BÁO CÁO K T QU Ế Ả
NGHIÊN C U, NG D NG SÁNG KI NỨ Ứ Ụ Ế
I. Lý do ch n đ tàiọ ề
Th c hiên ch ng trinh giao duc trung hoc phô thông đi m i c v m c tiêu, ư ươ ổ ớ ả ề ụ
ph ng pháp nh m phát huy vai trò ch đng, sáng t o làm ch khoa h c c aươ ằ ủ ộ ạ ủ ọ ủ
h c sinh, theo đo ng i giao viên phai co nh ng thay đôi manh me vê ph ng ọ ươ ư ươ
phap giang day đê phu h p v i nôi dung ch ng trinh, phù h p v i ng i day ơ ơ ươ ợ ớ ươ
va ng i hoc. Đng tr c nh ng yêu câu m i, giao viên phai co nh ng cach ươ ư ươ ư ơ ư
tiêp cân m i đôi v i cac bai hoc, ph ng pháp gi ng d y m i đ t o cho h c ơ ơ ươ ả ạ ớ ể ạ ọ
sinh ni m đam mê đi v i b môn V t lý.ề ố ớ ộ ậ
Cũng nh các môn khoa h c khác, V t lý h c là b môn khoa h c c b n,ư ọ ậ ọ ộ ọ ơ ả
làm c s lý thuy t cho m t s môn khoa h c ng d ng m i ngày nay. Sơ ở ế ộ ố ọ ứ ụ ớ ự
phát tri n c a V t lý h c d n t i s xu t hi n nhi u ngành k thu t m i: Kể ủ ậ ọ ẫ ớ ự ấ ệ ề ỹ ậ ớ ỹ
thu t đi n, k thu t đi n t , t đng hoá và đi u khi n h c, công ngh thôngậ ệ ỹ ậ ệ ử ự ộ ề ể ọ ệ
tin…B môn v t lý đc đa vào gi ng d y trong nhà tr ng ph thôngộ ậ ượ ư ả ạ ườ ổ
nh m cung c p cho h c sinh nh ng ki n th c ph thông, c b n, có h th ngằ ấ ọ ữ ế ứ ổ ơ ả ệ ố
toàn di n v V t lý. H th ng ki n th c này ph i thi t th c, có tính k thu tệ ề ậ ệ ố ế ứ ả ế ự ỹ ậ
t ng h p và đc bi t ph i phù h p v i quan đi m V t lý hi n đi. Đ h cổ ợ ặ ệ ả ợ ớ ể ậ ệ ạ ể ọ
sinh hi u m t cách sâu s c và đy đ nh ng ki n th c và có th áp d ng cácể ộ ắ ầ ủ ữ ế ứ ể ụ
ki n th c đó vào th c ti n cu c s ng thì c n ph i rèn luy n cho h c sinhế ứ ự ễ ộ ố ầ ả ệ ọ
nh ng k năng, k x o th c hành, k năng đo l ng, quan sát, ti p c n cácữ ỹ ỹ ả ự ỹ ườ ế ậ
thi t b hi n đi…ế ị ệ ạ
Tuy v y, V t lý là m t môn h c khó vì c s c a nó là toán h c.ậ ậ ộ ọ ơ ở ủ ọ Bài t pậ
v t lý r t đa d ng và phong phú. Trong phân ph i ch ng trình s ti t bài tâpậ ấ ạ ố ươ ố ế
l i h i ít so v i nhu c u c n c ng c ki n th c cho h c sinh. Chính vì th ,ạ ơ ớ ầ ầ ủ ố ế ứ ọ ế
ng i giáo viên ph i làm th nào đ tìm ra ph ng pháp t t nh t nh m t oườ ả ế ể ươ ố ấ ằ ạ
cho h c sinh ni m say mê yêu thích môn h c này. ọ ề ọ Giúp h c sinh vi c phânọ ệ
lo i các d ng bài t p và h ng d n cách gi i là r t c n thi t. Vi c làm nàyạ ạ ậ ướ ẫ ả ấ ầ ế ệ
r t có l i cho h c sinh trong th i gian ng n đã n m đc các d ng bài t p,ấ ợ ọ ờ ắ ắ ượ ạ ậ
n m đc ph ng pháp gi i và t đó có th phát tri n h ng tìm tòi l i gi iắ ượ ươ ả ừ ể ể ướ ờ ả
m i cho các d ng bài t ng t .ớ ạ ươ ự
Chúng ta đã bi t r ng ch ng “sóng c h cế ằ ươ ơ ọ ” có v trí và vai trò r t quanị ấ
tr ng trong ch ng trình V t lí 12. V i đc đi m c a ch ng trình, đây làọ ươ ậ ớ ặ ể ủ ươ
ph n liên quan đn ki n th c ch ng1 “dao đng cầ ế ế ứ ươ ộ ơ” nhi u nh t, nó cũng làề ấ
m t trong vài ph n khó nh t c a ch ng trình. Đi u này đc minh ch ngộ ầ ấ ủ ươ ề ượ ứ
1
trong nh ng năm g n đây h u h t các câu khó, câu phân lo i h c sinh gi iữ ầ ầ ế ạ ọ ỏ
trong đ thi THPT Qu c gia thu c ph n sóng c . V i mong mu n giúp h cề ố ộ ầ ơ ớ ố ọ
sinh gi i quy t t t các bài t p v sóng c nói chung, bài t p v giao thoa sóngả ế ố ậ ề ơ ậ ề
nói riêng trong quá trình gi ng d y tôi đã ch n đ tài: “ả ạ ọ ề M t s d ng bài t pộ ố ạ ậ
v giao thoa sóng c ”ề ơ t c b n đn hay và khó th ng g p, t đó đa raừ ơ ả ế ườ ặ ừ ư
ph ng pháp gi i c th . Giúp h c sinh có cách nhìn t ng quát, hi u sâu b nươ ả ụ ể ọ ổ ể ả
ch t v n đ t đó gi i quy t t t các bài t p v giao thoa sóng trong các kì thiấ ấ ề ừ ả ế ố ậ ề
ch n h c sinh gi i, thi THPT Qu c gia.ọ ọ ỏ ố
II. Tên sáng ki n:ế
Sáng ki n ế“M t s d ng bài t p v giao thoa sóng cộ ố ạ ậ ề ơ” đc áp d ng choượ ụ
h c sinh l p 12 THPT tham gia ôn luy n thi h c sinh gi i,ọ ớ ệ ọ ỏ thi THPT Qu c giaố
môn V t lí 12. ậ
III. Tác gi sáng ki n:ả ế
- H và tên: ọBùi Th Phúcị
- Đa ch tác gi sáng ki n: Giáo viên tr ng THPT Nguy n Thái H cị ỉ ả ế ườ ễ ọ
- S đi n tho i:ố ệ ạ 0916765368. Email: phuctuandangquang@gmail.com
IV. Ch đu t :ủ ầ ư không
V. Lĩnh v c áp d ng sáng ki n:ự ụ ế Ôn luy n thi h c sinh gi i,ệ ọ ỏ thi THPT Qu cố
gia môn V t lí 12. ậ
VI. Ngày sáng ki n đc áp d ng l n đu ho c áp d ng th :ế ượ ụ ầ ầ ặ ụ ử
Sáng ki n ế“M t s d ng bài t p v giao thoa sóng cộ ố ạ ậ ề ơ” đc tri n khai tượ ể ừ
tháng 10/2015 đn đếuầ tháng 10/2019 trong quá trình ôn luy n thi h c sinhệ ọ
gi i,ỏ thi THPT Qu c giaố môn V t lí 12. ậ
VII. Mô t b n ch t c a sáng ki n:ả ả ấ ủ ế
1. C s lý lu n c a sáng ki n. ơ ở ậ ủ ế
1.1 Hi n t ng giao thoa sóng:ệ ượ
Là s t ng h p c a 2 hay nhi u ự ổ ợ ủ ề sóng k t h pế ợ trong không gian, trong đó có
nh ng ch biên đ sóng đc tăng c ng (c c đi giao thoa) ho c tri t tiêu ữ ỗ ộ ượ ườ ự ạ ặ ệ
(c c ti u giao thoa). Hi n t ng giao thoa là hi n t ng đc tr ng c a sóng.ự ể ệ ượ ệ ượ ặ ư ủ
1.2. Đi u ki n giao thoa:ề ệ
2
Hai ngu n sóng phát ra hai sóng cùng ph ng, cùng t n s và có hi u s phaồ ươ ầ ố ệ ố
không đi theo th i gian g i là hai ngu n k t h p.ổ ờ ọ ồ ế ợ
1.3. Lí thuy t giao thoa: ế
Giao thoa c a hai sóng phát ra t hai ngu n sóng k tủ ừ ồ ế
h p , cách nhau m t kho ng ợ ộ ả l
Xét 2 ngu n: và ồ
V i : là đ l ch pha c a hai ngu n.ớ ộ ệ ủ ồ
- Ph ng trình sóng t i M do hai sóng t hai ngu nươ ạ ừ ồ
truy n t i:ề ớ
và
( d1; d2 là kho ng cách t M đn hai ngu n)ả ừ ế ồ
- Ph ng trình giao thoa t i M: ươ ạ (l p ph ng trình này b ng máy tính v i ậ ươ ằ ớ
thao tác gi ng nh t ng h p hai dao đng)ố ư ổ ợ ộ
* Đ l ch pha c a hai sóng t hai ngu n đn M:ộ ệ ủ ừ ồ ế
* Biên đ dao đng t i Mộ ộ ạ :
* Hi u đng đi c a sóng t hai ngu n đn Mệ ườ ủ ừ ồ ế :
1.3.1. Hai ngu n cùng biên đ:ồ ộ
và
- Ph ng trình giao thoa sóng t i M: ươ ạ
* Biên đ dao đng t i M: ộ ộ ạ
* Hi u đng đi c a hai sóng đn M: ệ ườ ủ ế
+ Khi thì ; ( )
+ Khi thì . ( )
1.3.1.1. Hai ngu n cùng biên đ, cùng pha: ồ ộ
+ N u O là trung đi m c a đo n thì t i O ho cế ể ủ ạ ạ ặ
các đi m n m trên đng trung tr c c a đo n sể ằ ườ ự ủ ạ ẽ
dao đng v i biên đ c c đi và b ng: .ộ ớ ộ ự ạ ằ
+ Khi
thì ;( )
3
+ Khi
thì .( )
1.3.1.2. Hai ngu n cùng biên đ, ng c pha: ồ ộ ượ
Trong tr ng h p hai ngu n dao đng ng c pha nhau thì nh ng k t qu vườ ợ ồ ộ ượ ữ ế ả ề
giao thoa s “ng c l i” v i k t qu thu đc khi hai ngu n dao đng cùng ẽ ượ ạ ớ ế ả ượ ồ ộ
pha.
+ N u O là trung đi m c a đo n thì t i O ho c các đi m n m trên đng ế ể ủ ạ ạ ặ ể ằ ườ
trung tr c c a đo n s dao đng v i biên đ c c ti u và b ng: .ự ủ ạ ẽ ộ ớ ộ ự ể ằ
+ Khi thì . ( )
+ Khi thì . ( )
1.3.1.3. Hai ngu n cùng biên đ, vuông pha: ồ ộ
+ N u O là trung đi m c a đo n thì t i O ho c các đi m n m trên đng ế ể ủ ạ ạ ặ ể ằ ườ
trung tr c c a đo n s dao đng v i biên đ: . ự ủ ạ ẽ ộ ớ ộ
2. Th c tr ng c a sáng ki n.ự ạ ủ ế
Trong ch ng trình ôn thi h c sinh gi i ươ ọ ỏ luy n thi ệTHPT Qu c giaố môn V t líậ
12, bài t p giao thoa sóng c là ph n bài t p ph c t p và khó, các ph ngậ ơ ầ ậ ứ ạ ươ
pháp gi i bài t p đôi khi còn áp đt, tài li u nhi u nh ng vi t dàn tr i và ch aả ậ ặ ệ ề ư ế ả ư
nêu đc u, nh c đi m c a các ph ng pháp gi i bài t p thu c n i dungượ ư ượ ể ủ ươ ả ậ ộ ộ
này. Trong nh ng năm h c tr c, khi tham gia k thi THPT qu c gia h c sinhữ ọ ướ ỳ ố ọ
th ng khoanh b a bài t p ườ ừ ậ giao thoa sóng cơ thu c ph n phân lo i thí sinh doộ ầ ạ
ch a n m rõ ph ng pháp và lúng túng khi xác đnh d ng bài t p.ư ắ ươ ị ạ ậ
Đ h c sinh ch đng n m b t ki n th c, h ng thú h n trong h c t pể ọ ủ ộ ắ ắ ế ứ ứ ơ ọ ậ
đngồ
th i nâng cao kĩ năng phân tích, nh n xét, nh n d ng bài t p c a h c sinh, quaờ ậ ậ ạ ậ ủ ọ
đó tìm ra cách gi i bài t p t i u nh t, vì v y tôi ch n đ tài “ả ậ ố ư ấ ậ ọ ề M t s d ngộ ố ạ
bài t p v giao thoa sóng cậ ề ơ”.
3. Các bi n pháp gi i quy t v n đ.ệ ả ế ấ ề
M T S D NG BÀI T P V GIAO THOAỘ Ố Ạ Ậ Ề
3.1. BÀI TOÁN LIÊN QUAN ĐN ĐI U KI N GIAO THOAẾ Ề Ệ
4
Ph ng pháp gi iươ ả
3.1.1. Đi u ki n c c đi c c ti uề ệ ự ạ ự ể
C c đi là n i các sóng k t h p tăng c ng l n nhau (hai sóng k t h p cùng ự ạ ơ ế ợ ườ ẫ ế ợ
pha):
C c ti u là n i các sóng k t h p tri t tiêu l n nhau (hai sóng k t h p ng c ự ể ơ ế ợ ệ ẫ ế ợ ượ
pha):
1.1.Hai ngu n k t h p cùng pha (hai ngu n đng b )ồ ế ợ ồ ồ ộ
( )
Trong tr ng h p hai ngu n k t h p cùng pha, t i M là c c đi khi hi u ườ ợ ồ ế ợ ạ ự ạ ệ
đng đi b ng m t s nguyên l n b c sóng và c c ti u khi hi u đng đi ườ ằ ộ ố ầ ướ ự ể ệ ườ
b ng m t s bán nguyên l n b c sóng. Đng trung tr c c a AB là c c đi.ằ ộ ố ầ ướ ườ ự ủ ự ạ
3.1.1.2. Hai ngu n k t h p ng c phaồ ế ợ ượ
( )
Trong tr ng h p hai ngu n k t h p ườ ợ ồ ế ợ ng cượ pha, t i M là c c đi khi hi u ạ ự ạ ệ
đng đi b ng m t s bán nguyên l n b c sóng và c c ti u khi hi u đng ườ ằ ộ ố ầ ướ ự ể ệ ườ
đi b ng m t s nguyên l n b c sóng. Đng trung tr c c a AB là c c ti u.ằ ộ ố ầ ướ ườ ự ủ ự ể
3.1.1.3 Hai ngu n k t h p b t kìồ ế ợ ấ
( )
Đng trung tr c c a AB không ph i là c c đi ho c c c ti u. C c đi gi a ườ ự ủ ả ự ạ ặ ự ể ự ạ ữ
() d ch v phía ngu n tr pha h n.ị ề ồ ễ ơ
Ví d 1:ụ Xem hai loa là ngu n phát sóng âm A, B phát âm cùng ph ng cùng ồ ươ
t n s và cùng pha. T c đ truy n sóng âm trong không khí là 330 (m/s). M t ầ ố ố ộ ề ộ
ng i đng v trí M cách Sườ ứ ở ị 2 3 (m), cách S1 3,375 (m). Tìm t n s âm bé nh t,ầ ố ấ
đ M ng i đó nghe đc âm t hai loa là to nh tể ở ườ ượ ừ ấ
A. 420 (Hz). B. 440 (Hz). C. 460 (Hz). D. 880 (Hz).
Gi iả: Ch n đáp án Dọ
Đ ng i đó nghe đc âm to nh t thì t i M là c c đi. Vì hai ngu n k t h pể ườ ượ ấ ạ ự ạ ồ ế ợ
cùng pha nên đi u ki n c c đi là ề ệ ự ạ
Ví d 2:ụ Trên m t n c có hai ngu n phát sóng ngang, hình sin, ng c pha A,ặ ướ ồ ượ
B cùng ph ng và cùng t n s f (6,0 Hz đn 13 Hz). T c đ truy n sóng là 20ươ ầ ố ế ố ộ ề
cm/s. Bi t r ng các ph n t m t n c cách A là 13 cm và cách B là 17 cm ế ằ ầ ử ặ ướ ở
dao đng v i biên đ c c đi. Giá tr c a t n s sóng làộ ớ ộ ự ạ ị ủ ầ ố
A. 10 Hz. B. 12 Hz. C. 8,0 Hz. D. 7,5 Hz.
5
