại theo sự tham gia của người học: dụ án nhóm, dự án cá nhân. Dự án
nhóm là hình thức dự án chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn
trường, dự án cho một khối lớp, dự án cho mộ lớp học.
Phân loại theo sự tham gia của người dạy: dụ án do một giáo viên hướng dẫn
và dự án do nhiều giáo viên cộng tác hướng dẫn.
Phân loại theo quỹ thời gian: dự án nhỏ (từ 2-6 giờ học); dự án trung bình ( thực
hiện trong một hoặc vài ngày, giớ hạn tong một tuần hoawcj40 giờ học). Dự
án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần, có thể
kéo dài nhiều tuần.
Phân loaijtheo nhiệm vụ: Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân
loại dự án theo các dạng sau:
- Dụ án tìm hiểu: khảo sát thục trạng đối tượng
- Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích hiện tượng, quá trình
- Dự án thực hành ( dự án kiến tạo sản phẩm): trọng tâm là việc tạo ra các sản
phẩm vật chất hoặc thực hiện một hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những
nhiệm vụ trưng bày, trang trí, biểu diễn hoặc sáng tác…
- Dự án hỗn hợp: có nội dung kết hợp với các dạng đã nêu như trên.
Các loaị dự án trên không hoàn toàn tách biệt nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên
môn người dạy có thể phân loại dựa trên các dạng dự án theo đặc thù riêng.
6. Quy trình thực hiện:
Bước 1: Lập kế hoạch
Xác định chủ đề.
Xây dựng tiểu chủ đề.
Lập kế hoạch về nhiệm vụ học tập.
Giáo viên xây dựng bộ câu hỏi định hướng: xuất phát từ nội dung học và mục
tiêu cần đạt được, thiết kế các nhiệm vụ cho học sinh; chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ
học sinh các điều kiện thực hiện dự án trong thực tế.
Học sinh làm việc nhóm để lựa chọn chủ đề dự án; xây dựng kế hoạch dự án:
xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, phương pháp tiến hành và phân
công công việc trong nhóm, chuẩn bị các nguồn thông tin để thực hiện dự án. Học
sinh cùng giáo viên thống nhất kế hoạch và nhiệm vụ học tập cũng như tieu chí đánh
giá dự án
Bước 2: Thực hiện dự án
Tìm kiếm thông tin.
Tiến hành điều tra.