0
MỤC LỤC
Trang
Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………..
1
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI………………………………………………………
1
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU……………………………………………….
2
III. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU………………………………..
2
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………………………………………
2
V. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI............................................................................
2
VI. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI..........................................................................
2
Phần 2: NỘI DUNG...........................................................................................
3
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN...........................................................................................
3
1. Khái niệm năng lực........................................................................................
3
2. Dạy học theo hướng phát triển năng lực......................................................
4
3. Dạy học theo hướng phát triển năng lực ở môn Ngữ văn...........................
4
II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY HỌC VĂN HIỆN NAY...
9
III. PHƯƠNG PHÁP DẠY ĐỌC HIỂU VĂN BẢN VỢ NHẶT THEO
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH..................................
10
1. Hướng dẫn học sinh chiếm lĩnh kiến thức bài học và phát triển năng lực...
10
2. Một số năng lực cụ thể hướng tới hình thành và phát triển cho học sinh qua
dạy học truyện Vợ nhặt của Kim Lân................................................................
20
3. Giáo án thể nghiệm dạy đọc hiểu văn bản Vợ nhặt theo hướng phát triển
năng lực của học sinh.........................................................................................
23
Phần 3: KẾT LUẬN...........................................................................................
43
I. KẾT LUẬN CHUNG.....................................................................................
43
II. KẾT QUẢ TRONG VIỆC ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM....
43
III. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT.....................................................................................
45
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................
46
PHỤ LỤC: CÁC BỨC TRANH, ẢNH MINH HỌA CHO BÀI DẠY............
47
1
Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương
Đảng lần thứ 8 (khóa XI) - đã nêu rõ yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo
dục Việt Nam, trong đó, việc đổi mới giáo dục phổ thông được xem là khâu đột
phá. Một trong những mục tiêu cụ thể đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ
thông là nhấn mạnh tập trung hình thành “năng lực công dân; năng lực thực hành
và vận dụng kiến thức vào thực tiễn”, từ đó nâng cao chất lượng của nguồn nhân
lực trong chiến lược phát triển đất nước. Như vậy, phát triển năng lực là một trong
những yêu cầu quan trọng, thể hiện rõ nhất việc đổi mới mục tiêu giáo dục lần này,
tạo sự chuyển mạnh, chuyển quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang
phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận
gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã
hội. Quan niệm đó chi phối toàn bộ các yếu tố của quá trình giáo dục, từ nội dung,
phương pháp đến đánh giá kết quả học tập.
Trong những năm qua, giáo viên bậc phổ thông nói chung, giáo viên bộ môn
Ngữ văn nói riêng đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy
học, kiểm tra đánh giá và đã đạt được những thành công bước đầu. Đây là những
tiền đề vô cùng quan trọng để chúng ta tiến tới việc dạy học và kiểm tra, đánh giá
theo hướng phát triển năng lực của người học. Tuy nhiên, nhiều vấn đề, nhiều câu
hỏi đặt ra mà nhiều giáo viên vẫn còn lúng túng, vướng mắc trong trả lời, thực
hiện. Đó là: Năng lực được phát triển từ quá trình dạy học Ngữ văn cần được quan
niệm như thế nào? Làm thế nào để giúp học sinh phát triển được những năng lực
của mình? Bằng cách nào để đo lường, đánh giá mức độ của năng lực mà học sinh
đạt được? Người thầy phải đổi mới như thế nào để đáp ứng được xu hướng đổi mới
đó? Qua từng bài học, người thầy dạy như thế nào để có thể phát triển năng lực của
học sinh? Và người học sinh học như thế nào mới thể hiện và nâng cao được năng
lực của mình? Tuy nhiên, từ thực tế giảng dạy của bản thân cũng như việc đi dự
giờ đồng nghiệp tại trường, chúng tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới
phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh… chưa nhiều.
Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức, việc rèn luyện kỹ năng chưa được quan
tâm nhiều… Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học thụ động, lúng túng khi giải
quyết các tình huống trong thực tiễn.
“Vợ nhặt” là một trong những truyện ngắn xuất sắc nhất của nhà văn Kim
Lân, từ lâu đã rất quen thuộc với người đọc, được chọn đưa vào chương trình sách
giáo khoa Ngữ văn 12, tập 2. Trong thực tiễn giảng dạy tác phẩm Vợ nhặt đã được
giáo viên đề xuất nhiều hướng khai thác khác nhau. Tuy nhiên, dạy học truyện Vợ
nhặt như thế nào để giúp học sinh không chỉ được tiếp cận kiến thức, mà còn biết
cách đọc hiểu tác phẩm, có điều kiện vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình
thành năng lực và phẩm chất. Với những trăn trở của bản thân và qua thực tiễn
2
giảng dạy, trong sáng kiến này tôi xin mạnh dạn đề xuất hướng “Dạy học truyện
ngắn Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân theo hướng phát triển năng lực”.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
- Nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong trường phổ thông.
- Đổi mới PPDH phù hợp với những đổi mới của chương trình và SGK mới.
III. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu về vấn đề dạy học truyện ngắn Vợ nhặt của nhà văn Kim
Lân trong chương trình Ngữ văn lớp 12.
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Làm đề tài này, tôi đã vận dụng nhiều phương pháp. Dưới đây là những
phương pháp chủ yếu:
1. Phương pháp thống kê, nêu ví dụ.
2. Phương pháp thực nghiệm .
3. Phương pháp so sánh.
4. Phương pháp phân loại, phân tích.
5. Phương pháp tổng hợp.
V. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI
Phần 1. Đặt vấn đề
Phần 2. Nội dung
Phần 3. Kết luận
VI. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
- Xây dựng được cơ sở lí luận và thực tiễn cho việc dạy học hướng tới phát
triển năng lực cho học sinh.
- Bước đầu mô hình hóa được một giờ dạy học Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực người học.
3
Phần 2: NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1. Khái niệm năng lực
Theo Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên (NXB Đà Nẵng, 1998):
“Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một
hoạt động nào đó. Phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn
thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”
Trong tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo theo định
hướng phát triển năng lực của học sinh do Bộ giáo dục và Đào tạo phát hành năm
2014 thì “Năng lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức
kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… nhằm đáp ứng
hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định. Năng lực
thể hiện sự vận dụng tổng hợp nhiều yếu tố (phẩm chất của người lao động, kiến
thức và kỹ năng) được thể hiện thông qua các hoạt động của cá nhân nhằm thực
hiện một loại công việc nào đó. Năng lực bao gồm các yếu tố cơ bản mà mọi người
lao động, mọi công dân đều cần phải có, đó là các năng lực chung, cốt lõi”.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định mười năng lực mà học
sinh Việt Nam cần phải có gồm:
- Ba năng lực chung là:
+ Năng lực tự chủ và tự học
+ Năng lực giao tiếp và hợp tác
+ Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo
- Bảy năng lực đặc thù là:
+ Năng lực tính toán
+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ
+ Năng lực khoa học
+ Năng lực công nghệ
+ Năng lực tin học
+ Năng lực thẩm mĩ
+ Năng lực thể chất
Như vậy có thể hiểu một cách ngắn gọn năng lực là khả năng vận dụng tất cả
những yếu tố chủ quan (mà bản thân có sẵn hoặc được hình thành qua học tập) để
giải quyết các vấn đề trong học tập, công tác và cuộc sống.
4
2. Dạy học theo hướng phát triển năng lực
Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục khẳng định đổi mới chương trình theo định hướng phát triển
năng lực và phẩm chất của người học. Cách tiếp cận này đặt ra mục tiêu căn bản là
giúp cho học sinh có thể làm được gì sau khi học, chứ không tập trung vào việc xác
định học sinh cần học những gì để có được kiến thức toàn diện về các lĩnh vực
chuyên môn. Như vậy, phát triển năng lực là một trong những yêu cầu quan trọng,
thể hiện rõ nhất việc đổi mới mục tiêu giáo dục lần này. Năng lực được hiểu là sự
vận dụng tổng hợp nhiều yếu tố (kiến thức, kĩ năng, thái độ, động cơ, hứng thú…)
nhằm thực hiện công việc có hiệu quả. Mục tiêu phát triển năng lực nhằm khắc
phục tình trạng quá chú trọng vào trang bị kiến thức hàn lâm, kinh viện; người học
biết nhiều lí thuyết nhưng thực hành, vận dụng kém…
Dạy học theo hướng phát triển năng lực là người giáo viên biết quan tâm
phát triển năng lực cá nhân; lấy học sinh làm trung tâm và việc đánh giá chỉ nhằm
định hướng cho người học phương pháp học tập và con đường tiếp tục học tập;
người học thay vì chỉ nghe giáo viên thuyết giảng, cần phải có cơ hội tham gia các
hoạt động giáo dục có tính tương tác để phát triển các năng lực.
Để làm được như vậy, giáo viên phải có khả năng đáp ứng được đòi hỏi mới
trong giáo dục và nhà trường phải hoàn toàn chủ động, làm chủ được trong việc
tiếp cận này.
Để đổi mới phương pháp dạy học theo hướng chú trọng phát triển năng lực
học sinh phổ thông thì cần phải vận dụng dạy học theo tình huống, dạy học sinh
định hướng hành động, tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và công nghệ
thông tin hợp lý. Bên cạnh đó, việc kiểm tra, đánh giá cũng phải chú trọng vào
năng lực của người học (tư duy sáng tạo, vận dụng giải quyết những vấn đề trong
cuộc sống), với các phương pháp được áp dụng như: Quan sát, phỏng vấn sâu, hội
thảo, nhật ký người học, hồ sơ học tập, bài tập lớn, đánh giá thực hành, học sinh tự
đánh giá lẫn nhau. Muốn làm được điều này cần nâng cao nhận thức giáo viên, tập
huấn cho giáo viên; thiết kế lại chương trình đào tạo chú trọng mục tiêu hình thành
năng lực cho người học và phối hợp với đổi mới kiểm tra phương pháp dạy và học.
Bên cạnh đó, để thực hiện tốt việc kiểm tra đánh giá, cần có sự phối hợp của
nhiều đối tượng, từ cán bộ quản lý, giáo viên đến học sinh và phụ huynh học sinh.
Nhiều phương pháp nâng cao hiệu quả đánh giá được các đại biểu đề xuất như tập
trung bồi dưỡng giáo viên các kỹ năng, hình thức đánh giá; đa dạng hóa các hình
thức như đánh giá bằng sản phẩm, dự án, đánh giá qua khảo sát thực tế.
3. Dạy học theo hướng phát triển năng lực ở môn Ngữ văn
Môn Ngữ văn giúp HS phát triển các năng lực và phẩm chất tổng quát và
đặc thù, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường phổ thông nói
chung. Năng lực tư duy, năng lực tưởng tượng và sáng tạo, năng lực hợp tác, năng