Đề tài
Đổi mới phương pháp bình giảng
thơ trong chương trình THPT
Bình giảng văn xuôi và bình giảng thơ là kiểu bài thuộc phân môn Làm văn của bộ môn
Ngữ văn, cũng là kỹ năng không thể thiếu trong giờ Đọc văn. Trong đó, thể loại thơ
chiếm địa vị quan trọng trong chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn từ cấp Tiểu học đến
Trung học phổ thông. Việc cảm thụ tác phẩm luôn là một yêu cầu hàng đầu giúp các em
nâng cao năng lực cảm thụ tác phẩm, thẩm thấu được các giá trị Chân, Thiện, Mỹ của
cuộc sống và văn chương, bồi đắp và nâng cao tâm hồn.
1.Mục đích đề tài:
Đổi mới phương pháp bình giảng thơ trong chương trình THPT nhằm góp phần nhỏ
trong việc làm cho môn Văn thật sự là một môn học hứng thú với học sinh và giáo viên,
làm giờ dạy đọc hiểu các tác phẩm thơ sinh động và cuốn hút hơn. Về phía giáo viên có
thể tự mình hướng dẫn các em học sinh thực hiện các thao tác bình giảng một cách thuần
thục và tránh khuôn sáo, phát huy cao độ tính tích cực sáng tạo của học sinh trong quá
trình học tập bộ môn Ngữ Văn.
2.Mô tả giải pháp:
2.1- Thực trạng việc học bình giảng thơ ở trường phổ thông hiện nay:
2.1.1- Thời lượng dành cho các tiết học thơ thường giới hạn trong một tiết học, cá biệt có
một tiết phải học cả hai bài thơ. Phần lớn các bài thơ dài mới có thời lượng 2 tiết/bài.
Thời lượng dành cho tiết dạy thơ hạn chế, khó phát huy hết các thao tác bình giảng trong
tiết dạy.
2.1.2- Thể loại bình giảng thơ thích hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, kích thích óc sáng
tạo và trí tưởng tượng phong phú của tuổi học trò. Tuy nhiên, thiên hướng các năm gần
đây ngả về phía các bộ môn tự nhiên hơn bộ môn xã hội nên các em không mặn mà với
môn Văn. Kỹ năng bình giảng lại là một kỹ năng khó, nhiều em chưa nắm được phương
pháp, năng lực cảm thụ yếu. Hạn chế của học sinh tập trung chủ yếu ở sự nghèo nàn về
vốn sống, thiếu kiến thức về lịch sử cũng như văn chương. Học sinh không thuộc tác
phẩm, không hiểu nội dung cũng như phương pháp tiếp cận văn bản thơ, vì vậy thường
bình tán, suy diễn chủ quan vô căn cứ.
2.2- Nội dung giải pháp:
2.2.1 Chuẩn bị tư liệu
Để bình giảng tốt một tác phẩm thơ, khâu quan trọng là chuẩn bị tư liệu, càng có nhiều
cách tiếp cận, người giáo viên càng có nhiều cảm hứng và hướng xử lý văn bản, chọn lọc
được chi tiết bình giảng đắt giá. Internet là công cụ hỗ trợ hiệu quả để tham khảo các
nguồn bài bình giảng, các bản ghi âm giọng đọc, giọng ngâm, các bài bình giảng hay
xung quanh tác phẩm ở trên mạng toàn cầu. Do vậy, giáo viên thành thục thao tác tra cứu
trên mạng, sẽ tiết kiệm được khá nhiều thời gian.
2.2.2 Đọc văn bản
Với văn bản thơ cần đọc đi đọc lại theo nhiều cách khác nhau, từ đọc thầm đến đọc diễn
cảm để chọn ra cách đọc đúng tinh thần văn bản nhất. Nhiều giáo viên không chú ý khâu
đọc, không thuộc văn bản, lệ thuộc vào sách giáo khoa nên không tránh khỏi lúng túng
khi diễn đạt cũng như bình vào chi tiết không chính xác. Thực tế cho thấy việc đọc rõ
ràng, chính xác và truyền cảm một bài thơ trên lớp sẽ giúp ích rất nhiều cho giáo viên
truyền thụ cảm xúc vào bài giảng, tạo hứng thú cho các em cùng khám phá cái hay cái
đẹp của tác phẩm.
2.2.3 Bình giảng trên lớp
Thao tác bình giảng trên lớp tỏ ra có ưu thế hơn so với phương pháp phân tích, diễn giảng
theo lối truyền thống. Trước kia, giáo viên thường phải “làm thay” việc cảm thụ tác phẩm
cho học sinh, cách dạy ấy không tránh khỏi những áp đặt mà học sinh cũng không dám
phát biểu tranh luận với giáo viên. Còn dạy theo phương pháp bình giảng, theo tôi cần
phải tạo môi trường thân thiện, hướng học sinh cùng tham gia cảm thụ tác phẩm theo
định hướng và những gợi ý từ giáo viên.
Các thao tác cơ bản:
- Nhấn mạnh vào các trọng tâm cần khai thác trong bài thơ
- Xây dựng lại hệ thống câu hỏi theo hướng bình giảng, bám sát những đặc trưng thể loại
của tác phẩm. Trong khâu này, giáo viên cần khuyến khích học sinh mạnh dạn phát biểu
suy nghĩ riêng của bản thân, trên cơ sở chỉ định ngẫu nhiên học sinh phát biểu ý kiến
(không theo cách truyền thống lâu nay là chờ học sinh giơ tay phát biểu, sẽ chỉ có một
nhóm nhỏ làm việc trong khi phần lớn không chú ý vào bài!). Giáo viên cũng hình dung
được cách tiếp cận của học sinh để điều chỉnh, định hướng kịp thời.
-Chọn lọc những ý thơ, đoạn thơ trọng tâm bình giảng mẫu, sau đó yêu cầu học sinh dựa
vào cách trình bày, diễn đạt của giáo viên để bình giảng các đoạn thơ, ý thơ tương tự.
- Giáo viên hệ thống hoá, chốt lại những trọng tâm.
Giáo viên phải nắm chắc kết cấu tác phẩm, chọn lọc được những từ ngữ, hình ảnh đắt giá,
đúng trọng tâm để bình thật trúng ý, vừa mang tính bao quát vừa thể hiện chiều sâu trong
bài giảng.
2.2.4 Viết bài bình giảng
Khả năng viết bài bình giảng của giáo viên còn làm tăng sức thuyết phục đối với học sinh
về cách thức tiếp cận, cảm thụ tác phẩm theo nhiều hướng khác nhau. Đồng thời giúp học
sinh nhận thức sự khác biệt giữa cách diễn đạt bình giảng dạng nói với cách diễn đạt bình
giảng dạng viết. Để làm tốt điều này, cần phải trải qua hai khâu chính:
+ Xây dựng đề cương bình giảng: xác định đúng trọng tâm bình giảng, định hướng tiếp
cận văn bản, theo hướng Tổng – Phân - Hợp. Trong đó:
- Phần Tổng: xác định đặc điểm đề tài, cảm hứng chủ đạo. So sánh những cách hiểu quen
thuộc về bài thơ trước đây, từ đó đề xuất hướng tiếp cận phù hợp, có thể tiếp thu và phát
triển, bổ sung hoàn chỉnh ý cần bình giảng.
- Phần Phân: chia nội dung bình giảng thành nhiều khía cạnh nhỏ, dựa trên định hướng ở
phần Tổng. Bám sát các tiêu chí về ngôn ngữ thơ, hình ảnh thơ, khai thác lối diễn đạt độc
đáo của tác giả. Phân đoạn bình giảng trên cơ sở chọn lọc chi tiết đắt giá nhất để chỉ ra
vẻ đẹp tiêu biểu trong ý thơ, câu thơ, kết cấu…
-Phần Hợp: đánh giá tổng quát, nhấn mạnh vào những khám phá riêng để khái quát giá trị
của đoạn thơ được bình giảng. Liên hệ mở rộng làm rõ tư tưởng, phong cách của tác giả
và chỉ ra những đóng góp nâng cao giá trị của tác phẩm.
+ Viết bài bình giảng thơ: Công việc này phục vụ trực tiếp việc giảng dạy, giúp học sinh
nắm được các thao tác làm bài trong khuôn khổ nhà trường, có thể vận dụng phương
pháp bình giảng theo cảm nhận của chính các em. Điều quan trọng nhất là phải tìm ra
được tác phẩm tâm đắc thật sự, chọn lựa phương pháp diễn đạt thể hiện được cách cảm,
cách đánh giá của bản thân. Cần chú trọng đáp ứng các yêu cầu sau:
-Bảo đảm truyền đạt các ý trọng tâm trong bài giảng theo định hướng chuẩn kiến thức
cần đạt của bài.
-Linh hoạt trong cách diễn đạt, cần chọn lọc được những chi tiết trọng tâm của tác phẩm
để viết bình giảng. Các ý bình giảng phải thể hiện được sự tìm tòi thật sự của giáo viên,
không rập khuôn lối diễn đạt trong các bài văn mẫu, bài tham khảo trong các tài liệu của
người khác.
-Giáo viên cần đầu tư chọn lọc từ ngữ diễn đạt “trúng” ý, tạo được ấn tượng và cảm xúc
mạnh đối với học sinh. Điều này đòi hỏi chính người giáo viên phải trau dồi vốn từ, năng
lực diễn đạt đa dạng, tránh theo lối mòn câu chữ có sẵn, dễ dãi thiếu sự đầu tư.
Sau quá trình viết xong một bài bình giảng luôn luôn phải có kiểm định bằng phép thử -
sai để điều chỉnh các ý bình giảng cho phù hợp.
Viết bài bình thơ: Đây là khâu bổ sung kỹ năng, kỹ xảo cho chính giáo viên, nhằm tự
kiểm tra năng lực cảm thụ của bản thân, phát hiện những chi tiết đắt giá trong văn bản
thơ, luyện tập phương pháp diễn đạt. Có thể thực hiện bằng cách rút gọn văn bản bình
giảng hoặc viết bài bình thơ độc lập. Giáo viên cần có sổ ghi chép để tập bình những ý
thơ, đoạn thơ mình tâm đắc nhất trong bài giảng, nhằm tích lũy và bổ sung làm phong
phú thêm bài bình giảng cho học sinh.
2.2.5 Đổi mới việc kiểm tra đánh giá học sinh
Kiểm tra trên lớp: đổi mới cách ra đề theo hướng kích thích hứng thú của học sinh, tạo
điều kiện cho các em phát triển cảm xúc và kỹ năng diễn đạt ý, tăng cường chất văn cho
đoạn nghị luận, bài nghị luận.
Bài viết về nhà: phát huy năng lực sáng tạo của học sinh, hạn chế tối đa việc sao chép các
tài liệu tham khảo có sẵn. Một trong những biện pháp hạn chế việc sao chép mẫu của học
